تاکید بر تولید آلبوم‌هایی با محوریت آیین‌های موسیقایی مذهبی/ چرا خروجی دستگاه‌های فرهنگی از سالی یک آلبوم کمتر است؟
اگر به آمار کلی تولید آلبوم‌های آیینی مذهبی در چند سال گذشته، نگاهی بیندازیم،؛ برخلاف تصور درخواهیم یافت که دستگاه‌های دولتی که متولی اصلی چنین تولیداتی هستند با توجه به بودجه دریافتی سالانه به طور میانگین تنها یک آلبوم منتشر می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مناسبت‌های مذهبی در کشور ما و برخی دیگر با موسیقی و نوا پیوندی دیرینه دارند. حتی پیش از آنکه ضبط و پخشی وجود داشته باشد، صدها سال قبل این آیین‌ها وجود داشته‌اند. در طول گذر زمان بوده که بسیاری از این آیین‌ها و مناسک مذهبی به دلایل مختلف منسوخ شده و به ورطه فراموشی سپرده شده‌اند. درنهایت اینکه این آیین‌ها به طور کم و بیش هنوز وجود دارند و در برخی از شهرها اجرا می‌شوند. اما در میان این مناسک و مراسم مذهبی ماه محرم؛ یعنی دهه اول آن، تاسوعا، عاشورا و اربعین نزد مسلمانان بخصوص شیعیان کشورمان همواره اهمیت داشته‌اند و به دلیل همین اهمیت و جایگاه است که مراسم مذهبی موسیقایی ماه محرم همچنان وجود دارند و اجرا می‌شوند.
اما در این میان با وجود همه موارد ذکر شده تا به اینجای گزارش، موسیقی می‌تواند راوی صادق و هنرمندانه واقعه کربلا باشد. البته باید متذکر شد که روضه‌خوانی و مدیحه‌سرایی یا همان مداحی هم بر اساس موسیقی شکل گرفته و زیر مجموعه این هنر پرقدمت به حساب می‌آیند.
آیا خروجی سالانه دستگاه‌های دولتی در تولید آلبو‌های آیینی‌مذهبی کافی است؟
طی سال‌های گذشته آهنگسازان و خوانندگان مختلفی در سبک‌های مختلف اقدام به تولید و ارائه تک‌آهنگ‌ها و آلبوم‌هایی کرده‌اند که به ماه پر اتفاق محرم و وقایع مربوط به آن می‌پردازند. اما موضوع این است که با توجه به تعداد زیاد نسخ مذهبی، همچنین آیین‌های متعدد اما مهجور در شهرهای مختلف ایران و روستاهای دورافتاده؛ چرا آمار مشخصی از این آیین‌های مذهبی موسیقایی در دست نیست؟ مورد دیگر آمار پایین تولیدات آثار موسیقایی مذهبی توسط دستگاه‌های فرهنگی دولتی است. بدون شک تولید آلبوم توسط اشخاص با اوضاع اقتصادی فعلی امری تقریبا محال است، مگر اینکه هنرمند از اوضاع مالی خوبی برخوردار باشد و نگران بازگشت مالی سودش نباشد. تهیه‌کنندگان و موسسات فرهنگی، هنری هم معمولا تن به تولید چنین آثاری نمی‌دهند و صرفا موسیقی پاپ را حمایت می‌کنند که سود سرشاری برایشان دارد. آنها معتقدند آثار غیر پاپ، چه نواحی، سنتی و ارکسترال و چه مذهبی و آیینی مخاطبان کمی دارند و پرداختن به تولید آثاری با چنین مضامینی ضرر مالی و حتی ورشکسته شدن را برایشان در پی خواهد داشت. لذا در این میان این دستگاه‌های دولتی هستند که با توجه به بودجه‌های سالانه می‌توانند اقدام به تولید چنین آثاری کنند.
