شاخصه‌های جشنواره چهل و یکم تئاتر فجر؛
لزوم بازگشتِ اقتدار به بخش بین‌الملل و آشتی با غایبان
چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر درحالی روز سه‌شنبه یازدهم بهمن‌ماه به کار خود پایان می‌دهد که تعدادی از تئاتری‌ها این رویداد را تحریم کردهاند، تعدادی نیز به دلیل مشکلات اقتصادی امکان حضور در جشنواره را نداشته‌اند. اما بخش بین‌الملل جشنواره نیز امسال کاستی‌های بسیاری دارد که از آن جمله است: نبود گروه‌ها و اجراهای مطرح.
به گزارش خبرنگار ایلنا، چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از هفته گذشته شنبه یکم بهمن‌ماه در دو بخش صحنه‌ای و خیابانی در حال برگزاری است. این رویدا البته کار خود را از چندماه قبل با برگزاری جشنواره‌های منطقه‌ای که در ادامه جشنواره‌های سالانه استانی برگزار شده، آغاز کرده بود. طی این اتفاق چندین گروه از شهرهای مختلف طی رقابت با هم‌استانی‌ها و هم‌منطقه‌ای‌های خود، به جشنواره تئاتر امسال راه یافتند.
البته برگزیدگان دیگر جشنواره‌های برگزار شده سال گذشته نیز سهمیه حضور داشته‌اند که به گفته برخی شرکت‌کنندگان این اتفاق با نظارت مستقیم و داوری کوروش زارعی (دبیر جشنواره) و دیگر اعضای هیئت ارزیاب رخ داده است. یعنی اینکه آثار منتخب رویدادهای دیگر در چهار چوب و قوانین جشنواره تئاتر فجر مورد بررسی قرار گرفته‌اند؛ که امید است چنین باشد!
چرا تحریم؟!
جشنواره تئاتر فجر امسال به عنوان یکی از اتفاقات چندگانه «فجر» که اهمیت بسیاری در میان فرهنگ و هنر کشور دارد، به عنوان اولین رویداد فجر ۱۴۰۱ درحال برگزاری‌ست. این در حالی است که کشور شرایط اجتماعی و سیاسی بغرنجی را پشت سر گذاشته است. اغتشاشات، اعتراضات و ناآرامی‌های رخ داده در کشور و تبعاتی که پس از آن بخشی از جامعه را درگیر خود کرده، موضوعی نیست که (بخصوص در عرصه فرهنگ و هنر) نادیده انگاشته شود.
در این میان مشاغل وابسته به فرهنگ و هنر درگیر موجی شده‌اند که مشابه آن را در دوران کرونا تجربه کردهاند. از شهریورماه تاکنون تئاتر وضعیت پر فراز و نشیبی را طی کرده و در مقاطعی تعطیل بوده است. اگر هم نمایشی روی صحنه بوده با حواشی یا کمبود مخاطب که البته معضل همیشگی تئاتر است، روبرو شده است. چند ماهی‌ست برگزاری کنسرت‌های موسیقی نیز بدون توضیح و شرح رسمی تعطیل است. سینماها نیز با مخاطب معدودی مواجه هستند و رقم فروش گیشه فیلم‌ها خود گویای این اوضاع است. بدون شک زمانی که مهمترین بخش‌ها (کنسرت‌ها، تئاترها، سینماها، گالری‌ها) که چرخه اقتصادی هنرها را می‌چرخانند، تعطیل شوند، بخش‌های دیگر نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. در حوزه هنرهای تجسمی نیز تعداد نمایشگاه‌هایی که از شهریورماه امسال تا امروز برگزار شده از تعداد انگشتان دست هم کمتر است. یکی از دلایل این انجماد پنهان؛ عدم تمایل فعالیت هنرمندان در شرایط فعلی است گرچه محمدمهدی اسماعیلی (وزیر ارشاد) از هنرمندان دعوت کرده به اجرای کنسرت و برگزاری برنامه‌های هنری بپردازند، اما می‌توان گفت هنوز این درخواست با استقبال قشر هنری مواجه نشده است.
