حواشیِ نمایش «ترانه‌های ماندگار»/ ماجرای تحریف سرود «ای ایران» و زندگی حسین گل گلاب چه بود
پس از گذشت چند هفته از اجرای نمایش «ترانه‌های ماندگار» که به شش اثر موسیقایی قدیمی می‌پردازد، فرزند حسین گل گلاب و سازنده مستند او با عنوان «مرز پرگهر»، می‌گویند شعر و بخش‌هایی از زندگی حسین گل گلاب تحریف شده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، بازاجرا و بازتولید قطعات روندی مرسوم در تمام دنیاست و معمولا ارکسترهای موسیقی این رویه را در دستور کار دارند. در این میان گاه تنظیم‌کننده و آهنگساز با ابراز خلاقیت و به کار گیری سازبندی‌های جدید و تنظیم دوباره این آثار را با حال و هوای دیگر و به روزتر به گوش مخاطبان می‌رسانند. اما این؛ همه ماجرا نیست و نمایش‌ها یا اپراها هم گاه چنین رویه‌ای دارند. گاه نویسنده و کارگردان با نگارش متنی نمایش‌گونه به اجرای دراماتیک آثار گذشته می‌پردازد و گاه اثر صرفا به بیوگرافی شخص هنرمند و ارائه بخشی از زندگی او می‌پردازد.
نمایش «ترانه‌های ماندگار» با نویسندگی و کارگردانی جلال‌الدین دری یکی از آثاری است که از شهریورماه امسال در کاخ سعدآباد روی صحنه رفته و اجرای آن تا به امروز ادامه یافته است. این اثر تلاش دارد ضمن توجه و پرداختن به بخشی از زندگی هنرمندان عرصه موسیقی، آثاری از آن‌ها را توسط سالار عقیلی و حجت اشراف‌زاده با همراهی ارکستر اجرا کند. در این اثر برخی قطعات مطرح قدیمی اجرا می‌شوند و بخشی از زندگی سازندگان آن (اعم از شاعر، نوازنده و آهنگساز) نیز در قالب نمایشی صحنه‌ای اجرا می‌شود.
در نمایش «ترانه‌های ماندگار» که تهیه‌کنندگی آن به عهده آزیتا موگویی بوده بازیگرانی چون سام قریبیان، محمدرضا مالکی، محمد معتضدی، آر فلاحت‌پیشه، فریبا نادری، پانته‌آ مهدی‌نیا، محیا دهقانی، نگین خامسی، نورا هاشمی و فرانک جواهری ایفای نقش می‌کنند.
«ترانه‌های ماندگار» به طور کلی به شش ترانه ماندگار تاریخ موسیقی ایران می‌پردازد، که عبارتند از «مرا ببوس»، «تنهایی»، «شاخه گل»، «زندگی»، «یار دبستانی» و «ای ایران». در هر بخش از نمایش داستانی درباره ترانه‌ها توسط بازیگران اجرا می‌شود و سپس ترانه توسط خواننده بازخوانی می‌شود.
ورود به حاشیه...
با اجرای نمایش «ترانه‌های ماندگار» هما گل‌گلاب فرزند حسین گل گلاب، سراینده سرود ماندگار «ای ایران» طی گفتگو با ایلنا از تحریفی گفت که درباره زندگی پدرش رخ داده است. هومن ظریف (پژوهشگر هنر و مستندساز) که مستند «مرز پرگهر» را با نظارت هما گل‌گلاب درباره فعالیت‌های ادبی و هنری زنده‌یاد حسین گل‌گلاب شاعر سرود «ای ایران» ساخته نیز با همراهی فرزند حسین گل گلاب؛ تحریف‌های صورت گرفته در نمایش «ترانه‌های ماندگار» را تایید کرد.
پیگیر حقوق مادی و معنوی و حق رایت سرود «ای ایران» هستم
کارگردان مستند پژوهشی «مرز پرگهر» می‌گوید: من؛ هومن ظریف به نمایندگی از خانواده استاد روانشاد حسین گل گلاب نویسنده و کارگردان آثار دکتر حسین گل گلاب، این حق را بر خود روا دارم تا با پیگیری حقوقی این دو اجرا، ضمن دستیابی به حقوق خود به عنوان روایتگر درست ماجرای پیدایش سرود «ای ایران» از تحریف این روایت که نوعی دهن کجی سیستماتیک به اشغال ایران توسط ارتش متفقین است، جلوگیری کنم.
