شکاف استراتژیک در هیات مدیره خانه تئاتر/ چالش تاریخی پسران و پدران ادامه دارد؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، خانه تئاتر در سالی که گذشت وارد مرحله ای تازه از حیات چهارده ساله خود شد. ترکیب تکراری و یک شکل هیات مدیره این تشکل پس از برگزاری انتخابات 30 فروردین 1393 دستخوش تغییر شد و با پیوستن هنرمندانی مانند علیرضا نادری، علی اصغر دشتی و حمید پورآذری به ترکیب قدیمی و تقریبا تکراری هیات مدیره خانه تئاتر، نسیم گفتمانی تازه در میان اعضای این تشکل وزیدن گرفت. ورود این هنرمندان اما یک سوال تاریخی را مدام پیش ‌کشید که البته همچنان ادامه دارد. اینکه آیا امکان تغییر در رویکرد قدیمی خانه تئاتر و برآورده شدن انتظارات نسل جدید اهالی تئاتر فراهم خواهد شد یا خیر؟ به تعبیر دیگر؛ آیا نسل اول موسسان خانه تئاتر به نسل جوانِ تازه ننفس اجازه فعالیت خواهد داد؟

برگزاری انتخابات هیات مدیره به وضوح نشان داد گفتمان اعضای جدید و قدیمی فاصله زیادی با یکدیگر دارد. از موضع‌گیری‌ها و نحوه تعامل این دو گروه با مدیران دولتی و خانواده هنرهای نمایشی چنین برمی‌آمد که اعضای قدیمی همچنان دولت را به عنوان یک نهاد پرداخت وام و بودجه می‌بینند.

چالش دو دیدگاه متفاوت در هیات مدیره خانه تئاتر

نیم نگاهی به مواضع علیرضا نادری به عنوان کاندید حضور در هیات مدیره و ایرج راد، مدیرعامل خانه تئاتر در انتخابات 17 دی ماه تا حدی بیانگر سمت و سوی دیدگاه‌های دو طرف به شرایط امروز تئاتر است. ایرج راد در این جلسه با اشاره به مشکلات عدیده مالی خانه تئاتر در سال 91 اظهار کرد: «طبق تفاهم‌نامه با مرکز هنرهای نمایشی باید 200 میلیون تومان بودجه می‌دادند. ما تعهدات‌مان را انجام دادیم ولی120 میلیون تومان گرفتیم و 80 میلیون تومان به انجمن‌ها بدهکار شدیم. سال 92 همچنان درگیر این بدهی‌ها بودیم اما خود من از منابعی که ذخیره داشتم استفاده کردم! با پیگیری‌هایی که داشتیم ماه هشتم سال گذشته بودجه را گرفتیم و برنامه‌ها را پیش بردیم اما 80 میلیون بدهی همچنان وجود دارد.»

مدیرعامل خانه تئاتر که البته از مدت ها قبل می دانست هنرمندان به عملکرد خانه تئاتر انتقادهایی وارد می کنند در همین رابطه گفت: «تو را به خدا برخی از دوستان نگویند خانه تئاتر برای ما چه کرد، شاید خیلی کارها نتوانسته بکند ولی خیلی کارها هم انجام داده است. بسیاری هنرمندان مشکل بیمه داشتند اما خوشبختانه همیشه در کنار بیمه تأمین اجتماعی بیمه تکمیلی هم داشتیم.»

اما از سوی دیگر علیرضا نادری صحبت‌های خود را با  گوشزد کردن نکته ای مهم به اظهارات یکی از حاضران مبنی بر اینکه اعضای خانه تئاتر کاندیداها را می‌شناسند و دیگر لازم نیست کاندیداها خود را معرفی کنند آغاز کرد و گفت: «متأسفانه ما یکدیگر را نمی‌شناسیم، اگر می‌شناختیم حرف‌های همدیگر را می‌شنیدیم. سکوت به معنای حرف نزدن نیست، بلکه به معنای شنیدن است، اما ما حرف‌های یکدیگر را نمی‌شنویم. سرمایه‌های فرهنگی مملکت همین هنرمندان هستند اما ما سرپرست نداریم، کسی که به چشم‌های ما نگاه کند و ببیند که در قلب‌های‌مان چه می‌گذرد. همه ما در فریادی که در سینه خفته داریم مشترکیم.»

