در گفتگو با جلیل اکبری صحت مطرح شد؛
چرا «عروسک» در جشنواره‌ها موفقیتی نداشت؟ / اکران مدیریت ندارد
اصغر یوسفی‌نژاد قصد داشت یک سه‌گانه بسازد که اولی درباره مرگ بود، دومین فیلم درباره ازدواج بود و قصد داشت سومین فیلم را هم درباره تولد بسازد و تأکید داشت که هر سه اثر متعلق به سینمای مستقل و متفاوت باشند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، فیلم سینمایی «عروسک» به کارگردانی مرحوم اصغر یوسفی‌نژاد و تهیه‌کنندگی جلیل اکبری صحت به تازگی در سینماهای هنر و تجربه اکران شده است.
«عروسک» دومین تجربه سینمایی اصغر یوسفی‌نژاد به حساب می‌آید که در ساختار و شکل روایت به اولین فیلم او «ائو (خانه)» نزدیک است و مثل فیلم قبلی‌اش زبان اصلی فیلم ترکی است.
اصغر یوسفی‌نژاد پیش از اینکه فیلمش را بر پرده سینماها ببیند ۲۲ شهریور سال ۱۴۰۱ بر اثر سکته مغزی درگذشت.
به بهانه اکران فیلم سینمایی «عروسک» با جلیل اکبری صحت (تهیه‌کننده) گفتگویی داشتیم که در ادامه مشروح این گفتگو را از نظر می‌گذرانید:
کدام ویژگی عروسک شما را به ساخت این فیلم خاص ترغیب کرد؟
حضور اصغر یوسفی‌نژاد به عنوان کارگردان من را بیشتر از هر عامل دیگری برای تهیه‌کنندگی «عروسک» ترغیب کرد. سال‌ها با هم در ارتباط بودیم و در مقطعی این ارتباط صمیمانه‌تر شد و برای من مدل فکر کردنش، نحوه مواجهه‌اش با مقوله سینما و نحوه روایتگری‌اش جذاب بود. من زمانی تهیه این اثر را برعهده گرفتم که قصد داشتم فیلمی سینمایی را کارگردانی کنم اما آنقدر شخصیت اصغر یوسفی‌نژاد برایم جذاب بود که تصمیم گرفتم خودم کار نکنم و تهیه‌کننده فیلمی شوم که او کارگردانی کند.
فیلم قصه‌ای جذاب دارد که شاید هر کارگردان یا تهیه‌کننده‌ای با این قصه به موفقیت در گیشه فکر کند. در چه پروسه‌ای به این ساختار رسیدید که «عروسک» را به اثری متفاوت تبدیل کرده است؟
با مرحوم یوسفی‌نژاد درباره شکل روایت این اثر ساعت‌ها صحبت کردیم. قصه «عروسک» واقعاً قابلیت این را دارد که به فیلمی بسیار پرفروش تبدیل شود و حتی اگر ما از بازیگران سرشناس استفاده می‌کردیم که اتفاقاً از سوی چند بازیگر این تقاضا وجود داشت و ما هم امکان همکاری با بازیگران سرشناس را داشتیم، قطعاً تأثیری مثبت در میزان فروش این اثر داشت اما اصغر یوسفی‌نژاد قصد داشت یک سه‌گانه بسازد که اولی درباره مرگ بود، دومین فیلم درباره ازدواج بود و قصد داشت سومین فیلم را هم درباره تولد بسازد و تأکید داشت که هر سه اثر متعلق به سینمای مستقل و متفاوت باشند.
او ایده «عروسک» را در ذهن داشت و من در مرحله نوشتن فیلمنامه در کنار او بودم و او هم می‌دانست که این قصه می‌تواند اثری پر فروش باشد اما در نهایت به این نتیجه رسیدیم که این فیلم به زبان ترکی در سینمای مستقل و متفاوت ایران تولید شود.
به نظر می‌رسد وسواس خاصی در نوع بیان، لهجه و زبان بازیگران وجود دارد. چقدر لهجه افراد در انتخاب شدنشان برای بازی تاثیرگذار بود؟
لهجه تبریزی داشتن بازیگران برای کارگردان این فیلم فاکتور بسیار مهمی بود. او معتقد بود که چون فیلم حاوی گفتمانی درون قومیتی است، لهجه‌های دیگر ممکن است دچار کج‌تابی‌های مرسوم در قضاوت‌هایی شود که در کشورمان وجود دارد و به همین دلیل اصرار داشت بازیگرانی که انتخاب می‌کند، افرادی باشند که به لهجه تبریزی تسلط دارند و با همین لهجه صحبت می‌کنند.
آیا می‌توان زبان ترکی را یکی از عناصر مهم فیلم در فضاسازی و شخصیت‌پردازی اثر دانست؛ به طوریکه دوبله شدن «عروسک» به کلیت اثر ضربه‌ای جدی می‌زند؟
بله قطعاً، زبان در شخصیت‌سازی و حتی در تیپ گرفتن هم بسیار مهم است و در این فیلم کارکرد بسیار مهمی دارد به طوریکه باید بگویم یکی از شاخصه‌های اصلی این فیلم زبان است.
عروسک از آن دست فیلم‌هایی است که انتظار می‌رفت نامش را در جشنواره‌های معتبر بیشتری بشنویم. چرا فیلم نمایشی کمتر از حد انتظار در جشنواره‌ها داشت؟
پس از اینکه فیلم آماده نمایش شد، به شورت لیست جشنواره ونیز راه پیدا کرد ولی به تبع مشکلاتی که در جشنواره فجر پیش آمد و به دلیل سوءتفاهمی که دوستان داشتند، فیلم به صورت غیر رسمی توقیف شد. البته این توقیف را به ما اعلام نکردند اما مجوز نمایش هم به فیلم داده نشد و جشنواره ونیز هم تاریخی برای ارائه فیلم مشخص کرد که ما نمی‌توانستیم تا آن تاریخ مجوز بگیریم.