ظریف درباره اتفاقات رخ داده در نمایش «ترانه‌های ماندگار» می‌گوید: ماجرا از این قرار است که مجری طرح، نویسنده و کارگردان نمایش قصه ترانه‌های ماندگار و ترانه‌های شرقی به دو دلیل اجمالی مرتکب کاری غیر فرهنگی و سودجویانه شده‌اند: نخست روایت کذب و غیر مستندی است که به تکرار افسانه مضحک عامل توی گوش زدن یک سرباز خارجی و سرایش سرود ای ایران! می‌پردازد. این در حالی است که چنین روایتی درباره سروده «ای ایران» بارها توسط گلنوش خالقی و دکتر هما گل گلاب تکذیب شده است. مورد دیگر این است که به متن سره و درست سروده دکتر حسین گل گلاب و عدم تمکین به دستخط موجود از روانشاد گل گلاب (به شماره ۱۳۹۵) که در فهرست آثار ملی کشور ثبت ملی شده، توجهی نشده است. من شگفت‌زده شده‌ام که وزارت میراث فرهنگی به عنوان متولی این میراث ناملموس، نسبت به تخطی این گروه هنری، منفعل بوده و در برابر این ماجرا، سکوت پیشه کرده است. درثانی نقش کلنل وزیری استاد رفرمیست تاریخچه موسیقی و جناب مفخم پایان، نیز در آنچه روی صحنه رفته است، به صورت غیرمنصفانه نادیده گرفته شده است.
این مستندساز می‌گوید: در اریبهشت سال جاری مستند «مرز پرگهر» که در آن روایت درست دلیل سرایش سرود «ای ایران» در آن از زبان گلنوش خالقی و دکتر هما گل گلاب قید شده، از شبکه مستند طی چهل و هشت ساعت هفت بار پخش شد. در این اثر افسانه‌سازی‌های کذب انگیزش توی گوش کسی زدن کاملا رد شده است. البته این اثر پس از گذشت دوازده سال از زمان تولید پخش شده است.
ظریف در ادامه می‌گوید: عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای در تامین رضایت مادی و معنوی و کپی رایت متن سرود «ای ایران» در تیزر تبلیغی و اجرای صحنه‌ای و نیز اشاعه روایت کذب مغایر با متن زندگینامه دکتر حسین گل گلاب و روح اله خالقی و یحیی معتمد وزیری (نخستین خواننده این سرود)، سویه‌ی دیگر این تحریف است. همه اینها در حالی است که درباره زندگی آقای گل گلاب دو مستند «مرز پرگهر» و «گل گلاب به روایت هما» را ساخته‌ام که در هر دو به روایت دقیق ساخت سرود «ای ایران» می‌پردازم. کتاب «مرز پرگهر» هم به روایت دقیقی زندگی شاعر پرداخته است. با توجه به همه اینها برایم عجیب است که نویسنده و کارگردان «ترانه‌های ماندگار» بدون تحقیق و بدون توجه به راوایات معتبر اقدام به تولید و اجرای اثرش کرده است. کاملا مشخص است که ایشان چیزی درباره زندگی واقعی حسین گل گلاب و جزییات ساخت سرود «ای ایران» نمی‌داند و در اینباره منابع موجود را رصد و مطالعه نکرده است.
ظریف در بخش دیگری از صحبت‌هایش می‌گوید: ارائه شخصیت متزلزل و موهن از استاد گل گلاب در برابر اشغال ایران توسط روسیه شوروی، انگلیس و امریکا، اتفاقا نه تنها یادبود و نکوداشت ایشان نبوده بلکه باعث تاسف است که مشاوران و مسئولان ارشاد نسبت به این تخریب شخصیت فرهیخته دانشگاهی و موسیقایی و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سکوت کرده و حتی به این نمایش مجوز اعطا کرده‌اند. شائبه تخریب یک شخصیت ملی علمی که هیچگاه حتی برای دریافت بورسیه تحصیلی، جلای وطن نکرد اما در ترجمه آثار داستانی و علمی و تاریخی، تسلط خود را بر چند زبان زنده نشان داد، عملکرد منفعلانه مسوولان اعطای مجوز و اجرای این دو نمایش را زیر سوال برده است.
وی با تاکید بر اینکه سرود ای ایران نخستین‌بار در ۲۷ مهر ۱۳۲۳ اجرا و ثبت ملی شده، می‌گوید: طی روزهای آتی پیگیر حقوق مادی و معنوی و حق رایت سرود‌ای ایران و روایت کذب تاریخی آن در دو نمایش موزیکال، خواهم شد.