این هنرمند با اظهار تاسف از وضعیت تئاتر ایران ادامه داد: «تئاتر ایران رو به موت و رو به قبله است. برای تئاتری که همه هستی‌اش را برای اجرا در تئاتر شهر گذاشته، به چه می‌بالیم؟! تیراژ نمایشنامه‌های ما چند عدد است و قبلا چند عدد بود؟! وضعیت تئاتر در اهواز و آبادان چگونه است؟! تئاتر کارگری کجاست؟!»

نادری خاطرنشان کرد: «به هر حال ما بخشی از روشنفکری100 ساله آینده در ایران خواهیم بود، اما آیا ما حقیقت تئاتر هستیم یا واقعیت آن؟! چرا هنرمندانی همچون دکتر ناظرزاده کرمانی، محمد چرم‌شیر، فرین‌دخت زاهدی و... در این انتخابات حضور ندارند. متأسفانه گاه کسانی که نه منافع صنفی را می‌دانند و نه اقتضائات هنری، در این گونه انتخابات شرکت می‌کنند.»

نویسنده و کارگردان نمایش «کوکوی کبوتران حرم» تصریح کرد: «در مسائل فرهنگی به بن‌بست رسیده‌ایم و جامعه نتوانسته مسائل عالی خود را توضیح دهد. نتوانسته رویاهای30 ساله انقلاب را تعبیر کند و نتوانسته به نسل امروز آینده‌ای برای فردا بدهد.»

این استاد دانشگاه در جلسه انتخابات هیات مدیره خانه تئاتر به نامگذاری سال (اقتصاد و فرهنگ) اشاره کرد و گفت: «این نامگذاری فرصتی تاریخی است و امروز زمان بهره‌مندی از این فرصت است. نه چیزی براندازی می‌شود و نه مبارزه‌ای انجام خواهد شد. تمام اهالی فرهنگ سال‌هاست منتظر فرصتی برای تغییر بودند و امروز این فرصت فراهم شده که به موجب آن تئاتر و فرهنگ ایرانی می‌تواند تا اعماق روستاها برود. امروز زمان تولد یک جریان تازه است که بتواند منطبق با اکنون دست به عمل بزند و چشم‌اندازی ترسیم کند.»

این هنرمند به گزارش ایرج راد درباره عملکرد دو ساله خانه تئاتر اشاره کرد و توضیح داد: «در گزارش آقای راد چیزی درباره آینده نبود. ما پنج نفر که با یکدیگر ائتلاف کرده‌ایم اگر هم انتخاب نشویم همچون مشاور و بچه‌های شما در کنارتان خواهیم بود تا دیدگاه شما را زنده کنیم و شما را با اتفاقات روز دنیا آشنا کنیم.»

علیرضا نادری که در پایان انتخابات به عنوان یکی از اعضاء خانه تئاتر انتخاب شد در بخش پایانی سخنانش از حاضران که برخی از آن‌ها بدون شنیدن سخنان کاندیداها به سمت صندوق رأی هجوم آورده و باعث بی‌نظمی جلسه شدند، خواست کمی متمدنانه‌تر عمل کنند.

او گفت: «ما برای همه چیز وقت داریم ‌جز شنیدن حرف‌های یکدیگر. در حالی که ما آینده داریم و همین موضوع مشترک برای همه ماست. به همین دلیل است که می‌گویم ما یکدیگر را نمی‌شناسیم.»

به نظر می رسد تفاوت نگرش هنرمندان پیشکسوت و نسل جدید در پیگیری مسائل خانواده هنرهای نمایشی در همین دو سخنرانی مستتر باشد. گرچه می‌توان با اطمینان گفت ایرج راد در جایگاه مدیرعامل تشکیلاتی که حدود یک دهه و نیم بر آن سیطره داشته محیط پیرامون را با عینکی متفاوت از نسل جدید می‌نگرد. نسل تازه نفسی که سالها از بیرون شاهد نتیجه عملکرد هیات مدیره بود و طبق اشاره علیرضا نادری فاصله گرفتنِ روز افزونِ هنرمندان توانای هنرهای نمایشی از این مجموعه را به چشم دیده است.