بودجه‌های سالانه صرف چه می‌شود؟
سازمان فرهنگی هنری شهرداری، حوزه هنری، سازمان تبلیغات اسلامی و انجمن موسیقی ایران مهمترین نهادهایی هستند که می‌توانند به کمک موسیقی آیینی مذهبی بیایند. این در حالی است که آنها نهایتا در سال به ساخت یک آلبوم با ماهیت آیینی مذهبی، اقدام می‌کنند که به هیچ‌وجه راضی کننده نیست. به هر روی این مسئولان فرهنگی هستند که باید در قبال این کم و کیف توضیح دهند. در میان این آثار نیز مانند دیگر هنرها آثار قوی و ضعیف به طور توامان وجود دارد. درست است که تولید آثار مناسبتی ماهیتی سفارشی دارد با این حال قطعات و آلبوم‌هایی هم منتشر شده‌اند که تاریخ مصرف ندارند و به لحاظ محتوایی و تخصصی قابل دفاع هستند. برخی از این آثار هم مبنایی پژوهشی دارند که باید گفت همواره به وجود چنین منابعی (چه مکتوب و چه دیداری و شنیداری) نیاز بوده است.
در گزارش پیش‌رو به مناسب فرا رسیدن اربعین حسینی ۱۴۰۲ برخی از تک‌آهنگ‌ها و آلبوم‌ها معرفی می‌شوند و درباره آنها توضیحاتی داده می‌شود. برخی آلبوم‌های بازنشر شده نیز در این گزارش مدنظر قرار گرفته‌اند. گفتنی است از آنجا که انتشار قطعات آلبوم‌های مورد بحث در این مطلب به لحاظ قانونی و شرعی دچار اشکال است، صرفا آثاری در خلال مطلب منتشر می‌شوند که توسط تهیه‌کننده در سایت‌های مرتبط قرار گرفته‌اند و قابل دانلود هستند.
آلبوم «شاهراه»/ تولید آبان‌ماه سال ۱۳۹۶
«شاهراه» یکی از آلبوم‌های تولید شده دراواسط سال ۱۳۹۶ است که واسطه‌ای برای عرض ارادت شاعران آن به امام حسین (ع) و یاران با وفای اوست.
در این آلبوم که شامل ۱۴ قطعه شعر عاشورایی به مدت حدود ۴۵ دقیقه از شاعران آیینی برجسته‌ای چون علی داوودی، محمود حبیبی کسبی، هادی جانفدا، قاسم صرافان، سیدمحمد حسینی، مجید لشکری، محمد رسولی، امیر تیموری و سیدعلی رکن الدین است، شاعران شاخص‌ترین اشعار عاشورایی خود را در استودیو هلال و با صدای خود دکلمه می‌کنند.
این آلبوم ره‌توشه‌ای صوتی برای زائران اربعین حسینی است، در همین راستا شعر و موسیقی قطعات به گونه‌ای کارشناسی، انتخاب و تنظیم شده‌اند که مخاطب بتواند هر قطعه را بارها بشنود و با اثر ارتباط معنایی برقرار کند. پیمان طالبی شاعر جوان آیینی مدیر تولید و هماهنگی این آلبوم و محسن جلیلی نظارت بر ضبط، انتخاب موسیقی و میکس قطعات را برعهده داشته‌اند.
آلبوم «هم‌صدا با اربعین»/ تولید سال ۱۳۹۷
آلبوم «هم‌صدا با اربعین» یکی دیگر از آلبوم‌های مذهبی و ماه محرمی است که در سال نودو هفت به مناسبت ایام اربعین حسینی منتشر شده است. تهیه‌کننده این مجموعه موسیقایی مرکز موسیقی حوزه هنری انقلاب اسلامی بوده است که با همکاری برخی هنرمندان به مرحله نشر رسیده است.
قطعه «صدای پای زائران» از آلبوم «هم‌صدا با اربعین»؛
در این آلبوم از شعر شاعرانی چون محمدمهدی سیار و میلاد عرفان‌پور استفاده شده است. «بدرقه»، «قدم قدم با فرشته‌ها»، «نشونه» و «چله نشین» قطعات آلبوم «هم‌صدا با اربعین» هستند که براساس نوحه‌های اجرا شده توسط میثم مطیعی (مداح و روضه‌خوان) ساخته‌اند.