چندمین بار به تحریف‌ها اعتراض کردیم
هما گل گلاب (فرزند حسین گل گلاب) نیز جزییات دیگری از تغییرات صورت گرفته در نمایش «ترانه‌های ماندگار» ارایه می‌دهد: متاسفانه در اثر «ترانه‌های ماندگر» تحریف‌هایی رخ داده که ناخوشایند و غیرقابل قبول است. اینها در حالی است که آقای هومن ظریف درباره حسین گل گلاب و زندگی و آثارش کتاب و مستندی بر اساس روایات معتبر ساخته‌اند که خودم هم در آن مقطع در جریان جزییات آن بوده‌ام. خیلی خوب است که به یاد بزرگان باشیم و آثارشان را اجرا و باز اجرا کنیم، درست و متعارف این است که سازندگان آثاری دراین قالب پیش ازهر کاری درباره روایات و اتفاقات درست رخ داده در گذشته تحقیق و پژوهش کنند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا به تماشای نمایش «ترانه‌های ماندگار» نشسته است یا خیر، می‌گوید: خودم به طور مستقیم اجرا را ندیده‌ام، اما آقای ظریف که مستندی درباره پدرم ساخته و کتابی را در این زمینه تالیف کرده مرا در جریان گذاشتند و مرا از اشتباهات رخ داده مطلع نمودند. به هرحال من در جریان ساخت مستند و تالیف کتاب بوده‌ام و فیلم‌های گذشته و عکس‌های موجود در فیلم و کتاب را من به آقای ظریف داده‌ام. چند سال پیش نیز برنامه‌ای از شبکه یک سیما پخش شد که در قالب سریال بود و طی این برنامه آقایی با پاپیون سفید سرود «ای ایران» را اجرا کرد که ما به واسطه آقای ظریف به این اتفاق اعتراض کردیم. طی چند سال گذشته به هرحال چنین اتفاقاتی وجود داشته است. درست است یکسری قوانین درباره مالکیت و اجرای اثر در ایران رعایت نمی‌شود اما با این حال آدم با دیدن چنین اتفاقاتی دل‌چرکین می‌شود.
هما گل گلاب می‌گوید: به هرحال زمانی که در رابطه با یک شخص یا آثارش؛ ورثه‌ای وجود دارد، مولفان و سازندگان باید به آن‌ها مراجعه کنند. در رابطه با پدرم حسین گل گلاب نیز این امر صادق است. دو برادر دارم که در قید حیات نیستند؛ لذا تنها ورثه پدر، من هستم. اتفاقا من در ایران زندگی می‌کنم و پیدا کردن من کار سختی نیست. موضوع این است که من طی این سال‌ها توضیحاتی داده‌ام و راویت‌های درست هم موجود است اما برخی همچنان به ارائه روایت نادرست می‌پردازند که از نظر اخلاقی درست نیست.
وی در پاسخ به این سوال که زندگی پدرش چقدر در نمایش «ترانه‌های ماندگار» مورد تغییر و تحریف قرار گرفته، می‌گوید: آنطور که آقای ظریف به من گفته‌اند بله چنین اتفاقی افتاده است. مطمئنا اگر زندگی پدرم و دیگر هنرمندان به طور درست روایت شود، اتفاقی خوشحال کننده و باعث افتخار است. شما حساب کنید ما فرزندان حسین گل گلاب به آقای روح‌الله خالقی و کلنل وزیری عمو می‌گفتیم؛ یعنی تا این حد به هم نزدیک بودیم. ما و گلنوش خالقی با هم بزرگ شدین. ما باهم رفت و آمد داشتیم و ارتباط‌ها تا این حد نزدیک بود.
او اینطور ادامه می‌دهد: طی این سال‌ها بارها از پدرم و آثارش در رویدادها و آثار هنری صحبت شده اما هرگز کسی برای تحقیقات بیشتر و کسب اجازه برای انجام چنین کاری سراغ من نیامده است. متاسفانه این اتفاق اصلا رخ نداده است. موضوع مسلم این است که باید در همه امور به دنبال حقیقت باشیم و از تحریف و تغییر حقایق دوری کنیم.
قرار نبوده بیوگرافی هنرمندان را روی صحنه ببرم
سیدجلاالدین دری، نویسنده و کارگردان نمایش «ترانه‌های ماندگار»، در مقابل با دفاع از اثری که ارایه داده است، از روند ساخت اثر اینطور دفاع می‌کند: از ابتدای اجرای «ترانه‌های ماندگار» تاکنون با حاشیه‌هایی مواجه بوده‌ایم و به این ترتیب چنین انتقادها و اعتراض‌هایی برایم تازه نیست. اینطور بگویم که به چنین مواردی عادت کرده‌ام. تمام حواشی‌های ایجاد شده از ابتدای اجرای نمایش تا امروز یک دلیل دارد. چند سال پیش نمایشی را روی صحنه بردم که «ترانه‌های شرقی» نام داشت. پیش از اجرا قرار بود یکی از دوستان در اثر تار بنوازد و در ادامه نیز قرار شد به عنوان کسی که از موسیقی و آهنگسازی سردرمی‌آورد به پروژه کمک کند و در نهایت هم اسم ایشان به عنوان آهنگساز در پوستر و بروشور قید شد. اما وقتی با ایشان برای اجرای نمایش «ترانه‌های ماندگار» همکاری نکردیم، نسبت به اثر موضع‌گیری کرد.