اما مدیران هنری کشور به‌رغم شرایط یخ‌زده‌ی کنونی، برگزاری جشنواره‌های هنری مانند سال‌های گذشته را در دستور کار قرار داده‌اند. یکی از این رویدادها تئاتر است که امسال چهل و یکمین دوره‌ی خود را پشت سر می‌گذارد. این رویداد با اینکه روال سابق را در جهت انتخاب آثار شهرستانی به واسطه برگزاری دوباره جشنواره‌های استانی در دستور کار قرار داده اما نتوانسته برخی اسم‌های مطرح تئاتری را به خود جلب کند. گرچه برخی بر این باورند که طرح شدن تئاتری‌های شهرستان‌ها که در تمام این سال‌ها محل بروز کمتری در رویدادهای رسمی کشور داشته‌اند، بخشی از نقایص نبود مشاهیر پایتخت را جبران می‌کند. تئاتری‌های شهرستان‌ها بر این عقیده‌اند که جشنواره تئاتر فجر برای آن‌ها علاوه بر اینکه نوعی گردهمایی (رقابتی یا غیر رقابتی) است، نوعی آموزش نیز هست که به واسطه اجرای آثار برتر و با ارزش از کارگردان‌ها مهم و خلاق از سراسر کشور و نیز خارج از کشور کامل می‌شود. باید در نظر داشته باشیم که اغلب تئاتری‌های شهرستان‌ها از نعمت محل تمرین و سالن محرومند.
آثار بخش بین‌الملل و تاسیس اتحادیه تئاتر جهان اسلام
تنها مشکل جشنواره تئاتر امسال عدم حضور بخشی از سابقه‌داران تئاتر پایتخت نیست، باید گفت بخش بین‌الملل جشنواره امسال باتوجه به آثار شرکت داده شده خارجی مقوله‌ای قابل تحلیل است. اینکه کشورهای هم‌جوار مسلمان به واسطه مشترکات فرهنگی و دینی به جشنواره بیایند، اتفاق خوبی است که تشکیل اتحادیه تئاتر جهان اسلام حاصل پرداختن به همین موضوع است که البته نتایج و خروجی آن را باید در دوره‌های بعد دید. اما حضور کشورهای صاحب سبک و تئاتری‌های مهم اروپایی اتفاقی‌ست که از این گردهمایی و رقابت؛ رویدادی بین‌المللی می‌سازد. فرانسه، انگلیس، لهستان، دانمارک و روسیه تنها برخی از کشورهایی هستند که تئاتر را به عنوان هنری اصیل و اجتماعی می‌شناسند و تمرکزشان بر به‌روز کردن آن است گرچه امسال خبری از گروه‌های قدر تئاتر بین‌الملل نیست. عراق، اردن، تونس، ارمنستان، اسپانیا، روسیه، عمان و برزیل کشورهایی هستند که به عنوان گروه‌های حاضر در بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر نام و اطلاعات و زمان اجراهای‌شان آمده است.
برخی جزییات بین‌المللی جشنواره‌ها
پیش از پرداختن به جزییات آثار بخش بین‌الملل جشنواره چهل و یکم فجر نگاهی به چند و چون بخش بین‌الملل در ادوار گذشته مقایسه درست‌تری را رقم خواهد زد. باید یادآور شد در تعداد آثار حضور یافته در دوره‌های مختلف آثار ایرانی راه یافته به این بخش نیز لحاظ شده‌اند.
تعداد نمایش‌های بین‌الملل دوره سی و پنجم
سی‌وپنجمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با دبیری سعید اسدی از ۱۰ دی تا ۱۲ بهمن ماه ۱۳۹۵ در تهران، استان‌های آذربایجان شرقی، بوشهر، خراسان رضوی، خوزستان، فارس، مازندران و یزد برگزار شد. در این دوره ۱۰ نمایش در بخش تئاتر نسل نو (مسابقه تئاتر جوان)، ۲۵ نمایش بخش مسابقه مرور تئاتر ایران، ۱۸ نمایش در بخش مسابقه تئاتر جوان، ۳۰ نمایش در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل، ۸ نمایش در بخش تئاتر ملل، نمایش در بخش نمایش‌های محیطی، آلرناتیو، تعاملی و دیگر گونه‌های تئاتر بیرونی (۱۰ نمایش در بخش تولیدات تازه، ۹ نمایش در بخش مرور، ۹ نمایش در بخش مسابقه و ۴ نمایش در بخش میهمان)، همچنین در بخش جشنواره‌های فجر استانی ۱۴ نمایش و ۱۰ اثر نیز بخش مسابقه نمایشنامه‌نویسی شرکت کردند.
