شش مقام تاجیکی را از موسیقی دستگاهی ایران گرفته‌ایم

به گزارش خبرنگار ایلنا، اگر بنا باشد از تاثیر موسیقی ایران بر کشورهای منطقه بگوییم باید به این نکته مهم توجه داشته باشیم که مناطقی که روی نوار مرزی ایران قرار گرفته‌اند موسیقی با قدمت‌تری دارند و هرچه به مراکز استان‌ها نزدیک می‌شویم از این قدمت کاسته می‌شود اما در مقابل شهرهای مرکزی کشور از موسیقی شهرهای همسایه خود تاثیر گرفتند. همین اتفاق در ابعاد بزرگتر، در کشورهای همسایه رخ داده است. یعنی اینکه موسیقی بخشی از خراسان به موسیقی افغانستان و بخش‌های دیگر آن به موسیقی ترکمن و منطقه کتول شباهت دارد. حال که از موسیقی شرق کشور یاد شد باید گفت استان خراسان بسیار گسترده است و به لحاظ موسیقایی دارای تنوع در نحوه نواختن سازها و نواها و مقام‌هاست. در موسیقی ترکیه نیز می‌توان شباهت‌های بسیار در نوع سازبندی‌ها، نحوه نواختن آن‌ها و مقام‌ها و قطعات یافت. موسیقی خوزستان هم تاثیر گرفته از موسیقی عرب‌های کشورهای هم‌جوار است. مخلص کلام اینکه این شباهت و تاثیر گذاشتن و تاثیرپذیری‌ها در تمام مرزهای ایران قابل مشاهده و تحلیل و بررسی است. 

موسیقی تاجیک، ارمنی و آذری برگرفته از موسیقی ایران

موسیقی تاجیکستان، ارمنستان و آذربایجان هم با موسیقی مناطق شمال و شمال غربی کشور دارای مشترکاتی هستند. موضوع جالب توجه اینکه تاجیکستان با اینکه مرز مستقیمی با ایران ندارد اما با این حال موسیقی و سازهای موزیسین‌های تاجیکستانی با موسیقی ایران دارای شباهت‌ها و مشترکاتی جدی است. این در حالی است که افغانستان و پاکستان، از همسایگان تاجیکستان، هم موسیقی‌شان به نوعی برگرفته از موسیقی ایران است. گفتنی است «شش مقام» شامل مجموعه‌ای از مقام‌های موجود در موسیقی تاجیک سال دوهزار در فهرست کهن‌ترین سبک‌های موسیقایی و دارایی غیر مادی ثبت جهانی شده است. 

حضور دولت نظریف (نوازنده، موسیقی‌دان و خواننده که در کشور تاجیکستان یکی ازهنرمندان مطرح معاصر محسوب می‌شود) در پانزدهمین جشنواره موسیقی بهانه‌ای بود تا ایلنا طی گفتگویی درباره موسیقی تاجیک از او سوالاتی بپرسد. شاهده حکیم‌آوا بانوی هنرمند تاجیک و نوازنده هم هنرمند دیگری بود که دولت نظریف را در سفر به ایران همراهی کرده بود. او در زمینه اجرای موسیقی فولک خطه بدخشان و خجند فعالیت می‌کند. گفتنی است دولت نظریف بر اشعار و ترانه‌های تاجیکی اشراف دارد و نوازنده چندین ساز است.

دولت نظریف در ابتدای صحبت‌هایش، ضمن ابراز خوشحالی از حضورش در ایران گفت: خوبی داشتن مشترکات فرهنگی و اجتماعی این است زمانی که فردی به کشور همسایه می‌رود احساس می‌کند در مملکت خودش است و احساس غربت نمی‌کند. در این میان هنر موسیقی نه تنها زبان مشترک بلکه فرهنگی است که هنرمندان را به هم وصل می‌کند. به همین دلیل است وقتی فردی در رویدادی در کشور همسایه حضور می‌یابد حتی اگر کسی را نشناسد احساس می‌کند با آن‌ها دوست است و همگی از یک خانواده هستند. به نظرم یکی از مزایای مهم جشنواره‌ها همین دیدارها و تعاملات است که اگر به اتفاقاتی چون برگزاری ورکشاپ بی‌انجامد پربارتر، با اهمیت‌تر و موثرتر هم خواهد شد.

«لب‌چنگ» سازی است که دولت نظریف در جشنواره نواحی نواخته است. این ساز را در ایران به نام زنبورک می‌شناسند

این هنرمند تاجیک در ادامه درباره موسیقی کشورش توضیح داد: بدون شک موسیقی تاجیکستان به دلیل قدمتی که دارد مانند موسیقی‌های همسایگان دیگر خود دارای گونه‌های مختلفی است که الان نمی‌توان درباره آن‌ها توضیح داد. اما آنچه می‌توان به طور کلی گفت این است که موسیقی ما سبک‌هایی از موسیقی ایرانی را داراست. اینطور بگویم که موسیقی تاجیکستان از موسیقی ایرانی جدا نیست. به لحاظ کلی‌تر هم بخش‌هایی از موسیقی ما تاثیر گرفته از موسیقی سنتی کشورهایی است که در آسیای مرکزی زیست می‌کنند. 

