نویسندگان در برخورد با شخصیت‌های تاریخی، از زبان امروزی غفلت می‌کنند

به گزارش ایلنا، عطاءالله کوپال (مدرس تئاتر، نمایش نامه نویس و استاد دانشگاه) در مراسم رونمایی این کتاب به تاریخچه اقتباس در ادبیات نمایشی دنیا اشاره کرد و گفت: برجسته‌ترین نویسنده دوره رونسانس یعنی ویلیام شکسپیر، آثار اقتباسی نوشته است. لیرشاه، مکبث، اتللو و هملت، همه اقتباس شده‌اند.

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش گفت: دو نویسنده برجسته در دوره نئوکلاسیک‌ها یعنی راسین و کرنی نیز به عنوان نویسندگان اقتباسی شناخته می‌شوند. اسکندر بزرگ و نمایش‌نامه مهرداد که درباه اشک سی و دوم نوشته است، دو نمونه از کارهای اقتباسی راسین و نمایش‌نامه‌های مدئا، آتیلا و سید، کارهای اقتباسی کرنی محسوب می‌شوند.

وی افزود: و اگر این روند را پی بگیریم، به رمانتیک‌ها می‌رسیم که سرآمد آنها یعنی دوما، هوگو و آلفرد دو موسه نیز کارهای اقتباسی زیادی دارند. حتی رئالیست‌ها هم که طرفدار آثار اوریجینال بودند و کمتر به تاریخ و اسطوره می‌پرداختند، سلسه‌ای از آثار اقتباسی را نوشته‌اند که سرآمد آنها ژان آرنو و برشت بوده است.

کوپال در ادامه به نمایش‌نامه سقراط اشاره کرد و گفت: نمایش‌نامه سقراط، یکی از آثار اقتباسی موفق به حساب می‌آید. این اثر دارای ابداعات ممتازی است که ساختار پیچیده و شگفت، یکی از عوامل اصلی موفقیت آن محسوب می‌شود.

این نمایش‌نامه نویس، همچنین اظهار داشت: شخصیت‌پردازی‌های ویژه این نمایش به ما سقراط تاریخی را نشان نمی‌دهد و اساساً سقراط تاریخی چه ارزشی برای ما دارد؟ نعیمی در واقع در این نمایش‌نامه، سقراط را به عنوان یک انسان نوعی، متفکری که قربانی اندیشه‌اش شده نشان می‌دهد؛ در عین سقراط، آنچنان نمایش‌نامه قوی‌ای است که همزمان هم برای آن اشک می‌ریزیم و هم می‌خندیم.

بهزا صدیقی (منتقد و نویسنده تئاتر) دیگر میهمان رونمایی از نمایش‌نامه سقراط نیز در این مراسم گفت: اگر به سیر کاری حمیدرضا نعیمی دقت و آثار او را ارزیابی کنیم، متوجه می‌شویم که کارهای این نویسنده، انسان را همراه می‌کند و می‌تواند سیر آفاقی و انفسی و کشف و شهود را در ضمیر انسان روشن کند.

وی افزود: نعیمی به زبان و روح کلمات و واژگان بیش از هر چیز دیگری و بیش از بسیاری از نویسدگان فکر می‌کند و زبان، برایش اهمیت دارد تا به این وسیله با مخاطب گفتگو و ارتباط برقرار کند در حالی که معمولاً نویسندگان در برخورد با شخصیت‌های تاریخی، از استفاده از زبان امروزی غفلت می‌کنند و این یکی از نقاط قوت سقراط محسوب می‌شود که تاثیرش را در اجرا هم گذاشته و باعث موفقیت آن شده است.

فرهاد آئیش (بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون) نیز در این مراسم حضور داشت و به لایه‌های گوناگون نمایش‌نامه سقراط اشاره کرد و گفت: فکر می‌کنم هیچ کس به اندازه من این نمایش‌نامه را نخوانده است چون به غیر از 105- 106 اجرایی که داشتیم و منهای تمرینات‌مان، یک بار هم پیش از هر نمایش، متن را می‌خواندم و در هر بار خواندن، به نکات تازه و جدیدی می‌رسیدم.