طی این دوره از برگزاری جشنواره تئاتر فجر سی اثر در بخش بین‌الملل حضور یافته‌اند که در نوع خود رقمی قابل توجه است. در سی و پنجمین دوره برگزاری جشنواره تئاتر فجر؛ کشورهایی چون فرانسه، سویس به اجرای آثارشان پرداختند. بدون شک حضور سی گروه خارجی در یک رویداد بین‌المللی سالانه اتفاقی درخور و قابل توجه است.
تعداد نمایش‌های بین‌الملل دوره سی و ششم
سی‌وششمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با دبیری فرهاد مهندس‌پور از ۲۸ دی تا ۹ بهمن ماه ۱۳۹۶ در تهران برگزار شد.
در این دوره ۱۸ نمایش در بخش مرور تئاتر ایران، ۱۹ نمایش در بخش مسابقه تئاتر ایران (بخش الف)، ۲۰ نمایش در بخش مسابقه تئاتر ایران (بخش ب)، ۱۷ نمایش در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل، ۴ نمایش در بخش برگزیده تئاتر دانشگاهی ایران، ۲ نمایش در بخش برگزیده جشنواره تئاتر کردی، ۱۳ نمایش در بخش نمایش‌های میهمان، ۸ نمایش در بخش تئاتر ملل، در بخش خارج از صحنه (۶ نمایش در بخش مسابقه مکان‌های نامتعارف، ۱۲ نمایش در بخش خارج از صحنه، ۷ نمایش در بخش مسابقه مکان‌های نامتعارف)، ۱۶ نمایش در بخش مسابقه تئاتر خیابانی، ۸ نمایش در بخش جشنواره‌های فجر استانی، ۹ نمایش در تمرین اجرا و همچنین بخش تولید جایزه ادبیات نمایشی فجر (۳ نمایش در بخش حرفه‌ای و ۳ نمایش در بخش تولید) شرکت کردند.
حضور هفده نمایش در بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر آماری درخورتوجه است.
تعداد نمایش‌های بین‌الملل دوره سی و هفتم
سی‌وهفتمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با دبیری نادر برهانی‌مرند از روز ۲۲ بهمن تا ۴ اسفند ماه ۱۳۹۷ در تهران برگزار شد. برگزارکننده این دوره اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و طراح پوستر اصلی این دوره از جشنواره سعید رضوانی بوده است.
در این دوره ۱۰ نمایش در بخش تئاتر نسل نو (مسابقه تئاتر جوان)، ۲۵ نمایش بخش مسابقه مرور تئاتر ایران، ۱۸ نمایش در بخش مسابقه تئاتر جوان، ۳۰ نمایش در بخش مسابقه تئاتر بین‌الملل، ۸ نمایش در بخش تئاتر ملل، نمایش در بخش نمایش‌های محیطی، آلرناتیو، تعاملی و دیگر گونه‌های تئاتر بیرونی (۱۰ نمایش در بخش تولیدات تازه، ۹ نمایش در بخش مرور، ۹ نمایش در بخش مسابقه و ۴ نمایش در بخش میهمان)، همچنین در بخش جشنواره‌های فجر استانی ۱۴ نمایش و ۱۰ اثر نیز بخش مسابقه نمایشنامه‌نویسی شرکت کردند.
فرانسه، مجارستان، سوریه، لبنان، رومانی، بلژیک، سوئد، فنلاند، گرجستان، آلمان، نروژ کشورهایی هستند که در جشنواره سی و هفتم فجر به اجرای آثارشان پرداخته‌اند که در میان آن‌ها برخی کشورها با دو اثر به جشنواره آمده‌اند.
تعداد آثار و آثار بین‌الملل دوره سی و هشتم
سی و هشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر از ۱۲ تا ۲۱ بهمن ماه سال ۱۳۹۸ با دبیری نادر برهانی مرند در تهران برگزار شد. نمایش‌های حاضر در این دوره در بخش‌های صحنه‌ای (رقابتی)، صحنه‌ای (غیررقابتی)، نمایش‌های خیابانی و محیطی، رادیوتئاتر و دیگرگونه‌های اجرایی اجرا شدند.
در این دوره ۲۲ اثر در بخش نمایش‌های صحنه‌ای (غیر رقابتی)، ۱۴ اثر در بخش نمایش‌های صحنه‌ای (رقابتی)، ۴ اثر در بخش دیگرگونه‌های اجرایی، ۱۱ اثر در بخش رادیوتئاتر، ۱۹ اثر در بخش خیابانی و محیطی و ۷ اثر در بخش مسابقه نمایشنامه‌نویسی شرکت کردند.