نکته جالب توجه دیگر برگزاری نشست رسانه‌ای انجمن بازیگران خانه تئاتر با حضور هوشمند هنرکار و کاظم هژیرآزاد بود که در تاریخ 24 آذر برگزار شد. این دو نماینده انجمن بازیگران در نشست خود به انتقاد از بودجه اندک هنرهای نمایشی پرداخته و اعلام کردند به زودی "تومار هزار امضایی" اعضای خانه تئاتر برای طرح درخواست 10 برابر شدن بودجه تئاتر کشور تقدیم نمایندگان مجلس می‌شود. اتفاقی که البته تا این لحظه یعنی روزهای پایانی سالِ 93 محقق نشده است.

هوشمند هنرکار درباره دلایل تقاضای طرح افزایش۱۰ برابری بودجه تئاتر بیان کرد: «دلیل طرح چنین خواسته‌ای این بود که بودجه به رقمی قابل صحبت برسد. تقاضای ما از مجلس محترم این است که اگر بودجه تئاتر کشور را افزایش نمی‌دهد کاری کنند که کلا قطع شود!»

طرح چنین مسائلی مشخصا با ادبیات و ایده‌های نسل جدید هیات مدیره خانه تئاتر فاصله داشت و شاید همین نکته موجب شد تا تعدادی از خبرنگاران در این نشست پیگیر اختلاف نظرهای احتمالی میان دو طرف (گروه قدیم و جدید هیات مدیره خانه تئاتر) باشند.

استقرارا دولت یازدهم و فصل جدید خانه تئا‌تر

حضور علی جنتی در راس هدایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و انتخاب علی مرادخانی به عنوان معاون امور هنری یکی دیگر از مواردی بود که موجب شد خانه تئا‌تر در سال ۹۳ شرایط متفاوتی نسبت به گذشته تجربه کند. در دوره جدید به دلیل توجه رئیس دولت یازدهم به فعالیت‌های صنفی (حداقل براساس آنچه در شعارهای انتخاباتی مطرح شد) تا حدودی شاهد کاهش اسطکاک میان مدیران دولتی و اصناف از جمله خانه تئا‌تر بودیم.

همین رویکرد رئیس جمهور و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی و گفتگوی دو طرفه بین معاون امور هنری و نمایندگان هیات مدیره خانه تئا‌تر را موجب شد. اتفاقی که در یک سال اخیر بار‌ها رخ داد اما دست‌آورد عملی آن جز در اندک موارد همچنان روشن نیست.

شاید دیدار علی مرادخانی و مهدی شفیعی از ساختمان جدید خانه تئا‌تر واقع در خیابان سمیه که تکمیل آن سالهاست به طول انجامیده و طرح پیشنهاداتی از سوی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ادامه تکمیل این ساختمان یکی دیگر از تعامل‌های این دو نهاد تلقی شود. اما اینکه معاونت امور هنری مدعی همراهی با نهادهای صنفی به چه میزان در فراهم شدن شرایط مالی برای تکمیل این بنا مشارکت خواهد کرد همچنان مشخص نیست.

صنف تازه تاسیس تئا‌تر با مدیرعاملی مجید سرسنگی از راه رسید

اما در شرایطی که گذر زمان شکافِ اختلافِ نظر میان اعضای قدیم و جدید هیات مدیره را بیشتر می‌کرد؛ خبر تاسیس «انجمن صنفی هنرمندان تئا‌تر شهر تهران» در تاریخ ۱۶ دی ماه ۹۳ منتشر شد تا به قولی بازی وارد مرحله تازه شود. اظهارات بحث برانگیز یکی از اعضای این انجمن صنفی (دریابیگی) درباره به پایان رسیدن مدیرعاملی مادم العمر در نهادهای صنفی تئا‌تر که مشخصا مدیرعامل خانه تئا‌تر را هدف گرفت نشان داد حضور و نفوذ مجید سرسنگی به اندازه‌ای اثرگذار است که غیبت او حتی در نخستین نشست رسانه‌ای انجمن صنفی عواقب مهمی در پی دارد.

دریابیگی درباره انتخابات و شیوه فعالیت انجمن‌های زیر مجموعه این صنف تازه تاسیس گفت: برخلاف آنچه در نهادهای مشابه (خانه تئا‌تر) ‌ وجود داشت «دیگر چیزی به عنوان مدیرعاملی و ریاست مادام‌العمر وجود ندارد» و هیات مدیره انجمن هنرمندان تئا‌تر شهر تهران هر سه سال یکبار پس از برگزاری انتخابات به طور کامل تغییر خواهد کرد.

