محبوبیت حاج قاسم از سال‌های اولیه پس از جنگ آغاز شد/ ضرورت پرورش سربازهای جنگ نرم

به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشست «بررسی کتاب حاج‌قاسم و پرواز نقاشی‌ها» از سلسله نشست‌های «حوالی کتاب» شنبه (شانزدهم دی ماه ۱۴۰۲) با حضور رحیم مخدومی، نویسنده کتاب و طیبه شامانی، شاعر کودک و نوجوان از تلویزیون اینترنتی کتاب پخش شد. 

رحیم مخدومی در ابتدای این نشست ضمن ابراز تأسف از حادثه تروریستی کرمان، بیان کرد: دشمن نشان داد که بیش از پیش، دشمن انسانیت و بشریت است. اینکه کودک و خانواده و افراد بی‌سلاح که در حین انجام کار فرهنگی هستند، این چنین مورد هدف قرار بگیرند، بسیار جای تأسف دارد. 

وی درباره هدفش از نوشتن این کتاب گفت: حاج قاسم سلیمانی با توجه به اینکه از دوران دفاع مقدس به‌ویژه در سال‌های اولیه بعد از دفاع مقدس که آن حسرت دوری از فضای جبهه و فرهنگ جبهه در دل رزمندگان شعله‌ور بود، محبوب جامعه شد. حالا شاید برای عموم مردم چنین نبود ولی برای ما که از دفاع مقدس، ادبیات دفاع مقدس را دنبال می‌کردیم، مورد توجه بود. 

مخدومی ادامه داد: از سال ۶۸ کار چاپ کتاب درباره دفاع مقدس آغاز شد. بنابراین ما نیاز به قهرمان داشتیم. بنابراین باید قهرمان‌ها را دنبال می‌کردیم. جالب اینجاست که محبوبیت حاج قاسم روز به روز بیشتر می‌شد. در زمان حیات حاج قاسم یک کتاب کودک به نام «حاج قاسم و جاسوس» نوشتم؛ خیلی تمایل داشتم این کتاب چاپ شود ولی احساس کردم که باید خود او کتاب را ببیند. 

مخدومی دیگر آثارش درباره حاج قاسم را اینگونه معرفی کرد: دو کار دیگر برای حاج قاسم انجام دادم. یک کار برای بزرگسال بود، به نام «فرماندهان ورود ممنوع» که خاطرات تخریبچی‌هایی بود که با حاج قاسم در هشت سال دفاع مقدس مراوده داشتند. این کتاب را به دست حاج قاسم عزیز رساندم و او برای کتاب یک مقدمه بسیار زیبایی نوشت. کار بعدی برای کودک بود، درصدد بودم که برای این کتاب هم چنین اتفاقی بیفتد؛ چون خاطره‌ای بود که مستقیم به حاج قاسم مربوط بود. یک کار بسیار بزرگوارانه انجام داده بود و ایثار و گذشت را نشان داده بود که این توفیق حاصل نشد؛ اما کتاب «حاج قاسم و پرواز نقاشی‌ها» بعد از شهادت او منتشر شد. 

این نویسنده درباره دشواری‌های نگارش این چنین کتاب‌هایی برای کودکان و نوجوانان گفت: بخشی از این محدودیت‌هایی که گذاشته می‌شود، طبیعی است و باید باشد و ما هم می‌پذیریم. در جایی که باید جلوی کار ضعیف یا اشتباه گرفته شود، درست است؛ اما بخش دیگر که شاید سلیقه‌ای باشد و منجر به جلوگیری از خلاقیت‌ها و ابتکار عمل شود، درست نیست. ما وقتی این محدودیت‌ها را می‌بینیم و در کنار آن می‌بینیم آن کار فاخری که باید تولید نمی‌شود، با خودمان می‌گوییم رسالت این محدودیت چیست؟ به عنوان مثال بعد از گذشت ۴۴ سال از انقلاب، ما هنوز اثر فاخری از شخص اول انقلاب یعنی امام خمینی (ره) نداریم که بتوانیم ترجمه کنیم. 

