مردم از برخی مذهبیون ناامید شده‌اند/ روحانیون فراتر از همه جناح‌ها عمل کنند
ذات فرهنگ طوری‌ست که خودش را میزان و بالانس می‌کند و برنامه‌ریزی زمانی لازم می‌شود که تقابل در بین برنامه‌ها ایجاد می‌شود، متاسفانه در طی این سالها با وجود نهادهای مختلف فرهنگی نتوانستیم گوهره اصلی دین را ترویج دهیم.
به گزارش خبرنگار ایلنا؛ طبق آمار مرکز تحقیقات صداوسیما که در سال 88 از سوی ستاد اقامه نماز منتشر شده، 42 درصد نوجوانان و جوانان (12 تا 29 سال) تهرانی «همیشه»، 24 درصد«بیشتر اوقات» و 17درصد «بعضی اوقات» نماز می‌خوانند. 7درصد آنان «به ندرت» نماز می‌خوانند و 10 درصد مابقی گفته‌اند که «اصلا» نماز نمی‌خوانند. در مقابل مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سال گذشته آماری منتشر کرد که توسط برخی سایت‌های خبری انعکاس یافت و براساس آن، از ۱۴۱ هزار و ۵۵۵ دانش آموز دختر و پسر دوره متوسطه در سال تحصیلی ۱۳۸۷-۱۳۸۶، ۱۰۵ هزار و ۴۶ دانش آموز یعنی ۷۴.۳ درصد دارای رابطه «غیرمجاز با جنس مخالف» بوده‌اند.
حال این پرسش مطرح می‌شود که اگر 42 درصد از جمعیت نوجوانان و جوانان به نماز اهمیت می‌دهند و اگر باور داشته باشیم براساس دستورات دینی ما، نماز نقش بازدارنده دارد، پس چگونه است که 74.3 درصد از دانش‌آموزان در رابطه غیرمجاز با جنس مخالف بوده‌اند. در این میان؛ نقش نهادها و مراکزی که متولی امور دین و فرهنگ در جامعه هستند، چه بوده و بودجه‌های فراوانی که از طرف دولت در اختیار این نهادها قرارداده شده، صرف چه مسائلی می‌شود؟
تناقض در این آمار نشان می‌دهد اگرچه تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌های زیادی برای ارتقای دین در سطح جامعه شده است اما این راهکارها در پاره‌ای از موارد نه تنها موثر نبوده بلکه به دین گریزی جامعه دامن زده است. در نهایت امروز جامعه ایرانی با یک حقیقت تلخ روبروست: در این سالها با وجود به‌کارگیری نهادهای مختلف و صرف بودجه‌های هنگفت نتوانسته‌ایم گوهره اصلی دین را ترویج دهیم.
سعید معیدفر (رئیس سابق انجمن جامعه‌شناسی ایران) معتقد است؛ در حال حاضر ارزش‌های دینی بیشتر حامی دولتی دارند در حالی که از لحاظ جامعه‌شناسی؛ فرهنگ باید متولی در درون جامعه داشته باشد. چاه باید از درون بجوشد و نمی‌شود در درون این چاه؛ از بیرون آب ریخت، فرهنگ و ارزش‌ها هم به همین صورت است.
به اعتقاد زارعی (پژوهشگر سازمان آموزش و پرورش) نیز این جدایی و گریز از ارزش‌ها ناشی از عملکرد نادرست والدین درخانواده، عدم صلاحیت برخی از معلمان و مربیان، عدم برخورد صحیح و اصولی در مراکز مذهبی و سرخوردگی جامعه بویژه جوانان از مذهبیون، سردرگمی در برابر مکاتب متضاد بشری و از همه مهمتر ناهماهنگی بین قول و فعل بعضی از کارگزاران دینی و دولتی است.
در گذشته مردم خود متولی فرهنگ بودند
معیدفر ضمن اشاره به اینکه پایبندی به مناسک دینی به ویژه در میان جوانان روند نزولی داشته؛ گفت: ما در این زمینه با مناقشه‌ای روبرو هستیم، عده‌ای بر این باورند که جامعه ارزش‌مدار است و هیچ خلل و فرجی در آن نیست و این را با استناد بر ایام و روزهای خاص مذهبی که با اقبال عمومی درجامعه روبرو می‌شوند، می‌گویند. عده‌ای دیگری نیز معتقدند که براساس آمار این روند با کاهش روبرو بوده است. در واقع این مناقشه‌ها نمی‌گذارند که واقعیت‌ها شناخته شود.
