ما ایرانی‌ها در زمینه آرشیو مطالب ضعفیم
مراسم رونمایی از کتاب پنج‌جلدی «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» (از برآمدن تا انقلاب) نوشته فرید مرادی در سرای اهل قلم برگزار شد.
به گزارش ایلنا، فرید مرادی؛ مولف مجموعه پنج جلدی «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی»؛ در ابتدای این نشست ضمن اشاره به این موضوع که صحبت کردن درباره تاریخ چاپ و نشر برای او که در کوچه پس کوچه‌های نشر ایران تلاش کرده، بسیار لذت بخش است، درباره سختی‌های انتشار کتاب در زمینه چاپ و نشر گفت: تلاش در زمینه تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی مثل خانه ساختن روی شن است. در این زمینه منابع درجه یک نداریم و بیشتر اطلاعات، شفاهی است و با گفت‌وگو، پی‌جویی و رفتن دنبال ناشرانی که حالا وجود ندارند، به دست می‌آید.
مرادی از کتاب خود با عنوان «دری که به تاریخ چاپ و نشر گشوده می‌شود» نام برد و بیان کرد: در تداوم برای رسیدن به اطلاعات این کتاب، بسیاری نکات فرومانده را پیدا کرده‌ام. آنچه مسلم است داستان انتشار این کتاب، برای من یک کتاب مجزا است. مسیر انتشار کتاب را مدیون سیدفرید قاسمی هستم که با تمام توان در زمینه منابع و تاریخ مطبوعات تلاش می‌کند. انتشار این مجموعه پنج جلدی به معجزه می‌مانست.
وی درباره محتوای این کتاب نیز چنین توضیح داد: مسیر چاپ یک راه طولانی 300-400 ساله است. چاپ در ایران به همت عباس میرزا انجام شد که در زمان او ماشین چاپ به ایران آمد و اولین کتاب در تبریز منتشر شد. رساله جهادیه، که در باب لزوم جهاد علیه روس‌ها بود، نخستین مطلبی است که توسط میرزا عیسی قائم مقام فراهانی در ایران منتشر شد. زین‌الدین تبریزی را هم باید بنیانگذار چاپ کتاب در ایران بدانیم.
مولف مجموعه «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی در ایران» ادامه داد: چاپ و نشر فراز و فرود بسیاری را طی کرده و حالا ایران از نظر تعداد عناوین کتاب جزو 10 کشور اول جهان است، اما شمارگان کتاب های عمومی در کشور ما حقارت آمیز است که باید آسیب‌شناسی شود.
مرادی از عواملی مانند رسانه‌های دیداری و شنیداری و فضای مجازی به عنوان عوامل کاهش تیراژ کتاب نام برد و گفت: در دنیا هم همین طور است و حالا کتاب‌ها به تعداد سفارش‌ها منتشر می‌شود. انتشار کتاب الکترونیک می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد. همچنین نیاز است که نشر دچار تحول و دگرگونی‌های اساسی شود. حالا معادله ناشر، موزع و کتابفروش کارساز نیست.
وی ضمن اشاره به این موضوع که موسسه خانه کتاب نقش مهمی در زمینه پژوهش در کتاب ایفا می‌کند، درباره مجموعه تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» گفت: این مجموعه دربرگیرنده تاریخ 170 ساله نشر در ایران است که توسط موسسه خانه کتاب و در قطع وزیری منتشر شده. امیدوارم این مجموعه مورد استناد اهل پژوهش قرار بگیرد.
سیدفرید قاسمی(مدیر مرکز کتاب پژوهی) هم در ابتدای سخنانش کتاب‌ها را به سه دسته «رویشی»، «سفارشی» و «فرمایشی» تقسیم کرد و درباره این دسته‌بندی توضیح داد: کتاب رویشی، کتابی است که در آن یک فرد دغدغه‌مند موضوعی را که برایش مهم بوده، به عنوان کتاب انتخاب می‌کند و در میانه راه، یا در پایان کار کتاب به دنبال ناشر برای آن می‌گردد. در کتاب سفارشی، ناشر یا مراکز پژوهشی یک کتاب را به اثرآفرین سفارش می‌دهد. این دو نوع کتاب، پسنیده است، اما کتاب فرمایشی، کتاب بدی است.
قاسمی درباره نقش موسسه خانه کتاب در انتشار کتاب‌های رویشی و سفارشی گفت: پس از تغییر مدیریت خانه کتاب، به بحث پژوهش در خانه کتاب عنایت خاصی صورت گرفته که راه‌اندازی مرکز کتاب‌پژوهی یکی از این برنامه‌هاست. در زمینه کتاب‌های سفارشی، مجموعه «مشاهیر کتابشناسی ایران» در 20 جلد منتشر شده. مجموعه 21 جلدی «مشاهیر نشر کتاب ایران» در حال آماده سازی است. همچنین مجموعه‌های «مشاهیر چاپ ایران»، «مشاهیر کتاب آرایی ایران»، «مجموعه قوانین کتاب»، «گزینه گویی درباره کتاب» و مجموعه اشعاری درباره کتاب با عنوان «دیوان کتاب» تا پایان امسال منتشر خواهد شد.