این نویسنده و کارگردان در ادامه می‌گوید: حواشی کار از همان ابتدا رخ نمودند: در ابتدای اجرا آقای موسوی نامی آمد و گفت دکور نمایش «ترانه‌های ماندگار» به من تعلق دارد. ایشان به مرکز هنرهای نمایشی رفت و از ما شکایت کرد. بعد ما فیلم‌ها را پخش کردیم و گفتیم این دکور شما نیست و ما آن را ساخته‌ایم و مگر می‌شود با دکور فرد دیگری کارمان را اجرا ببریم! در ادامه گفته شد یکی از وراث مرحوم مجید وفادار شاکی شده و گفته باید مبلغی به ایشان پرداخت شود اما وقتی پیگیر شدیم، خانم وفادار گفتند اصلا چنین حرفی نزده‌اند و چنین ادعایی نیز نداشته‌اند و سخنان گفته شده از جانب ایشان دروغ است. سپس قرار شد پس از کاخ سعدآباد، اثر را در تالار وحدت اجرا کنیم. از همان زمان؛ همان آقای نوازنده حاشیه تازه‌ای درست کرد و گفته شد ایشان؛ فردی به نام آقای هومن ظریف را پیدا کرده و موضوعات خود را با ایشان درمیان گذاشته است. در ادامه هم ادعاهای تازه‌ای مطرح شد.
این کارگردان می‌گوید: روند اخیر و صحبت‌های مطرح شده، جای شکایت دارد. ما در نمایش؛ صدای آقای غلامحسین بنان را پخش کرده‌ایم، مگر ایشان غلط نوشته یا غلط خوانده است؟ در اثر به نوعی سبک آقای گل گلاب را هم مورد توجه قرار داده‌ایم.
به گفته وی، اطلاعات و روایت‌ها به صورت غلط به اطلاع فرزند زنده‌یاد حسین گل گلاب منتقل شده است.
دری در پاسخ به این سوال که متن نمایش را بر چه اساس نوشته؛ نیز می‌گوید: قرار نیست هرآنچه اتفاق افتاده را مو به مو روی صحنه اجرا کنم و چنین ادعایی هم وجود نداشته است. مثلا گفته‌اند اینکه سرباز انگلیسی به دختر ایرانی سیلی زده، در تاریخ وجود نداشته است. باشد قبول و چنین موردی در تاریخ نبوده! پاسخ این است که من قرار نبوده مستند بسازم یا نمایش و کنسرت‌نمایشی مستند و بر اساس واقعیت را روی صحنه ببرم. آن‌هایی که مستند می‌سازند، کار خوبی می‌کنند و از آن‌ها ممنونیم که به ساخت آثار مستند و بر اساس واقعیت مشغول هستند. این مدل و قالب مستندبیوگرافی است. ما قرار نبوده بر این اساس به تولید و اجرای «ترانه‌های ماندگار» بپردازیم. من به عنوان نویسنده می‌توانم از میان وقایع رخ داده آنچه را مناسب می‌بینم، انتخاب کنم. آثار زیادی درباره شخصیت‌های مطرح و بزرگ داریم که نویسنده و سازنده آن را بر اساس آنچه در تاریخ رخ داده نساخته‌اند؛ بلکه برای این امر از تخیل‌شان بهره برده‌اند. این روال بسیار معمول است.
وی با اشاره به مطالبی که علیه وی و پروژه‌اش منتشر شده است، می‌گوید: ما به استوری‌ها و مطالب منتشر شده، پاسخ نمی‌دهم اما می‌گویم وقتی کسی اثر را ندیده است چگونه خالق آن را به عدم تحقیق متهم می‌کند. تا امروز چهار نفر علیه اثر ادعاهایی داشته‌اند و اتفاقا همه آن‌ها ادعاهایشان را پس گرفته‌اند. برخی از ما شکایت کردند و برخی قصد داشتند از ما شکایت کنند ازجمله تهیه‌کننده‌ای که هنوز مزد من و گروه را نداده بود.
این کارگردان در پایان از منتقدان به اثر خواست پس از دیدن اجرا، با وی تماس گرفته و خواستار توضیحات شفاف از او به عنوان خالق اثر شوند: این دوستان بیایند اجرا را ببینند؛ در این صورت اگر نسبت به زنده‌یاد گل گلاب بی‌احترامی کرده باشیم، حتما پاسخگو خواهیم بود.