سرود «لشگر آخرالزمانی» از آلبوم «هم‌صدا با اربعین»؛
آلبوم «آب تشنه»/ تولیده شده در شهریورماه سال ۱۳۹۹
«آب تشنه» یکی از آثار محمدرضا علیقلی است که توسط مرکز موسیقی حوزه هنری در قالب پوئم سمفونی منتشر شده است. گفتنی است. این اثر دارای ۶ قطعه به عناوین «مقدمه» و مجلس ۲ تا ۵ چیدمان شده است.
علی تفرشی خواننده اصلی آلبوم «آب تشنه» است که طی این اثر به ارائه آواز سولو پرداخته. یاسمین حاج ناصر، ریحانه انصاری نیز به اتفاق علی تفرشی گروه کر این مجموعه ارکسترال را تشکیل می‌دهند.
محمدرضا علیقلی دربارۀ اثر خود گفته است: «پوئم سمفونیک گونه‌ای زیبا و موثر در موسیقی کلاسیک است که آهنگساز با بهره‌گیری از شعر، روایتی از آغاز تا پایان یک قصه یا درام را به شکل موسیقایی بازآفرینی می‌کند؛ پوئم سمفونیک آب تشنه روایتی است از لحظات ورود امام و کاروانش به سرزمین نینوا تا لحظات سرخ ظهر عاشورا. برای ساخت این اثر از اشعار و نغمه‌های کاملا اصیل و همچنین از قدیمی‌ترین شعرها و نواهای عاشورایی بوشهر استفاده کرده‌ام.
از دیگر آثار منتشرشده توسط محمدرضا علیقلی، می‌توان به آلبوم «ناصر» اشاره کرد. «پوئم سمفونیک ناصر» با قطعاتی چون «مقدمه»، «آغاز»، «حیرت»، «دفاع»، «آرامش»، «شهادت»، «پیروزی»، «پایان» منتشر شده بود.
گفتنی است محمدرضا علیقلی (زاده ۱۳۳۹ خورشیدی در تهران) آهنگساز فیلم شناخته شده کشورمان است. او ۱۵ بار نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن از جشنواره فیلم فجر و ۵ بار از این دفعات را موفق به کسب این سیمرغ بلورین شده است.
آلبوم «مرثیه ناتمام» شامل آوازهایی برای اربعین/ زمان تولید: مهرماه ۱۳۹۹
آلبوم «مرثیه ناتمام» یکی دیگر از آثار منتشر شده در مهرماه سال نود و نه است که به همت هوشنگ جاوید (موسیقی پژوه)، در قالب آیین‌های سوگ مناطق مختلف ایران تولید شده است. مدیریت موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با مشارکت مرکز موسیقی صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران حامیان این اثر پژوهشی هستند.
آلبوم «مرثیه ناتمام» با آواز چهار خواننده موسیقی دستگاهی ایران امیر مداح، سیدهاشم احمدوند، رضا طیبی و حمید خزایی تولید شده و محمدعلی بهمنی، علیرضا قزوه، غلامرضا طریقی، غزاله شریفیان، سیدمحمد مهدی شفیعی، میلاد عرفان پور، بیت ا…جعفری و محمد مهدی سیار اشعار آن را سروده‌اند.
گفتنی است در این آلبوم برای فرهنگ‌سازی صحیح در موسیقی عزاداری به بهره‌گیری از دستگاه‌ها و آوازهای ایرانی ازجمله «راست پنجگاه»، «سه گاه»، «نوا»، «چهارگاه»، «شوشتری» و «دشتی» پرداخته شده است. این آلبوم از بیپتونز و دیگر سایت‌های معتبر فروش، قابل تهیه است.