واکنش افشاگرانه و معنادار خانه تئا‌تر به اظهارات عضو صنف جدید

اظهارات شتابزده دریابیگی در نخستین نشست رسانه‌ای انجمن صنفی هنرمندان تئا‌تر شهر تهران بی‌پاسخ نماند و هیات مدیره خانه تئا‌تر با انتشار بیانیه‌ای که زوایایی از فعالیت‌های اعضای صنف تازه تاسیس را افشا کرد به این گفته‌ها پاسخ داد.

در ابتدای این بیانیه چنین عنوان شد که: اینکه برای جلب حمایت‌های پیدا و پنهان دولتی و قدرت نمایی، شاکلهٔ مصوب و قانونی برگزاری انتخابات و تعیین هیئت مدیره و مدیر عامل بزرگ‌ترین تشکل قانونی هنرمندان تئا‌تر را غیرقانونی عنوان کرده و این اظهارات غیرقانونی و غلط خود را برای جلب شتابزده اعضاء بیشتر، شعار و سرلوحهٔ اعلان موجودیت خود قرار می‌دهند بالا‌تر از ظرب المثل، نوعی دشمنی آشکار و تیشه بر ریشه زنی خانه‌ای است به نام تئا‌تر که بنیانش پانزده سال پیش توسط مهم‌ترین و وزین‌ترین هنرمندان تئا‌تر کشور در همهٔ عرصه‌های آن نهاده شده است.

شاید طیف سبک وزنان اعضای هیئت مدیرهٔ این انجمن با آگاهی نسبت به وزن اندک و شانیت ناچیز خود در عرصهٔ هنر تئا‌تر بوده که به جای روشن کردن اهداف و چشم انداز‌هایشان و اثبات شایستگی و لیاقت‌های هنوز بالفعل نشدهٔ خود در راستای عملی کردن شعار‌هایشان، هدف اول را سنگ اندازی به خانه‌ای قرار داده‌اند که با بیش از دو هزار عضو تبدیل به بزرگ‌ترین نهاد واقعی مردمی و غیر دولتی تئا‌تر شده است.

امری که هیئت مدیرهٔ انجمن صنفی تئا‌تر شهر تهران برخلاف همهٔ کوشش طاقت فرسایی که می‌کنند تا خود را به این دستاورد منتسب کنند و وجهه‌ای صنفی و مردم نهاد برای خود دست و پا کنند، غافل از اینکه همهٔ اعضای هیئت مدیره آن یک یا چند پست دولتی دارند، کارفرما هستند و یا به گونه‌ای بر تئا‌تر نظارت می‌کنند و آیا طنز تاریخی همهٔ تاریخ سازمان‌های مردم نهاد یا اصناف در ایران همین نیست که کسانی که وظیفه‌شان نظارت کردن و باریک نمودن مسیر تئا‌تر است دم از کوشش در جهت استیفای حقوق هنرمندان و خواست‌های مشروع آن‌ها می‌زنند و ادعا می‌کنند که آمده‌اند تا خلاء یک تشکل صنفی مرم نهاد را پر کنند؟

تعامل دولت جدید با صنف، موازی کاری و تاسیس انجمن صنفی تئا‌تر توسط تعدادی از افراد دولتی (که از بیانیه خانه تئا‌تر به نظر می‌رسد مقصود کارمندان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اعضای شوراهای ارزشیابی و نظارت باشد)، چالش اعضای جدید و قدیم حاضر در هیات مدیره خانه تئا‌تر از جمله موارد مهمی هستند که در سال ۹۳ بر تشکیلات خانه تئا‌تر گذشت. اما در پایان اینطور به نظر می‌رسد که یک سوال همچنان باقی است. آیا نسل اول موسسان خانه تئا‌تر به نسل جوانِ تازه ننفس اجازه فعالیت می دهد یا باید به انتظار مین گذاری در مسیر راه آینده بود. آیا تغییر در روند عملکرد تکراری خانه تئا‌تر در سال ۹۴ ممکن می‌شود؟