در گفت‌وگو با کارگردان «برای پس از مرگم» مطرح شد؛
مخالفان و موافقانِ «علی صفایی» پشتِ دوربینِ مستند/ مردی که به مخاطبش «نگاه کردن» را می‌آموخت
عبدالرضا نعمت‌الهی با اشاره به اینکه جوانان از اصلی‌ترین مخاطبان آثار علی صفایی حائری هستند، خاطرنشان کرد: خریداران کتاب‌های آقای صفایی اغلب از جوانان هستند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مستند «برای پس از مرگم» به کارگردانی عبدالرضا نعمت‌الهی با نگاهی به زندگی علی صفایی حائری (مجتهد، فقیه، عارف و اندیشمند شیعه) این روزها در پلتفرم هاشور به صورت آنلاین اکران شده و تا امروز توانسته فروش قابل توجهی داشته باشد.
علی صفایی حائری از روحانیونی است که نظرات مختلفی درباره رویکرد و نگاه او وجود دارد و در حالیکه برخی به شدت با او مخالف هستند، شخصیت‌های فرهنگی و هنری بسیاری هستند که از او تأثیر گرفته یا از علاقه‌مندان به این شخصیت به حساب می‌آیند.
«برای پس از مرگم» یک مستند پرتره است که چهره‌های مختلف فرهنگی و هنری همچون محمدمهدی عسگرپور، منوچهر محمدی، نادر طالب‌زاده، علیرضا داودنژاد، خسرو باقری، بیژن بیرنگ، عبدالمجید معادیخواه، منیره صفایی، فروغ احراری، محسن بغدادی و... در آن درباره علی صفایی حائری صحبت می‌کنند و مخاطب با دنبال کردن این اظهارات به شناختی نسبی از این شخصیت می‌رسد.
به بهانه نمایش آنلاین «برای پس از مرگم» با عبدالرضا نعمت‌الهی (کارگردان این مستند) گفتگویی داشتیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
به نظر شما نسل امروز و مخاطبان جوانِ مستند «برای پس از مرگم» چقدر می‌توانند با تفکرات علی صفایی حائری ارتباط برقرار کنند؟
در میان طیف‌های گسترده مخاطبانِ کتاب‌ها و سخنرانی‌های علی صفایی، گرایش جوانانِ به‌خصوص سال‌های اول دانشگاه بیشتر از بقیه است و گویا این روند در حال افزایش هم است، این را از مسئولان فرهنگی دانشگاهی شنیدم. به‌علاوه خریداران کتاب‌های آقای صفایی هم اغلب از جوانان‌اند. کتاب‌های ایشان از عناوین پرفروش بازار کتاب‌های تربیتی است و بعضی‌شان ده‌ها بار به چاپ رسیده‌اند.
علی صفایی حائری شخصیتی متفاوت و چندوجهی دارد که شناخت آن برای مخاطب می‌تواند جذاب باشد و این مستند نیز به چند وجهی بودن این شخصیت تأکید دارد. چطور با این شخصیت آشنا شدید و چرا سراغ این شخصیت رفتید؟
حدود ده یا دوازده سال پیش یکی از دوستانم مجموعه‌ای از سخنرانی‌های آقای صفایی را در اختیارم گذاشت. آنها را گوش دادم، بسیار جذاب و موثر بودند. موضع و زاویه نگاه او و لحنش، جوری نبود که بشود کنارش گذاشت. بعدها که بیشتر با ایشان آشنا شدم، طیف مریدان و دوستدارانش را شناختم و فهمیدم زندگی پرفراز و فرودی داشته، لذا تصمیم گرفتم درباره‌اش یک فیلم مستند بسازم و دوست داشتم قدمی برای معرفی او بردارم.