آلبوم «آوای سرخ هامون»/ زمان تولید شهریورماه ۱۴۰۱
«آوای سرخ هامون» یک آلبوم تصویری است که به آیین‌های سوگواری مناطق مختلف ایران نمی‌پردازد. در این مجموعه موسیقایی ۵ اجرا از ۴ استان تهران، خوزستان، گیلان و گلستان ارائه شده که محمد الهیاری (مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد) طراحی آن را به عهده داشته است.
یکی از آیین‌هایی که در این آلبوم به آن پرداخته شده مراسم «علم‌بندی» است. هوشنگ جاوید در این‌باره گفته است: علم‌بندی امام حسین (ع) در هر نقطه از ایران به یک شکل متفاوت برگزار می‌شود که تاکنون نه رسانه‌ای شده‌اند و نه آنها را روی صحنه نشان داده‌ایم.
آیین دیگری که در این آلبوم آورده‌ایم، مربوط به منطقه گلستان است که «سرخ سینه» نام دارد و تحت تأثیر بسیاری از آیین‌های مذهبی نیاکان اهالی گلستان ایجاد شده است. «عزل‌خوانی هم آیین دیگری است که در آلبوم «آوای سرخ هامون» به آن پرداخته شده است.
آلبوم «شهادت‌نامه عشاق»/ شهریورماه سال ۱۴۰۱
«شهادت‌نامه عشاق» یکی از آثار مذهبی و ارکسترال با رهبری نادر مرتضی‌پور است که توسط ارکستر سمفونیک تهران تولید و ارائه شده و سال گذشته در ماه شهریور باز نشر شده است.
این اثر، اوایل دهه ۹۰ در انجمن موسیقی منتشر شده بود که نسبت به آثار کنونی کیفیت پایین‌تری داشته است. به همین دلیل انجمن موسیقی ایران به مدیریت امیرعباس ستایشگر سال گذشته به پالایش صوتی این مجموعه موسیقایی اقدام کرده است.
دکلمه و شعرخوانی «شهادت‌نامه عشاق» به عهده علی معلم‌دامغانی و خوانندگی آن را محمد عبدالحسینی به عهده داشته است. غلامرضا حقیقی‌فرد هم آهنگساز آن است.
بخش دیگری از برنامه هم به رونمایی از آلبوم تصویری «آوای سرخ هامون» اختصاص دارد که سال گذشته به همت برادر خوبم، آقای هوشنگ جاوید شکل گرفت و برخی آیین‌های سوگ مناطق مختلف ایران در سالن رودکی به صورت برخط برای مخاطبان به تصویر کشیده شد و حالا تبدیل به یک آلبوم شده است.
آلبوم «نواحی اشک ۱ و ۲»/ تولید شده در دو، سه سال اخیر
«نواحی اشک ۱» نام مجموعه‌هایی است که اولین آلبوم آن تابستان سال ۱۴۰۰ با تهیه‌کنندگی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران منتشر شد. خواننده این اثر متین رضوان‌پور (خواننده و پژوهش‌گر موسیقی) و سیدمحسن حسینی هستند.
در توضیحات این آلبوم می‌خوانیم: «موسیقی مذهبی یکی از رایج‌ترین انواع موسیقی در فرهنگ‌های کهن جهان است. در فرهنگ‌های اصیل و ریشه‌دار، ساختار این موسیقی از ساختارهای موسیقی کلاسیک و رسمی آن فرهنگ پیروی می‌کند. موسیقی مذهبی ایران علاوه بر اینکه بسیار مرهون موسیقی دستگاهی ایران است، از حضور برترین استادان این هنر بهره‌مند بوده است. همچنین نواحی مختلف ایران نیز در شاخه موسیقی مذهبی دارای گنجینه‌های فراوانی هستند.»
آلبوم «نواحی اشک۲» هم در قالب و با محوریت مجموعه اول منتشر شده است. در این آلبوم مهدی محمدی هم در کنار سیدمحسن حسینی و متین رضوانی‌پور به خوانندگی پرداخته است. این اثر شامل ده قطعه است.