این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه ما در جامعه‌ای هستیم که حکومت دینی برآن حاکم است، با این حال اقبال مردم نسبت به انجام امور دینی کاهش یافته، اظهار کرد: در گذشته متولی فرهنگ خود مردم بودند و داوطلبانه اعتقادات و باورها را گسترش می‌دادند. اما در حال حاضر دولت با اعمال نفوذ و مداخله از بالا قصد دارد شرایط دین را در جامعه بهبود ببخشد که این کار نتیجه معکوس داشته است.
او با بیان اینکه بودجه‌های هنگفتی در اختیار متولیان عرصه دین قرار می‌گیرد و این نهادها قصد دارند که با صرف این هزینه‌ها از ارزش‌های دینی و انقلاب پاسداری کنند، خاطرنشان کرد: هر جا نقش دولت در مسائلی مانند اقتصاد، فرهنگ و ... پررنگ شود، حضور جامعه در آنجا سست می‌شود و مسئولیت کمتری را می‌پذیرد. درباره دین نیز به همین‌گونه است. در واقع دین دولتی دیگر پاسخگو نیست چراکه با کنترل و اعمال زور نمی‌شود مردم را دیندار کرد و اگر به همین منوال پیش برویم در آینده‌ای نه چندان دور وضعیت وخیمی پیدا خواهیم کرد.
این استاد سابق دانشگاه با اشاره به اینکه در ادبیات دینی ما آمده است "دیگران را با عمل خود به دین دعوت کنید نه با لسان"؛ بیان کرد: در گذشته علمای مهذبی بودند که مردم در شهرهای خود به آنها اعتقاد داشتند و رفتار و عملکرد آنها باعث گسترش دین می‌شد اما متاسفانه در حال حاضر وقتی مردم مشاهده می‌کنند که برخی افراد در دستگاه‌ها و نهادهای حکومتی هستند و رفتارهای غیردینی دارند این موضوع مانند خوره باعث از بین رفتن دین و اعتقاد مردم می‌شود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا تبلیغات سوء فرقه‌ها و عرفان‌های نوظهور باعث می‌شود که جامعه و به خصوص جوانان از دین گریزان شده و به سمت این فرقه‌ها تمایل پیدا کنند، گفت: زمانی این اتفاق خواهد افتاد که ما بی‌عمل و بی‌تاثیر شده باشیم، ما باید خود را در قبال نسل جدید مسئولیت‌پذیر بدانیم در واقع ما زمانی گرفتار این مسائل می‌شویم که توان خود را از دست داده‌ایم همین زمان است که این تبلیغات بر ما غلبه می‌کند.
کارشکنی‌های برخی دولتمردان، باعث از بین رفتن قبح گناه شده
حجت الاسلام مسعود ادیب با بیان اینکه متاسفانه سطح التزام عملی به رفتارهای دینی در جامعه کاهش پیدا کرده؛ گفت: قطعا این اتفاقات و تغییر رویکردها یک عامل ندارد بلکه با یک فرآیند پیچیده مواجهیم که مجموعه روند و تغییرات اجتماعی را باعث می شود.
او با اشاره به اینکه جامعه امروز با جامعه سالها پیش متفاوت است؛ اظهار کرد: در گذشته پایبندی به قوانین اسلامی بیشتر بود. ولی در حال حاضر رفتارهای عمومی ظواهر اسلامی ندارد، یکی از دلایل آن است که توقعاتی که از دولت اسلامی می‌‌رفته؛ برآورده نشده و ذی‌حق و ناحق در جامعه احساس طلبکاری می‌کند و این طلبکاری را از دین تلقی می‌کند.
او ادامه داد: کارشکنی‌ها و تخلفاتی که از طرف برخی روحانیون و یا دولتمردان انجام شده، موجب شده که قبح گناه در جامعه شکسته و نگاه افراد به دین ضعیف شود.
عضو مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم در پایان با اشاره به اینکه بعد از انقلاب مهاجرت علما به شهر قم بیشتر شده و این باعث می‌شود رابطه بین روحانیون و مردم در شهرهای مختلف کاهش پیدا کند، گفت: مردم توقع دارند که روحانیون پدروار بالاتر از همه جناح‌ها و دسته‌بندی‌های سیاسی قرار بگیرند. البته این به معنی این نیست که موضع سیاسی نداشته باشد.
درنهایت تاکید اغلب کارشناسان دینی بر این است که؛ تضاد و دوگانگی در رفتارهای برخی والدین، مربیان مدرسه، متولیان امور دینی و کارگزاران دینی و دولتی همچنین بکارگیری اقدامات نامناسب و اعمال فشار و زور از طرف دولت برای مقابله با افرادی که در جامعه ظواهر دین را رعایت نمی‌کنند نیز باعث شده حرکت جامعه به سمت دین گریزی سرعت یافته و متوسل شده به این شیوه به ابزاری برای اعتراض به حکومت تبدیل شود.