رجوع به هر شخصیت تاریخی می‌تواند حرفی برای امروز داشته باشد، باتوجه به تغییرات سریع عرصه سیاست و اجتماع، آیا علی صفایی حائری می‌تواند حرف تازه‌ای برای جامعه ما داشته باشد؟ در واقع آنچه این شخصیت را در تفکرش از دیگران جدا می‌کند و باعث شده به سراغش بروید، چیست؟
آقای صفایی یک دستگاه فکری دارد که ریشه‌اش در قرآن و سیره اهل بیت(ع) است اما به تعبیر من شخصی‌سازی‌اش کرده؛ شخصیت به آن داده. این چیزی نیست که با دگرگونی‌های اجتماعی تغییر بنیادین کند. مدل راهنمایی آقای صفایی بسیار درگیرکننده و پویا است. سعی نمی‌کند راه‌حل نهایی را نشانتان دهد، اصلاً مساله‌اش این نیست، انگار نجات را در مسیر می‌بیند، برای همین به مخاطبش نوع نگاه کردن می‌آموزد، زاویه نگاه نشان می‌دهد. در واقع او را درنظر می‌گیرد، برایش احترام قائل است. این طرز نگاه، کمیاب و پسندیده است.
صفایی برای مخاطبش مستقل از اینکه چه اندازه و جایگاه اجتماعی‌ای دارد، بسیار احترام قائل است. او را خوب می‌شنود حتی اگر نوجوان یا یک عامی بی‌سواد باشد. شنونده‌ای است که کنار دست مخاطبش می‌نشیند و با صبوری، مرحله به مرحله راهنمایی‌اش می‌کند. این روحیه و رویکرد، دوای خیلی از دردها است.
زندگی این شخصیت وجوه مختلفی دارد که می‌توان به آنها در قالب یک اثر مستند پرداخت، چرا بیشتر از تفکرات به شایعات و حواشی زندگی این فرد پرداختید؟
من اصلاً به تفکرات ایشان نپرداختم، نمی‌خواستم وارد وجوه اندیشه‌ای ایشان شوم. تمرکزم را گذاشتم بر ابهامات و شایعاتی که پیرامون زندگی ایشان در سال‌های دهه شصت و هفتاد وجود داشت. این انتخاب دو علت داشت؛ یک اینکه التهاب‌ها و بحران‌هایی که در این دوره برای آقای صفایی به‌وجود آمده بود و بستر مناسبی برای معرفی شخصیت در یک فیلم مستند می‌ساخت و دوم آنکه در طول این سال‌ها، کمتر به این شایعات و ابهامات و پرسش‌ها درباره زندگی ایشان پاسخ داده شده بود. فکر کردم خوب است دست بگذارم روی این ابهام‌ها و توضیح‌شان دهم تا شاید مرور آنچه بر ایشان گذشت، نرخ تکرار آن اتفاقات را در حال و آینده پائین بیاورد!
«برای پس از مرگم» یک مستند پرتره است که شخصیت اصلی‌اش را با در کنار هم قرار دادن مصاحبه‌ها معرفی می‌کند و مطرح شدن نظرات مختلف با کمترین دخالت فیلمساز کم‌کم علی صفایی حائری را به مخاطب معرفی می‌کند. آیا سعی داشتید با این رویکرد قضاوت را کنار بگذارید یا خودتان هم در زمان ساخت مستند موضع داشتید؟ چرا با وجود اینکه به سراغ مخالفان ایشان می‌روید، صحبت‌ها نمی‌تواند آنقدر که موافقان اظهارنظر می‌کنند، تأثیرگذار باشد؟
نمی‌شود موضع نداشت. من به سوژه‌ام تعلق خاطر داشتم که رفتم سراغش، او را دوست داشتم. منتها وقتی تصمیم می‌گیرید درباره کسی فیلم مستند بسازید نمی‌توانید به قواعد کارتان پشت کنید. نمی‌توانید تصمیم بگیرید به نفع او از چیزی چشم بپوشید، این خلاف تعهد فیلمسازی مستند آن هم در ارتباط با سوژه و مقطعی است که به هر حال جنبه تاریخی پیدا کرده. تلاش من این بود که راوی صادقی باشم، اما این به معنای بی‌موضع بودن یا به تعبیر شما قضاوت نکردن است؟ نه. موضع، در انتخاب حرف‌ها و حس‌ها و کات‌ها است. موضع فیلمساز همان تصوری است، که بعد از دیدن فیلم، از علی صفایی در ذهن شما شکل می‌گیرد.