این نوازنده سازهای تاجیکستانی در ادامه گفت: موسیقی ما با موسیقی کشورهای ترکیه هم دارای شباهت‌هایی است. همچنین موسیقی تاجیک با موسیقی ارمنستان مشترکاتی دارد.

«شش مقام» برگرفته از موسیقی دستگاهی ایران است

او در ادامه توضیحاتش بیان کرد: ما شش مقام موسیقی داریم که موسیقی ازبکستان هم همان‌ها را دارست. این شش مقام به نوعی عرفانی هستند و با سازهایی چون دف و تنبور و دایره و عود نواخته می‌شوند. شما بهتر می‌دانید که تنبور و دف و عود سازهایی هستند که قدمت آن‌ها به ایران می‌رسد. 

او به طور جزیی‌تر گفت: شش مقام شامل مقام‌های «بزرگ»، «نوا»، «دوگاه»، «سه‌گاه» و «عراق» است.

نظریف در ادامه از ریشه‌های زبانی و گویش‌های قومی در موسیقی کشورهای هم‌جوار گفت. او توضیح داد: همانطور که در نشست پژوهشی برگزار شده در جشنواره موسیقی نواحی هم گفتم، واژه‌ها و نحوه تلفظ آن‌ها هم می‌توانند در موسیقی کشورهای همسایه تفاوت ایجاد کند. 

این هنرمند تاجیک درباره تلفیق موسیقی‌های کشورهای مختلف و آمیختگی سبک‌ها گفت: بدون شک تعاملات و همکاری هنرمندان کشورهای مختلف بر اساس موسیقی‌هایی که دارند اتفاق خوب و مثبتی است اما آنچه اهمیت دارد این است به اصالت‌ها پایبند باشیم. در موسیقی کشور ما نیز طی سال‌های اخیر اتفاقاتی رخ داده که نتیجه آن را در آثار موجود می‌شنویم. به هرحال بدعت‌ها و ابراز خلاقیت‌هایی رخ داده اما اصل موضوع این است که به اصل و خاستگاهی که ما به جایگاه امروزی رسانده احترام بگذاریم.

اجرای یکی از ترانه‌های عامیانه تاجیکی توسط دولت نظریف و شاهده حکیم‌آوا

نظریف در ادامه بر تبادلات فرهنگی هنری هنرمندان مسلمان کشورهای هم‌جوار تاکید کرد. او گفت: قطعا اینکه هنرمندان کشورهای مختلف با فرهنگ و هنری مشترک چند روزی در کنار هم قرار می‌گیرند بهترین اتفاقی است که در جشنواره‌ها رخ می‌دهد. 

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: از میزبانی شما ایرانی‌ها در شهر گرگان بسیار لذت بردم و همانطور که در ابتدای صحبت‌های‌ام به آن اشاره کردم بخش مهم جشنواره موسیقی نواحی که تجربه حضور در آن را داشتم نشست‌های پژوهشی بود که هر روز در کنار اتفاقات اجرایی جشنواره رخ می‌داد. به نظرم آنچه نشست‌های برگزار شده را با ارزش کرده، انتخاب موضوعات آن‌هاست که باری به هر جهت نبوده است.

وی افزود: انتقادی که دارم این است که مباحث انتخابی مقولات گسترده‌ای هستند که در یک جلسه نمی‌توان به آن‌ها پرداخت و به یک جمع‌بندی مشخص رسید. لذا بهتر است برگزارکنندگان بخش پژوهش و واکاوای‌های فرهنگی، هنری و تاریخی را در قالب کارگاه، نشست یا هر اسم دیگری که دارد، جدی‌تر بگیرند. 

توجه به ترانه‌ها و افسانه‌های عامیانه به ماندگاری موسیقی می‌انجامد

او اذعان داشت: یکی دیگر از موضوعاتی که در موسیقی کشورها باید به آن توجه کنیم موسیقی و ترانه‌های عامیانه است. مردم همه کشورها اغلب ترانه‌ها و افسانه‌های قدیمی و عامیانه و موزون را دوست دارند. پس با این حساب با زنده نگاه داشتن این بخش خواه‌ناخواه موسیقی اصیل و گذشتگان را زنده نگاه خواهیم داشت

نظریف در پایان ضمن تشکر مجدد ایرانی‌ها و استقبال‌شان از موسیقی تاجیکستان گفت: امیدوارم جشنواره موسیقی نواحی که به دوره پانزدهم رسیده بیش از قبل از وجود هنرمندان کشورهای همسایه و کشورهای دورتر بهره ببرد، چرا که ایجاد چنین بستری به نفع هنرمندان همه هنرها و موسیقی اصیل و باهویت است.