وی افزود: کتاب تلفیقی از واقعیت و قوه تخیل است؛ به علاوه نزدیک شدن به زبان کودک که زبان مبالغه، ریتم، رنگ و تصویر است. من معتقدم که باید بچه‌ها را از کودکی با واقعیت‌ها آشنا کرد؛ البته این در ادبیات کهن ما هست ولی گاهی اوقات نسبت به این موضوع جبهه گیری اشتباه صورت می‌گیرد. به نظر من داستان شنگول و منگول که به بچه‌ها یاد می‌دهد به انسان‌ها اعتماد نکنید، یک نوع ادبیات سیاسی است و بچه‌ها را از کودکی با سیاست آشنا می‌کنند. گاهی اوقات می‌گویند مقوله جنگ برای بچه‌ها خشن است، من معتقدم جنگی که مثل هشت سال دفاع مقدس برای بزرگسال ترسیم می‌شود، حتی برای بزرگسال هم خشن نیست چه برسد به کودکان؛ چراکه تمام آموزه‌ها، آموزه‌های انسانی است و مخاطب از خواندن چنین داستان‌هایی لذت می‌برد و یک مدرسه انسانی است. به همین خاطر بچه‌ها به این ادبیات احتیاج دارند. 

این نویسنده درباره نشان دادن جبهه مقاومت در این کتاب گفت: در این کتاب قصدم این بود جبهه مقاومت را به بچه‌ها نشان دهم؛ چراکه در حال حاضر خیلی از کشورهای مسلمان درگیر جنگ هستند. بچه‌ها قربانی هستند و یکی از هزاران وجوه مثبت حاج قاسم، نجات است که در خصوص بچه‌ها رخ می‌دهد. ولی نه نجاتی تسلیم گونه و ذلیل گونه بلکه نجاتی مجاهدانه. 

وی درباره نوشتن از قهرمان ملی و داشتن قهرمان ملی اشاره کرد: در درجه اول باید بپذیریم این تغذیه روحی و معنوی جز واجبات و نیازهای صددرصد و ضروری زندگی ماست. باید از خانواده‌ها بپرسیم اگر تغذیه سالم ندارید که به بچه‌ها بدهید، حاضرید تغذیه فاسد به آن‌ها بدهید؟ می‌گویند به هیچ وجه. شاید در طول این سال‌ها تلویزیون با بهانه اینکه تغذیه سالم نداریم، تغذیه بد به خورد بچه‌ها دادند. در سینما و حوزه کتاب هم این چنین عمل کردیم. همان‌گونه که ما در جبهه سخت ناامنی را احساس می‌کنیم و سرباز پرورش می‌دهیم، سربازان جبهه‌های نرم کجا پرورش داده می‌شوند؟ چنین کتاب‌هایی باعث پرورش جبهه نرم می‌شود. کتاب و هرچیزی که ذهن کودک را خلاق‌تر کند، ماندگاری بیشتری دارد. در کتاب چون شخصیت‌ها حرکت نمی‌کنند، کودک خودش با ذهنش حرکت می‌دهد، چون صدایی نمی‌شنود، خودش برای شخصیت‌ها صدا خلق می‌کند؛ بنابراین کتاب بسیار با فیلم، انیمیشن و… فرق دارد. چون ذهن کودک در هنگام کتاب خواندن خلاق است، بنابراین ماندگاری کتاب بیشتر است و هیچ چیزی نمی‌تواند جای آن را بگیرد. اما چرا شور و هیجان لازم را ندارد؟ چون ترویج نمی‌شود. 

مخدومی درباره همراه کردن مخاطبی که با ما هم‌فکر نیست، گفت: باید همان کاری را انجام دهیم که حاج قاسم انجام داد. اغلب در ناآگاهی هستند و باید آن‌ها را آگاه کنیم. چون ناآگاه هستند، بمباران اطلاعاتی می‌شوند. بخش عمده چنین افرادی دنبال یک گمشده سالم و حق و حقیقت می‌گردند، ولی اشتباه پیدا می‌کنند. اینجا ما مقصریم. هر زمان تغذیه سالم را با زبان خوب به این افراد منتقل کردیم و آن‌ها نپذیرفتند، آن زمان می‌توانیم بگوییم دگراندیش هستند. نه دگراندیش نیستند. آن بخش بسیار اندکی که دل در گرو این مملکت و نظام ندارند، تکلیفشان مشخص است. اما چون تعداشان کم است، نمی‌توانند ضربه بزنند. ما ضربه جدی و اساسی را به خاطر کم کاری، ندانستن زبان ارتباط، ازعدم ارتباط گیری می‌خوریم. 