وی افزود: به نظرم یکی از دلایل موفقیت این تئاتر، داشتن یک متن خوب و قوی بوده است. یکی از علت‌های ضعف بازیگران در کشور ما، نبود متن مناسب و قوی است این در حالی است که کاراکترها باید به چنان پختگی‌ای رسیده باشند که بازیگر برای رسیدن به نقطه مورد نظر، مجبور نباشد به جای دوری برود بلکه از طریق متن به قوت بازیگری دست یابد.

آییش همچنین به زنان داستان سقراط اشاره کرد و اظهار داشت: به نظر من یکی از نقاط جذاب این نمایش‌نامه، سه زنی هستند که یک مثلث جالب را تشکیل می‌دهند؛ سافو، شاعرف زانتیپه، همسر سقراط و تئودته، روسپی آتن. به خوبی مشخص است که نگاه نعیمی به زنان در این نمایش‌نامه، برآمده از یک دغدغه است و به عاریه گرفته نشده است بلکه از پس جهان‌بینی نویسنده برمی‌آید.

حمیدرضا نعیمی (نویسنده و کارگردان سقراط) به عنوان آخرین میهمان این برنامه گفت: من هیچ‌وقت خودم را یک نمایش‌نامه نویس حرفه‌ای ندانسته و نمی‌دانم چون هیچ وقت برای کسب درآمد قلم به دست نگرفته‌ام. بنابراین، هیچ وقت از جایی، برای نوشتن نمایش‌نامه سفارش قبول نکردم حتی اگر این اثر اصلاً یا سال‌ها اجرا نشود یکی از آنها هم نمایشنامه اقتباسی آژاکس است که 15 سال قبل اجرا شده و دیگر روی سن نرفته است اما فکر می‌کنم حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.

وی با بیان اینکه اعتقاداتش را می‌نویسند، گفت: همیشه فکر کرده‌ام آنچه را که جامعه من به آن نیاز دارد، آنچه جامعه‌ام آن را به خوبی ‌می‌داند اما می‌خواهد از زبان هنرمند بشنود، باید بنویسم و همیشه هم این کار را کرده‌ام.

نعیمی ادامه داد: سقراط،  نمایش سختی بود چون قرار بود درباره کسی بنویسم که فیلسوف است در حالی که من درام نویس بودم بنابراین سقراط، سقراط واقعی نیست بلکه سقراط من است به خصوص که من در هنگام نوشتن به جذابیت اثر فکر می‌کنم و معتقدم که وقتی مخاطب وارد سالن می‌شود باید یک کالای لوکس ببیند.

وی گفت: من برای کسانی تئاتر می‌نویسم و اجرا می‌کنم که دغدغه فرهنگی دارند و حاضرند برای دیدن نمایش، هزینه بپردازند بنابراین در هنگام نوشتن، فقط به نمایش فکر می‌کنم و حتی می‌توانم بگویم که از سر ناچاری کارگردان شدم و اگر قرار باشد بین بازیگری، نوشتن و کارگردانی، یکی را انتخاب کنم، قطعاً انتخابم کارگردانی خواهد بود.

نعیمی با بیان اینکه ارتباط هنرمندان در ایران با یکدیگر قطع است، گفت: متاسفم که باید از شاعران، هنرمندان، مجسمه‌سازان و... خواهش کنیم که تئاتر ببینند، این فاجعه است که ارتباط ما هنرمندان قطع شده است چراکه روزی که می‌خواستم سقراط را بنویسم، شروع به مطالعه کردم و با مشکلات زیادی روبرو بودم و برای اینکه افلاطون را بشناسم مجبور بودم متن‌های سنگین بخوانم در حالی که وقتی برشت، گالیله را می‌نوشت، سه مشاور ستاره‌شناسی داشت!

وی در پایان گفت: به هر حال، اگر نمایش سقراط موفقیت‌آمیز بوده، مدیون خیلی چیزهاست و کتاب هم شانس‌ زیادی داشت که یک ویراستار خوب و یک مترجم خوب آن را بازبینی و برگردان کردند تا دیگر ملت‌ها هم با شیوه نگاه ما با نمایش و این شخصیت آشنا شوند. نهایتاً مثل استادم، آقای کوپال معتقدم مهم، داشته‌های آدم نیست، نداشته‌های‌ آدمی است و من به خاطر نداشته‌هایم است که تئاتر برایم اهمیت دارد.