رونمایی از نسخ خطی متعلق به دانشمندان ایرانی در هلند
محققان می‌گویند دو کتاب گمشده اما بسیار مهم آپولونیوس، ریاضیدان یونانی که در جهان باستان به «هندسه‌دان بزرگ» شهرت داشت، در انبار کتابخانه دانشگاه لیدن هلند پیدا شده است.
به گزارش ایلنا به نقل از یورونیوز، آپولونیوس که در قرن ۳ پیش از میلاد زندگی می‌کرد یکی از بزرگ‌ترین ریاضیدانان یونان باستان محسوب می‌شود و بیشتر به دلیل کتاب «مخروطات آپولونیوس» شناخته می‌شود.
او در این اثر اصطلاحاتی مانند هذلولی، بیضی و سهمی را معرفی کرده است که تأثیر شگرفی بر ریاضیات داشته‌اند.
اثر آپولونیوس شامل هشت کتاب بوده است، اما در دوران رنسانس تنها چهار کتاب نخست در اختیار دانشمندان اروپایی قرار داشت. حالا اما دو کتاب گمشده‌ی پنجم و هفتم آپولونیوس، که در قالب نسخه خطی عربی حفظ شده بودند، یافت شده‌اند.
محققان می‌گویند این دو کتاب توسط یاکوب خولیوس، شرق‌شناس و ریاضیدان برجسته هلندی، به کتابخانه دانشگاه لیدن آورده شده است.
او این کتاب‌ها را که شامل نسخ عربی و فارسی دانشمندان سرزمین‌های اسلامی می‌شد در یکی از سفرهای خود به خاورمیانه خریداری کرد و به عنوان بخشی از یک مجموعه شامل تقریباً ۲۰۰ نسخه‌ی خطی به دانشگاه لیدن آورد.
این نسخ خطی به تازگی در کتاب «پیامبران، شاعران و دانشمندان»، که توسط انتشارات دانشگاه لیدن هلند منتشر شده، مورد بررسی دقیق قرار گرفته‌اند.
این کتاب شامل ۵۰ فصل است که به بررسی نسخه‌های خطی عربی و فارسی، سنت علمی اسلامی، و روابط تاریخی هلند با خاورمیانه و شمال آفریقا می‌پردازد.
پژوهشگران می‌گویند این نسخه‌ها برخی از جنبه‌های سنت‌های علمی رایج در دوران شکوفایی تمدن اسلامی را به نمایش می‌گذارند.
یان پیتر هوگندیجک، ریاضیدان و مورخ علم هلندی، با بیان اینکه ترجمه عربی آثار آپولونیوس «بسیار جالب و تحسین‌برانگیز» است، گفت: «این نسخه خطی علاوه بر ارزش علمی دقیق خود، با تصاویر رنگی مزین شده و با خطاطی بسیار ماهرانه عربی نوشته شده است. خطاطی در برخی از این نسخه‌های خطی بسیار شگفت‌انگیز است و همچنین اشکال هندسی با دقت فوق‌العاده‌ای ترسیم شده‌اند.»
این کتاب به‌طور لوکس و هنری با نقشه‌های کهن، تصاویر و بخش‌هایی از نسخه‌های خطی عربی، ترکی و فارسی مصور شده است.
در بخش دیگری از این مجموعه، با استفاده از یک نسخه خطی عربی قرن چهاردهم میلادی، نشان داده شده است که دانشمند ایرانی به نام الغ‌بیگ توانسته مختصات جغرافیایی بیش از ۱۶۰ شهر را با دقت بالا و کمترین میزان خطا محاسبه کنند.
علاوه بر بررسی سنت‌های علمی رایج در میان دانشمندان عرب، ایرانی و مسلمان در قرون وسطی، این مجموعه حاوی داستان‌های خیال‌انگیز از ادبیات سفرنامه‌نویسی عربی است، که همچنان جذابیت خود را حفظ کرده‌اند.
به گفته پژوهشگران: «متون علمی آن دوره اغلب با داستان‌های افسانه‌ای آمیخته بودند، به ویژه در گزارش‌هایی که درباره مناطق ناشناخته و دورافتاده جهان آن زمان نوشته می‌شدند. در چنین بخش‌هایی، قوانین طبیعت دیگر ثابت تلقی نمی‌شدند و اتفاقات عجیب و خارق‌العاده ممکن بود رخ دهد».
دکتر هوگندیجک در این باره می‌گوید: «در آنجا ممکن است زن‌ها روی درختان رشد کنند، مردم ممکن است به جای گوش، دست داشته باشند، و ممکن است جزایری وجود داشته باشند که تنها توسط زنان یا مردان ساکن شده باشند. تمامی این روایت‌ها، ردپای خود را در میراث مکتوب خاورمیانه و همچنین در سنت تصویری همراه با آن باقی گذاشته‌اند».
در بخشی از این مجموعه علاوه بر نجوم، ریاضیات، جانورشناسی، گیاه‌شناسی و سیاره‌شناسی، بر کیهان‌شناسی نیز تأکید شده است.
یکی از آثار مورد توجه در این بخش، کتاب «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات» اثر زکریای قزوینی، کیهان‌شناس معروف ایرانی است.
این اثر یک دانشنامه جامع است که، به گفته پژوهشگران، «از کوچک‌ترین موجودات، مانند کک‌ها، کرم‌ها و شپش‌ها، گرفته تا حیوانات عجیب و غریبی را که در هاله‌ای از رمز و افسانه قرار دارند، بررسی می‌کند».
قزوینی برای مثال یک موجود دریایی را توصیف می‌کند که: «چهره‌ای مانند انسان دارد، ریش آن سفید است، بدنش شبیه قورباغه، موهایش مانند گاو و اندازه‌اش به اندازه یک گوساله است».
در نگاه نخست، این توصیف کاملاً عجیب و غیرواقعی به نظر می‌رسد، اما با کمی دقت مشخص می‌شود که این توضیف در واقع تصویری دقیق از نوعی فُک دریایی است.
علاوه بر کتب خطی به زبان عربی که شامل دو اثر گمشده آپولونیوس بود، نسخه‌هایی از کتاب حافظ و رباعیات عمر خیام نیز در مجموعه دانشگاه لیدن موجود است.
