مکافاتِ حفظِ آثار باستانی خشتی در بارندگی‌ها/ بازدید از چغازنبیل ممنوع و حفاظت از آن بعد از بارندگی استمرار دارد
بارش‌های شدید اگرچه یک موهبت الهی در دوران خشکسالی ایران است اما همان اندازه که برای جبران کم آبی مفید و خوشحال کننده است به همان اندازه حفاظت از آثار ملی و جهانی که با خشت و گل ساخته شده‌اند، را دشوار می‌کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، معبد باستانی چغازنبیل، این زیگورات دوران عیلامی که تمام آن حدود ۴ هزار سال قبل با خشت و گل ساخته شده است نخستین اثر ثبت جهانی شده ایران در سال ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
اما بخش‌هایی از آن هر سال با بارندگی‌های موسمی خوزستان شسته می‌شود و این اتفاق فعالیت حفظ و نگهداری این اثر را بیش از آثار سنگی نظیر تخت جمشید و… دشوارتر می‌کند.
خسارت بارش‌ها بر محوطه‌های خشتی بیشتر است
عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل در گفتگو با ایلنا به شیوه‌های حفاظت و نگهداری از این محوطه باستانی ثبت جهانی شده در طول سال، قبل و حین و بعد از بارندگی‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: میراث جهانی چغازنبیل یک محوطه باز و مملو از آثار تاریخی خشت و گل است. بنابراین بارش‌ها بیشترین آسیب را به چنین محوطه‌ای وارد می‌کند.
او می‌گوید: محوطه‌ها و بناهای باستانی خشت و گل نیازمند مدیریت در پیش، حین و پس از بارش است. یعنی مدیر یک محوطه باستانی خشت و گل باید همیشه با سامانه‌های هواشناسی همراه شود و در مورد چغازنبیل ما همیشه آماده بارش‌های موسمی خوزستان که دانه درشت‌تر و سریع‌تر هستند و آسیب‌های زیادی به بدنه‌های خشتی میراث جهانی چغازنبیل وارد می‌کنند، هستیم.
رشنویی با اشاره به فعال بودن کارگاه‌های خشت زنی و کاهگل‌سازی محوطه باستانی چغازنبیل در تمام طول سال، گفت: کارگاه‌های خشت زنی چغازنبیل با حضور پرسنلا و کارگران شریف و نجیب و زحمتکش این محوطه باستانی در تمام طول سال فعال است تا زمینه حفاظت از این محوطه باستانی در پیش از بارش‌ها فراهم باشد.
زیگورات خشتی چغازنبیل در بارش‌ها چگونه حفاظت می‌شود؟
مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه در مورد فعالیت‌های حفاظتی در این محوطه باستانی همزمان با آغاز بارش‌ها و حین بارندگی گفت: با آغاز بارش‌ها همکاران ما در این محوطه باستانی ثبت جهانی شده، بصورت ۲۴ساعته حضور دارند تا نقاطی که به دلیل بارش احتمال ایجاد حفره در ساختارهای خشتی بر اثر نفوذ آب می‌رود را با نایلون بپوشانند و در نتیجه کمترین میزان نفوذ آب بر ساختارهای خشتی فراهم شود.
او درباره شیوه حفاظت از معبد عیلامی چغازنبیل پس از اتمام بارش‌ها نیز توضیح داد و گفت: در شش سال اخیر بازدید از محوطه باستانی چغازنبیل ممنوع شده است. دلیل آن هم این است که در محوطه مقدس و حیات اول زیگورات چغازنبیل، آجر فرش‌های اصیل دوره عیلامی وجود دارد که به دلیل نفوذ آب باران در آن‌ها به شدت آسیب‌پذیر هستند و به دلیل آن که پاخور شدن آن‌ها منجر به شکسته شدن آن‌ها خواهد شد، بازدید از این محوطه باستانی ممنوع می‌شود.
رشنویی اعلام کرد: پس از بارش‌ها نیز تیم پایش چغازنبیل تمام محوطه را از بالای زیگورات تا ساختارهای معماری پیرامونی معبد و دروازه‌ها و معابد پیرامونی بررسی می‌کند تا کلیه حفره‌های ایجاد شده در آثار و شیب‌های معکوس ایجاد شده به دلیل شسته شدن با بارش‌ها مستندنگاری شود و عملیات حفاظت پس از باران آغاز شود.
وی با تاکید بر این موضوع که به دلیل حساسیت ساختارهای خشتی مدام باید کارگران خشت ساز و استادکاران در چغازنبیل فعال باشند و هزینه ساخت خشت و گل هم باید بصورت مداوم به این مجموعه تزریق شود تا پروسه حفاظت و مرمت پس از بارش‌ها تعطیل نشود.
وی با اعلام اینکه ۶ سال است محوطه باستانی چغازنبیل و هفت تپه نتوانسته از خدمات کارگران موقت استفاده کند، افزود: سیاست وزارت میراث فرهنگی به این سمت رفته است که کارگران امانی به کارگران پیمانی تبدیل شوند. با این حال تعداد محدودی از کارگران پیشین چغازنبیل و هفت تپه در این دو محوطه حفظ شده‌اند تا سنت حفاظت مستمر از این دو محوطه خشتی ثبت جهانی شده کشور ادامه یابد.