درباره بخش دوم سوال، شاید علت کمتر تاثیرگذار بودن این دسته از شخصیت‌های مخالف، این باشد که موضع‌شان به‌اندازه گروه موافقان یا مریدان مستحکم، شدید و عمیق نیست.
مخالفت با شخصیت مرحوم صفایی در برخی موارد بسیار شدید است اما در این فیلم دلایل و استدلال‌های مخالفت، توسط مخالفان چندان مطرح نمی‌شود. آیا دلیل این مطرح نشدن جلوگیری از این بود که فیلم‌تان به فیلمی صرفاً سیاسی تبدیل نشود؟
مخالفت‌ها با آقای صفایی جنبه‌های متعدد داشت. حجم این شایعات وقتی پر رنگ شد و سوءتفاهم‌ها وقتی بیشتر شد که جامعه مدرسین حوزه علمیه از آقای صفایی خواست به آنجا بیاید و این شایعات و سوءبرداشت‌ها را توضیح دهد. در واقع در جلسه‌ی جامعه مدرسین که محور فیلم ماست، سرفصل اغلب شایعات طرح می‌شود و درباره‌شان توضیحاتی می‌شنویم و خب برخی شخصیت‌های موثر که در ایجاد این شایعات و چالش‌ها نقش موثر داشتند، حاضر به گفتگو با ما نشدند که در فیلم هم به آن اشاره شده است.
انتخاب مصاحبه‌شونده‌ها بر چه اساسی صورت گرفته است؟ چرا از حضور رضا میرکریمی که فیلمی با نگاه به شخصیت استاد صفایی حائری ساخته، استفاده نکردید؟
انتخاب مصاحبه‌شوندگان اولاً فقط از میان راویان دست اول بود و ثانیاً تلاش کردیم مجموعه آنها طیف متنوعی را شکل دهند با سلایق و نگاه‌های مختلف، تا روایت نهایی دقیق و درست پیش رود. آقای میرکریمی هم جزو فهرست مصاحبه‌شوندگانمان بود، اما نپذیرفت جلوی دوربین بیاید و گفتگو کند.
نقش مرحوم صفایی حائری را در تفکر شخصیت‌های فرهنگی هنری ایران و به خصوص فیلمسازان چقدر تأثیرگذار و پر رنگ می‌دانید؟ به نظر شما این تأثیرگذاری در عرصه هنر و فرهنگ یکی از عوامل اصلی مخالفت با این شخصیت نبود؟
جنس آقای صفایی و مدل برخوردش با آدم‌ها جذب‌کننده بود و طبیعتاً این ارتباط منجر به تاثیرپذیریِ نه فقط در طیف هنرمندان بلکه در میان سایر ارادتمندان ایشان نیز می‌شد، تا جایی که ایشان را در دوره‌هایی متهم کردند به اینکه دارد نیروهایی را تربیت می‌کند تا درون نهادهای رسمی «نفوذ» دهد. اما درباره اینکه این اثرگذاری علت مخالفت با آقای صفایی هم بود یا نه، می‌شود گفت بله بود، اما تنها عامل، نبود.
آیا در ساخت مستند موردی بود که مجبور به سانسور آن شوید یا شخصی بود که مایل نباشد با این مستند همکاری کند؟
موضوعی که بخواهم بگویم و آن را سانسور کرده باشم، نبود. اما همانطور که گفتم کسانی بودند که حاضر به گفتگو نشدند.
از شرایط اکران و میزان استقبال رضایت دارید؟
الان که در حال انجام این مصاحبه‌ایم دقیقاً یک ماه از اکران آنلاین فیلم گذشته. فیلم ما پرفروش‌ترین فیلم اکران نوروز در سایت هاشور شد و این بیشتر از انتظارمان بود. اکران ادامه دارد و امیدوارم کسانی که می‌توانند مخاطب این فیلم باشند بتوانند آن را پیدا کنند و تماشایش کنند.