طیبه شامانی نیز در این برنامه در ضرورت صحبت کردن از قهرمانان برای کودکان و نوجوانان گفت: در همه جای دنیا قهرمانان ملی‌شان را دوست دارند و درباره آن‌ها صحبت می‌شود. حاج قاسم نه تنها قهرمان ملی ماست بلکه قهرمان کل جهان است. امنیتی را که برقرار کرد، تنها برای ایران نبود بلکه برای کیلومترها آن طرف‌تر هم بود. او با اهدا جانش، ایثار و جهاد این کار را انجام داد. او نیز می‌توانست زندگی راحتی داشته باشد و در کنار خانواده‌اش باشد. ما امنیت کشورمان را مدیون او هستیم. 

شامانی درباره نقش کتاب در ذهن بچه‌ها گفت: شاید فرهنگ‌سازی در فضاهای دیجیتال، تصویر، فیلم و… سریع‌تر به نتیجه برسد و کتاب پنج یا ۶ سال؛ ولی من فکر می‌کنم ماندگاری یک داستان یا شعر در ذهن مخاطب بیشتر است. جهان ما جهان تغییر و تحول است و هرچه این تغییر و تحول بیشتر باشد، خواسته‌ها و نیازها و آرزوهای کودکان بیشتر می‌شود. یک نویسنده کودک و نوجوان باید مطالعات روانشناسی و جامعه‌شناسی داشته باشد تا نسبت به تغییر و تحولات ذهن کودکان آگاه باشد. رسالت مهم نویسنده کودک و نوجوان علاوه بر فضای سرگرم‌کننده، نهادینه کردن و آماده کردن کودک برای ارزش‌های اخلاقی است. من فکر می‌کنم هیچ چیزی برای کودک و نوجوان بهتر از کتاب نیست. 

وی ادامه داد: وقتی که می‌خواهیم موارد ملموس را برای کودک بنویسیم، برای نویسنده و شاعر خیلی راحت‌تر است؛ ولی نوشتن درباره مواردی که عینی نیست، مخصوصاً درباره واژه‌هایی مانند جنگ، دفاع مقدس و… که کودک تجربه نکرده، خیلی سخت است. ما باید یک بستر مناسب را ایجاد کنیم که مفاهیم را ملموس کنیم مانند اثر رحیم مخدومی. البته این کار بسیار دشواری است. نقطه قوت این کتاب استفاده از کلمات هم‌آوا است. 

شامانی درباره همراهی مخاطب با نویسنده یا شاعر گفت: همان‌طور که آقای مخدومی هم گفت، ما در ترویج کتاب کوتاهی داشتیم؛ بنابراین مخاطب خیلی در ناملایمت‌ها با نویسنده یا شاعر همراهی نمی‌کند. چراکه تیراژ کتاب‌های ما خیلی کم است و این تعداد کم به دست چند نفر می‌رسد؟ باید از شاعران و نویسندگان حمایت شود. کتاب‌های ما نیاز به ویراستاری حرفه‌ای دارد. کتاب وقتی موفق است که بچه‌ها بخوانند و روی آن‌ها تاثیر داشته باشد. نویسنده باید با گنجایش فضای ذهنی و سلیقه کودک آشنا باشد. کودک حوصله کتاب طولانی را ندارد و یک مطلب حاضر و آماده می‌خواهد. 

گفتنی است، برنامه تلویزیونی «حوالی کتاب» با موضوع معرفی و نقد کتاب‌هایی با محوریت شخصیت سردار سلیمانی کاری مشترک از معاونت شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران و تلویزیون اینترنتی کتاب است که از ۱۶ تا ۲۰ دی ماه ۱۴۰۲ هر روز ساعت ۱۹ از تلویزیون اینترنتی کتاب به نشانی ketab. tv پخش می‌شود.