"جَز"؛ صدای رنگ‌آمیزی شده‌ی زندگی‌ست/موسیقی
"جَز" را فریاد دادخواهی سیاهان خواندند؛ پس ریشه‌هایش باید در قاره سیاه جستجو شود. زاری بر مصیبت، گریه بر بختِ شوم، مویه بر ظلمی که به آنان رفت.
"جَز"؛ همواره سبک مورد علاقه‌ی بسیاری بوده اما حتی در دهه‌های 20 و 30؛ این دستاوردِ نوازندگانِ نابغه‌ی سیاهپوست به جز در مواردی نادر، تنها توسط بخش کوچکی از جامعه درک شده. "جَز" موسیقی طلبکار مهمی‌ست؛ زیرا موسیقی عامه‌پسند امروز جهان از "جَز" تغذیه می‌کند: موسیقی تلویزیونی و رادیویی، نواهایی که در تالار هتل‌ها شنیده می‌شود، موسیقی فیلم‌ها و برنامه‌های تبلیغاتی، موسیقی جشن و پایکوبی، همه صداهایی که سراسر روز ما را در خود فرو می‌برد؛ همگی از "جَز" برمی‌خیزند.
"جَز"؛ نمایشی از تداوم منطق، وحدت و جبر درونی
اعتلای مفهوم "جَز" و توجه به آن، به معنای ارتقای کیفیت صداهای اطراف ما، یا به عبارتی دیگر سطح ادراک ماست. در این عصر وقتی صداهای موزون موسیقی با صدای برخاستن هواپیما، غوغای خرید و فروش روزانه در بازار همراه می‌شود، صداهای اطراف ما بر زندگی، روش و سبک زندگی اثر می‌گذارد. از این رو می‌توانیم بگوییم دلبستگی جدی به "جَز"، انتقال نوعی نیرو، گرما و کشش به زندگی است که به این موسیقی تعلق دارد. به دلیل همین ارتباط مستقیمی که قابل اثبات است؛ میان شکل‌ها و سبک‌های "جَز" و دوره‌های ظهور آن در زمان‌های مختلف رابطه وجود دارد. مهمترین اصلی که جدای از ویژگی‌های آهنگین درباره "جَز" وجود دارد؛ پیشرفت و توسعه ادیبانه‌ی آن است. سیر تکاملی "جَز" نمایشی از تداوم منطق، وحدت و جبر درونی است که در هر یک از هنرهای واقعی نیز مشاهده می‌شود.
سبک‌های "جَز" واقعی و ذاتی است و عصر خود را متجلی می‌سازد؛ یعنی همان صحنه‌هایی که باروک، کلاسیسیسم، رمانتیسم و امپرسیونیسم روزگار خود را در اروپا به انعکاس درآوردند. تقریبا تمام نوازندگان بزرگ "جَز"، ارتباط شیوه نوازندگی خود را با زمانه خویش احساس کرده‌اند. شادی موسیقی "دیکسیلند"، ارتباط مستقیمی با روح‌های آرام و بی‌دردسر و پر از شور و عشق قبل از جهانی اول دارد. بی‌قراری سبک "غوغای دهه بیست" از شکل زندگی شیکاگویی برمی‌خیزد. "سوینگ" تجسم معیارهای کلان زندگی پیش از جنگ جهانی دوم است؛ شاید به قول مارشال استرنز، (سوینگ جوابی بسیار انسانی برای جنون قدرت‌طلبی آمریکایی بود) "بیبوپ" بی‌قراری عصبی‌کننده دهه چهل را در خود دارد، "کول جَز" بی‌خیالی و تسلیم انسان‌هایی که خوب زندگی می‌کنند را به نمایش می‌گذارد درحالی‌که می‌دانند بمب‌های هیدروژنی درحال فرودآمدنند.
از این رو، نوازندگان "جَز" به زنده کردن سبک‌های گذشته با تردید می‌نگرند زیرا می‌دانند توجه به گذشته خلاف طبیعت "جَز" است. "جَز" باقی‌ست و برای زندگی خود تلاش می‌کند و چیزی که زنده است؛ لاجرم تغییر می‌یابد.
برخی سبک‌های موسیقی "جَز"
رگتایم 1890 : رگتایم موسیقی تصنیف شده‌ای‌ست که پیانو ساز اصلی آن را تشکیل می‌دهد. معمولا از مکتب نیواورلئان به عنوان نخستین مکتب "جَز" یاد می‌کنند اما پیش از توسعه نیواورلئان، رگتایم برقرار بود.
نیواورلئان 1900: در نیواورلئان مردم آوازهای محلی انگلیسی می‌خواندند، موسیقی باله و والس فرانسوی می‌نواختند، با مارش‌های پروسی و فرانسوی که با سازهای مسی نواخته می‌شد؛ دفیله می‌رفتند. نیواورلئان واقع در دلتای رود میسی‌سیپی شهری بود که بسیاری از جنبه‌های "جز" در آن تبلور پیدا کرد و آوازهای محلی بلوز و ملودی‌های کهنه قدیمی برای اولین بار به شکل "جَز" تجلی کرد.