مدیر مرکز کتاب پژوهی همچنین از حمایت موسسه خانه کتاب در زمینه انتشار کتاب‌های «رویشی» خبر داد و از مجموعه پنج‌جلدی «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» به عنوان یکی از کتاب‌هایی که مورد حمایت خانه کتاب قرار گرفته نام برد.
قاسمی از انتشار این مجموعه با عنوان یک اثر ارزنده یاد کرد و درباره دشواری‌‌های این کار گفت: برای جمع آوری چنین مجموعه‌‌ای باید کتابخانه به کتابخانه جست و جو کرد. مطالب را با کتابشناسی‌ها و فهرست‌های موجود مطابقت داد که سیاهه‌ای نسبی از یک ناشر به دست بیاید. کسی که با زوایای پنهان کارهای پژوهشی آشنا باشد، می‌داند که انتشار این مجموعه کار بسیار دشواری است. آقای مرادی به تنهایی کار چند سازمان را انجام داده و به صورت روشمند و علمی فعالیت کرده.
سپس مجید غلامی جلیسه(مدیرعامل موسسه خانه کتاب) از تاریخ به عنوان یکی از دشوارترین رشته‌های علوم انسانی نام برد و گفت: نگارش مقاله در زمینه تاریخ بسیار دشوار است و زمانی دشوارتر می‌شود که با دست خالی در این حوزه کار کنید. در حوزه تاریخ چاپ کتاب فارسی هم با این که از این اتفاق در ایران بیش از 200 سال می‌گذرد، اما دست‌هایمان خالی است.
جلیسه ادامه داد: ما ایرانی‌ها در زمینه آرشیو مطالب دارای ضعف هستیم. مردم علاقه‌ای به خاطره‌نگاری ندارند که ضعفی است که ما و آیندگان ما را دچار مشکل می‌کند. تعداد کتاب‌هایی هم که به خاطره‌نگاری می‌پردازد، اندک است. با توجه به وجود فضاهای مجازی، روزمره نگاری بیشتر شده، اما آنهایی که باید در این زمینه فعالیت کنند، فعال نیستند. مطالب فضاهای مجازی می‌تواند در آینده برای جامعه شناسان منابع خوبی باشد، اما در حوزه فرهنگ به تاریخ نگاران کمک نمی‌کند.
وی ضمن اشاره به این موضوع که ضعف منابع موجود در زمینه تاریخ چاپ و نشر، اهمیت انتشار مجموعه «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» را روشن می کند، از این کتاب به عنوان فتح باب برای تامل بیشتر در حوزه تاریخ چاپ و نگارش آثار عمیق تر نام برد و ابراز امیدواری کرد که مولف این مجموعه، آن را در ویرایش جدید تکمیل کرده و در مجلدهای بعدی به تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز بپردازد.
مدیرعامل خانه کتاب از اطلاع رسانی نکردن کتابخانه‌ها و مراکز اسناد درباره منابع موجود در آنها به عنوان یک نقطه ضعف نام برد و گفت: تا زمانی که کتابخانه‌های بزرگ و مراکز اسناد اصلی، وظیفه اصلی خود را که اطلاع رسانی منابع است، انجام ندهند، علاقمندان نمی‌توانند در این زمینه فعالیت کنند.
وی ادامه داد: بخش قابل توجهی از منابع ما در خارج از کشور است. کتاب‌های چاپ سنگی ما در کتابخانه موزه انگلیس است. همچنین منابع مشابهی در کشورهایی مانند روسیه، ترکیه و آمریکا داریم که هم در شناسایی آنها و هم در دسترسی به آنها دچار مشکل هستیم.
جلیسه همچنین درباره فعالیت‌های خانه کتاب در زمینه پژوهش گفت: تاکنون به آنچه وظیفه خانه کتاب است پرداخته‌ایم. انتشار این مجموعه‌ها و برگزاری جلسات از بایدهای خانه کتاب است. بویژه در حوزه تاریخ معاصر نشر بهتر است امروز به این موضوع بپردازیم تا در دهه‌های بعد. بسیاری از ناشران بزرگ ما زنده هستند و می‌توانیم به طور مستند به ثبت خاطرات آنها بپردازیم. امیدوارم در این دوره، ریل گذاری درستی انجام شود که پس از تغییر مدیریت هم این شیوه ادامه یابد.
مدیر عامل خانه کتاب همچنین ضمن اشاره به این موضوع که اتحادیه ناشران و کتابفروشان کمک بسیار ارزشمندی در زمینه انتشار مجموعه «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» انجام داده، ابراز امیدواری کرد که همکاری این اتحادیه و خانه کتاب مستمر باشد.
در پایان این مراسم نیز با حضور مجید غلامی جلیسه؛ مدیر عامل خانه کتاب، سید فرید قاسمی؛ مدیر مرکز کتاب پژوهشی، محمود آموزگار؛ مدیر عامل اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و نادر قدیانی؛ مدیر عامل انتشارات قدیانی، از مجموعه پنج‌جلدی «تاریخ چاپ و نشر کتاب فارسی» (از برآمدن تا انقلاب) رونمایی شد.