فنس کشی و نورپردازی نیاز محوطه باستانی
مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه با اشاره به تاثیر مثبت ایجاد تغییر در سیستم پرداخت دستمزد کارگران و استادکاران با هزینه‌های مورد نیاز در بخش مرمت و حفاظت از آثار تاریخی گفت: تمامی پرسنل چغازنبیل هم اکنون از محل کارت کارگری و اعتبارات جاری دستمزد خود را دریافت می‌کنند و این کار جهش خوبی را در بخش اعتباری کار در محوطه‌های تاریخی ایجاد کرد. چون اعتبارات مورد نیاز برای پرداخت حقوق پرسنل به بخش جاری هدایت شد و با این اقدام اعتباراتی که سالانه برای پایگاه میراث جهانی چغازنبیل تخصیص می‌یافت تنها صرف حفاظت و نگهداری از این محوطه جهانی و نه پرداخت حقوق پرسنل می‌شود.
رشنویی از پایین بودن اعتبارات حفاظت و مرمت چغازنبیل تا سال ۱۴۰۲ خبر داد و گفت: زیگورات چغازنبیل محوطه باستانی بسیار گسترده‌ای است که احتیاج به فنس کشی و نورپردازی در تمام بخش‌ها دارد تا آثار موجود در تمامی این محوطه ارزشمند بصورت یکپارچه حفظ شود. ولی اعتباراتی که سالانه برای حفاظت این محوطه در نظر گرفته شده، نسبت به وسعت و نیازهای حفاظتی موجود در مجموعه کم است. البته امسال با جهش در درآمدها و نگاه ویژه‌ای که به چغازنبیل وجود دارد، امیدواریم اعتبارات سال ۱۴۰۳ برای حفاظت از محوطه باستانی چغازنبیل بهتر باشد.
او همچنین به ارزش‌های بسیار زیاد نهفته در محوطه باستانی هفت تپه اشاره کرد و گفت: نکته مهمتر در پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه نگاه ویژه به هفت تپه و نگهداری بهتر از این محوطه باستانی ارزشمند است.
او افزود: محوطه باستانی هفت تپه در تاریخ معماری و بازشناسی دوره عیلام میانه، تجارت و اقتصاد ایران باستان بسیار مهم است و به همین دلیل نیز مرحوم عزت‌الله نگهبان زحمت زیادی در این مجموعه کشید و پس از او نیز دکتر بهزاد مفیدی در این محوطه به پاسخ سوالاتی که در کاوشهای باستان شناختی داشتند، رسیدند. ولی چون محوطه باستانی هفت تپه زیر سایه چغازنبیل قرار گرفته است باعث شده کمتر از اعتبارات پژوهشی برخوردار باشد. در حالی که هر دو محوطه چغازنبیل و هفت تپه به عنوان بازوی پژوهشی می‌توانند در کنار دانشگاه‌های تربیت باستان‌شناس و مرمتگر قرار بگیرند. بنابراین امیدواریم بار دیگر دانشگاه تربیت نیروی انسانی دوباره در هفت تپه و چغازنبیل راه بیفتد تا شاهد کارهای بزرگتری در این دو محوطه باستانی ثبت جهانی شده ایران باشیم.
چغازنبیل چگونه کشف شد؟
معبد باستان چغازنبیل حدود ۱۲۵۰سال قبل از میلاد مسیح یعنی بیش از ۳۲۰۰ سال قبل توسط اونتاش ناپیریشا، پادشاه عیلامی برای پرستش اینشوشیناک، الهه نگهبان شوش ساخته شد. معبد باستانی چغازنبیل در حمله آشور بانی پال پادشان آشوریان که جنگ‌های بسیار با عیلامی‌ها تدارک دید تصرف و ویران شد.
زیگورات چغازنبیل در سال ۱۹۷۹ و همزمان با آغاز انقلاب اسلامی ایران به عنوان نخستین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. باستان‌شناسان و شرق‌شناس‌ها این بنای تاریخی ایران را به عنوان کهن‌ترین ساختمان مذهبی جهان معرفی کرده‌اند.
نخستین بنای ثبت جهانی شده ایران زمانی کشف شد که در سال ۱۸۹۰ میلادی، وقتی اکتشاف نفت در این منطقه توسط انگلیسی‌ها آغاز شد، مهندسین نفت یک آجر خشتی یافتند که دارای نوشته‌هایی به خط میخی بود. آن‌ها آجر را برای باستان‌شناسان مشغول کاوش در محوطه باستانی شوش فرستادند و بعد از آن بود که زنجیره کاوشهای باستان‌شناسی در چغازنبیل آغاز شد و به کشف زیگورات عیلامی چغازنبیل و آثار مهم دیگر در این محوطه ثبت جهانی شده ایران و پیرامون آن نظیر محوطه باستانی هفت تپه منجر شد.