اصغر یوسفی‌نژاد اصرار داشت که کار غیر قانونی نکند و با هم مشورت کردیم و به این جمع‌بندی رسیدیم که ابتدا مجوز دریافت کنیم و بعد فیلم را به جشنواره بفرستیم. به دلیل نداشتن مجوز مشکلاتی پیش آمد و در فاصله روز افتتاحیه جشنواره ونیز اصغر یوسفی‌نژاد سکته کرد و در روز اختتامیه از دنیا رفت.
نمی‌خواهم این اتفاق را به صورت مستقیم عاملی مهم در این رخداد تلخ بدانم اما مطمئناً به صورت غیرمستقیم بر روحیه او تأثیری جدی داشت. ما برای حل مشکل فیلم خیلی تلاش کردیم، صحبت‌های زیادی شد و متأسفانه آنقدر زمان حل مشکل طولانی شد که فیلم «عروسک» فصل جشنواره‌های خود را از دست داد. یک فیلم وقتی تولید می‌شود باید در یک بازه زمانی خاص به جشنواره‌ها ارسال شود و متأسفانه با از دست دادن آن بازه زمانی امکان حضور «عروسک» در بسیاری از جشنواره‌ها از دست رفت. این فیلم همچنان در جشنواره‌های مختلفی حضور دارد ولی آن اتفاقی که برای «ائو» رخ داد و همه چیز به موقع بود، برای «عروسک» تکرار نشد و نه تنها کمکی به فیلم نشد بلکه کاملاً دست و پای ما را بستند.
ساختار بصری فیلم به شکلی است که کمترین اصلاح یا ممیزی می‌تواند به فرم اثر آسیب بزند. آیا ممیزی شامل فیلم شد؟
اگر بگویم که ما برای ۱۱۹ دقیقه فیلم مجوز گرفتیم، مایه تعجب است اما واقعاً همینطور بود. متأسفانه سوءتفاهم‌هایی درباره فیلم وجود داشت که به دلیل‌عدم درک درست فیلم بود.
من با کسانی که مدعی بودند ترک هستند و فیلم را به خوبی می‌فهمند، صحبت کردم و متوجه شدم خیلی از مفاهیم فیلم را درک نکرده‌اند. در شورای پروانه نمایش ممکن است افرادی ادعا کنند که فیلم را کاملاً فهمیده و درک کرده‌اند ولی وقتی با کارگردان صحبت می‌کنند متوجه می‌شوند که اصلاً درک درستی از فیلم نداشته‌اند. در تجربه «عروسک» هم من با کسانی که مدعی درک درست فیلم بودند صحبت کردم و سوالاتی اساسی پرسیدم که فهمیدم ارتباط درستی با فیلم برقرار نکرده‌اند.
به عنوان مثال وقتی واژه‌ای از زبان ترکی که در فیلم وجود دارد را از یکی از این دوستان می‌پرسیدم او درک اشتباهی از آن واژه داشت و فکر می‌کرد که واژه مورد نظر معنای بدی دارد در صورتیکه اینگونه نبود.
در واقع کج‌فهمی‌هایی که نسبت به فیلم وجود داشت باعث شد که زمان صدور مجوز طولانی شود و البته در کنار این کج‌فهمی‌ها نگاه‌های مثبتی هم در شورای نظارت و ارزشیابی وجود داشت. یکی از افرادی که در فهم درست فیلم در زبان بصری و روایی و ادبیات ترکی به ما کمک کرد آقای احمد مرادپور بود. او فیلم را خیلی خوب فهمیده بود و به زبان ترکی بسیار مسلط بود و با حسن نیست به فیلم کمک کرد.
فیلم ما در حقیقت ۱۲۰ دقیقه است اما در مرحله آماده‌سازی برای جشنواره‌های جهانی، زمانیکه اثر را برای جشنواره ونیز آماده می‌کردیم جمع‌بندی ما با مرحوم یوسفی‌نژاد این بود که فیلم می‌تواند ۹۰ دقیقه باشد. در واقع فیلم «عروسک» چهار کات می‌خورد که یکی از این کات‌ها مربوط به بخش گسترش داستان بود و کارگردان این بخش را حذف کرد چرا که جشنواره‌های جهانی در آن زمان که علاقه‌مند به دیدن فیلم‌هایی با زمان ۹۰ دقیقه‌ای بودند. در حال حاضر همین نسخه ۹۰ دقیقه‌ای در حال اکران است اما در اکران آنلاین قرار بر این است که هر دو نسخه نمایش داده شوند.
آیا از شرایط اکران رضایت دارید؟
دوستان گروه هنر و تجربه خیلی به اکران فیلم کمک کردند ولی واقعیت این است که اصلاً رضایتی از اکران ندارم. شرایطی که برای اکران فیلم‌های سینمایی ایجاد شده، در جهت کشتن فیلم‌هایی است که آن‌ها را به عنوان فیلم‌های غیرتجاری می‌شناسیم. در واقع اکران سینمای ایران به شکلی طراحی شده که فقط یک سری فیلم‌ها امکان فروش داشته باشند؛ همه سانس‌ها در اختیار این دست آثار قرار می‌گیرند و به نظر می‌رسد که سینمای ایران در حوزه سینماداری فقط یک مدل فیلم می‌پسندد و هیچ مدیریتی هم از سوی دولت صورت نمی‌گیرد و شاید دولت هم نمی‌خواهد این فیلم‌ها دیده شوند و علاقه دارد که فقط همین فیلم‌های خنده‌دار اکران شوند.