با اینکه بروز و پاندمی کرونا به طور رسمی در سی‌ام بهمن‌ماه سال ۱۳۹۸ اعلام شد اما با این حال جشنواره جشنواره سی و هشتم فجر به نوعی تحت تاثیر این چالش بود و به هرحال وجود حواشی و مرگ و میرها و وضع پروتکل‌های بهداشتی رویدادی با ابعاد کوچکتر را رقم زده بود. دلیل اصلی عدم حضور گروه‌های خارجی در سی و هشتمین جشنواره تئاتر فجر همین موضوع است. در تنها یک گروه خارجی از لهستان در پارکینگ تئاتر شهر به اجرای اثرش پرداخت.
تعداد نمایش‌های بین‌الملل دوره سی و نهم
آئین پایانی سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر به دبیری حسین مسافر آستانه روز دوشنبه شب ۲۰ بهمن در تالار وحدت برگزار شد. این دوره از جشنواره در سال نود و نه در حالی که کرونا هنوز کشور را در چنبره خود گرفته بود، برگزار شد. به همین دلیل هیچ گروه خارجی امکان حضور در جشنواره فجر را نداشت.
این دوره از جشنواره در چهار بخش رقابتی، غیر رقابتی، میهمان و دیگر گونه‌های اجرایی برگزار شد. لذا باید گفت جشنواره‌های سی و هشتم و سی و نهم علی‌رغم تبلیغات و تاکید برگزارکنندگان بین‌المللی نبوده‌اند.
تعداد نمایش‌های بین‌الملل دوره چهلم
چهلمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر از ۱۷ تا ۲۶ بهمن ماه ۱۴۰۰ با دبیری حسین مسافرآستانه در تهران، یزد و گیلان برگزار شد. در این دوره علاوه بر برگزاری بزرگداشت برای پنج هنرمند پیشکسوت، جشنواره در بخش‌های نمایش‌های صحنه‌ای (مسابقه بزرگ)، نمایش‌های صحنه‌ای (غیررقابتی)، تئاتر ملل، تئاتر خیابانی، دیگرگونه‌های اجرایی، رادیوتئاتر، مسابقه نمایشنامه نویسی، مسابقه پوستر، مسابقه عکس و پژوهش برگزار شد.
چهلمین جشنواره تئاتر فجر در بخش‌های رقابتی، غیر رقابتی، تئاتر ملل و دیگر گونه‌های اجرایی برگزار و گروه‌هایی از کشورهایی چون بلغارستان، ارمنستان، عراق، تاجیکستان، الجزایر در سالن‌های تهران روی صحنه رفتند.
تعداد نمایش‌های بین‌الملل دوره چهل و یکم
دو نمایش از کشور عراق، یک اثر از کشور اسپانیا، یک اثر از کشور تونس، یک نمایش از کشور عمان، یک نمایش از کشور اردن، یک نمایش از ارمنستان، دو تئاتر از کشور روسیه و یک اثر از کشور برزیل آثاری هستند که نمایش‌های خارجی بخش بین‌الملل را تشکیل می‌دهند. در این میان اجرای دو نمایش طی روزهای برگزاری جشنواره لغو شده است! یکی از این آثار متعلق به کشور اردن است. «قطار ناقوره» قرار بود طی روزهای شنبه و یکشنبه هشتم و نهم بهمن‌ماه در سالن دکتر ناظرزاده اجرا شود که به دلیل صادر نشدن ویزا گروه به تهران نیامدند.
کشور روسیه نیز که معمولا پای ثابت بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر بوده، امسال با دو اثر به چهل و یکمین دوره این رویداد آمده است: «شنل» و «لیزای بیچاره» دو اثر مدعو روسیه هستند با این حال اجرای «شنل» به دلایل فنی لغو شد.
سخن پایانی
بدون شک شرایط نابسامان و غیر معمول فعلی برای رسانه‌ها و مردم و البته هنرمندان قابل درک است اما اینکه بودجه اختصاص یافته به بخش بین‌الملل چگونه هزینه شده، سوالی‌ست که مسئولان جشنواره باید به آن پاسخ دهند. موضوع دیگر بهره‌گیری از وجود اساتید معتبر در این رویداد هنری است تا این جمله که "جشنواره‌ها اعتبارشان را از هنرمندان می‌گیرند" امکان تحقق داشته باشد.