از دیگر سبک‌های موسیقی "جَز" تا سال 1940 می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دیکسیلند 1910- شیکاگو 1920- سوینگ 1930- بیبوپ 1940
هاردبوپ، جَز آزاد و استحکام جَز دهه هفتاد
هاردبوپ محشون از اعتراض است اما به زودی روح تازه‌ای می‌یابد و آرایشی هراسناک و تردیدآمیز به خود می‌گیرد. این اعتراض؛ تصویری ناسازگارانه از ضرورتی خشمگین ارائه می‌دهد که در "جَز" آزاد نیز دیده می‌شود. به دنبال همه این‌ها؛ در موسیقی "جَز" دهه هفتاد منظری نو از استحکام به وجود می‌آید که تا امروز هم ادامه دارد. این استحکام نه تنها در جهت بی‌خیالی و بی‌هدفی نیست؛ بلکه بیشتر از آگاهی اضطراب‌آور ناشی می‌شود تا روزی که هرج و مرج زندگی بشر از میان برود و انسان دست از ویرانی خویش بردارد. آنچه درباره چنین آرزویی گفته شده؛ بیش از حد انتظار با روش و سبک نوازندگان منفرد و ارکسترهای مختلف مطابقت دارد و این بس شگفت‌آور است.
مایلز دیویس "جزیست" بزرگ بیستم
نخستین سخن ما موقعیت تاریخی و مستحکم و درخشان دیویس است و سخن دوم در باب شکل‌گیری جمال در آثار اوست. این دو صحنه هر دو حاوی صداهایی بود که از ساز خود استخراج می‌کرد. صدای او تا دهه هفتاد بدون هیچ هجمه و لرزشی و سرشار از لطافت سعی دارد تا جهان را به نمایش گذارد و نماینده جهان باشد. صدای مایلز دیویس صدای تنهایی، اندوه و تسلیم است. در ادامه دو قطعه از آلبوم Kind of blue اثر جاودانه مایلز دیویس که از تاثیرگذارترین و پرفروش‌ترین آلبوم‌های تاریخ جَز است؛ آمده:
دوک الینگتون؛ رهبر بزرگ ارکستر "جَز"
ارکستر دوک الینگتون سرشار از عناصر و اشکال ملودیک و روحانی است. آثار ارکستری دوک از نبوغ جمعی ارکستر برمی‌آمد. دوک الینگون بارها نت‌ها را مرور می‌کرد و هیچ عجله‌ای برای حصول مقصود نمی‌کرد. رئیس ارکستر او بود و کسی روی حرفش، حرف نمی‌زد. او در طول فعالیت خود تعداد بی‌شماری موسیقی عامه‌پسند نوشت اما در میان نغمه‌های عامه‌پسند؛ قطعاتی چون بانوی اسرارآمیز، احساس نیلی، گوشه عزلت و کاروان؛ تعداد کمی را گرفتار ملودی‌های افسونگرانه و فراموش نشدنی کرد. در دهه ۱۹۶۰ میلادی، دوک الینگتون، قطعه‌ای به نام و افتخار اصفهان تنظیم کرد که درادامه فایل تصویری این اجرای کمتر دیده شده؛ آمده:
جان کولتران و آلبوم "قطار آبی"
موسیقی "جَز" در دهه 60 و 70 به واسطه‌ی دو شخصیت تحت تاثیر قرار گرفت. اولی جان کولتران که در سال 1967 به طرز ناگهانی درگذشت و دیگری اورنت کولمن. موسیقی جان کولران به طرز فشرده و عمیقی به "بلوز" وابسته است و توجه کولتران به ریتم و بلوزِ سنت شهرنشینی در آثارش آشکار است. در ادامه قطعه I'm old fashioned از آلبوم "Blue train" آمده است. در بسیاری از نظرسنجی‌ها؛ این آلبوم جزو تاثیرگارترین آلبوم‌های تاریخ موسیقی "جَز" شناخته شده است.
چشم‌انداز
در 20 سال آخر قرن 20، به مناسبات حوادث سیاسی اجتماعی که در جهان پیش‌آمد، وجهه جَز تحت‌الشعاع قرار گرفت. پیکرده اصلی "جَز" از 1920 تا 1970 تکمیل شد و درختی بالنده و بلند شد. دهه 70؛ سال‌های موسیقی الکترونیک بود؛ اما اعتقاد جَزیست‌ها و بداهه‌نوازان به موسیقی زنده و با احساس موجب شد تا موسیقی الکترونیک نتواند حضور گسترده و تاثیرگذاری در موسیقی "جَز" داشته باشد. به اعتقاد اکثریت آهنگسازان آن دوره، موسیقی الکترونیک دارای صدای ساختگی و بدون احساس بود و نمی‌توانست با احساسی که یک موجود زنده درون ساز آکوستیک می‌ریزد رقابت کند.
اما به تدریج سبک نو جز رواج یافت و الکترونیک جز و زیرشاخه‌های آن حضور دقیقی در صحنه موسیقی "جز" بدست آوردند. Cinematic orchestra و Bugge Wesseltoft از جمله گروه‌ها و جَزیست‌های هستند که تاکنون مخاطبان میلیونی بدست آوردند و علی‌رغم اعتقاد جَزیست‌های قرن بیستم، موسیقی الکترونیک را با احساسات درآمیختند. به‌نظر می‌رسد که چشم‌انداز آینده موسیقی "جَز" وابستگی بسیاری به موسیقی الکترونیک خواهد داشت. در ادامه قطعه barbiturik blues از bugge wesseltoft قرار داده شده است. این آلبوم در سال 2007 با همراهی Laurent Garnier منتشر شد.
منابع: سرگذشت موسیقی "جز" نوشته "یواخیم درنت" و سایت‌های موسیقی "جز"