راهکاری برای کاهش استرس والدین تک فرزند
تحقیقات محققان دانشگاه الزهرا نشان می‌دهد که تلفیق دو رویکرد فرزندپروری مبتنی بر تعهد و پذیرش و خانواده‌درمانی ساختاری برای آموزش به خانواده‌های تک‌فرزند در زمینه کاهش استرس مثمر ثمر خواهد بود.
در مقاله‌ای که در چهاردهمین کنگره پیشگامان پیشرفت باموضوع «جوانان و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» توسط سرکار خانم دکتر سیمین حسینیان استاد دانشگاه الزهرا (س) و عضو اندیشکده خانواده مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارایه خواهد شد، به موضوع راهکارهای کاهش استرس والدین تک فرزند پرداخته خواهد شد.
در این مقاله که دکتر حسینیان به عنوان نویسنده مسئول و با همیاری مهناز مرتضوی دانش‌آموخته دکتری مشاوره خانواده از دانشگاه الزهرا تهیه شده، با عنوان «تدوین و اثربخشی بسته آموزشی تعامل مادر- فرزند ویژه خانواده‌های تک فرزند بر استرس مادران و پیوند والدینی دختران نوجوان» به تدوین بسته آموزشی تعامل مادر- فرزند و بررسی اثربخشی آن بر استرس مادران و پیوند والدینی دختران تک‌فرزند پرداخته است.
در بخشی از این مقاله آمده است:
توسعه در علم و فناوری، انقلاب صنعتی را به ارمغان آورد و در اکثر ملت‌های سراسر جهان زنان در کنار مردان بیرون از خانه مشغول به کار شدند و ساختار خانواده به اشکال خانواده تک فرزند، بدون فرزند، تک والد، خانواده با پدر و مادر سالمتد و غیره تغییر کرد است.
خانواده‌های ایرانی نیز از این قائده مستثنی نبوده‌اند، به طوری که در نیم قرن اخیر تغییرات بنیادی در شکل و ویژگی‌های خانواده در ایران محسوس بوده و تمایل به فرزندآوری در والدین ایرانی نیز کاهش یافته و این کاهش مداوم در میزان متوسط خانواده به تغییر در ساختار و افزایش خانواده‌های تک‌فرزند منجر شده است.
به طور کلی ورود فرزند به خانواده جزء عوامل ایجاد کننده استرس برای والدین محسوب می‌شود. استرس والدین حاصل اثر تعامل کنش‌وری و خصوصیات اصلی و آشکار والدین با خصوصیات فرزند است. استرس والدین ممکن است به کاهش سلامت روانی و بهزیستی والدین منجر شده و در نهایت به پیوند و تعامل والد- فرزندی لطمه وارد کند.
روش انجام این پژوهش از نوع آمیخته به‌صورت متوالی و با طرح اکتشافی است به این ترتیب که در مرحله اول با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مؤلفه‌های مربوطه استخراج و برنامه مورد نظر تدوین شد و سپس برنامه توسط متخصصین این حوزه اعتباریابی شده و بعد از آن در مرحله‌ی دوم با استفاده از روش کمی، اثربخشی برنامه در قالب طرح آزمایشی پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل بررسی شده است.
جمعیت مشارکت‌کننده در بخش کیفی پژوهش شامل «منابع دست اول در ارتباط با شیوه تعامل در خانواده‌های تک‌فرزند»، «تمامی مادران و نوجوانان (۱۶ تا ۱۸ سال) خانواده‌های تک‌فرزند ساکن شهر یزد» و «متخصصین کار با خانواده از شهرهای مختلف» بودند.
جامعه آماری در این پژوهش کلیه دانش‌آموزان دختر تک‌فرزند ۱۶ تا ۱۸ سال مدارس شهر یزد و مادرانشان در سال تحصیلی ۹۷-۹۸ بوده است.
هدف از پژوهش حاضر تدوین بسته آموزشی تعامل مادر-فرزند و بررسی اثربخشی آن بر استرس مادران و پیوند والدینی دختران تک‌فرزند شهر یزد بود برای پاسخگویی به این سوالات پژوهشگر با استفاه از روش تحقیق کیفی در چند مرحله و همچنین مطالعه مروری مقالات علمی در حوزه تعامل والد-نوجوان به طراحی بسته آموزشی پرداخت که شامل ۱۳ جلسه آموزشی ۱۲۰ دقیقه‌ای برای مادران و نوجوانان بوده است.
این جلسات با توجه به مضامین اصلی و فرعی استخراج شده از منابع تحقیق تدوین شد که شامل اصلاح ادراک و نگرش والد و نوجوان به تک‌فرزندی، اصلاح تعامل والد-نوجوان و اصلاح ساختار خانوادگی بود.
برای اصلاح این مقوله‌ها و کمک به خانواده‌های تک‌فرزند جهت بهبود تعاملات برنامه‌های آموزشی مختلف مورد بررسی قرار گرفت و برنامه‌ای بر اساس ترکیبی از رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد و خانواده‌درمانی ساختاری، طراحی شد.
با توجه به بررسی‌های محقق در زمینه تعامل والد-نوجوان تحقیقات بسیار گسترده‌ای در سطح جهان انجام شده است و افراد بسیاری در این زمنیه فعالت داشته‌اند و برنامه‌های مدون بسیاری نیز طراحی شده که تأثیر مثبتی نیز در نوع تعامل بین والدین و فرزندان داشته است.
اما با توجه به مضامین کشف شده تلفیق دو رویکرد فرزندپروری مبتنی بر تعهد و پذیرش و خانواده‌درمانی ساختاری برای آموزش به خانواده‌های تک‌فرزند مسمر ثمر به نظر می‌رسید.
والدین می‌خواهند فرزندانشان در شادی و امنیت رشد کنند و فرزندان نیز موفق، خودمختار و دانا باشند. همچنین می‌خواهند فرزند، آرزوهایشان را تحقق ببخشد چیزی که تحت عنوان انتظارات و همچنین کمال‌طلبی والدین در مضامین کشف شده به آن اشاره کردیم.
این در حالی است که هیچ دوره رشدی نیست که کاملاً مطابق نظر والدین باشد و هر دوره آموزشی مشکلاتی دارد، در پی آن ذهن والدین به‌ویژه زمانی که احساس استرس و آسیب‌پذیری دارند، نگرانی‌هایی را زمزمه می‌کند؛ مهم نیست چه اتفاقی برای فرزند رخ دهد آن‌ها به فرمان ذهنشان گوش می‌دهند.
این مقاله در دوازدهمین کنفرانس الگوی ایرانی پیشرفت، در فاصله ساعت ۱۶.۳۰ الی ۱۸.۳۰ روز چهارشنبه سوم خرداد در میزگرد اندیشکده خانواده تحت عنوان گفتمان خانواده گرا در سند الگو، توسط نویسنده مقاله ارایه و پس از آن به سوالات احتمالی شرکت کنندگان پاسخ داده خواهد شد.
علاقمندان می‌توانند به منظور بهره مندی از محتوای میزگرد، از طریق این آدرس ذیل در این کنفرانس مجازی شرکت نمایند. http://Conference12.olgou.ir
