در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
بررسی ﮔﻮرﺳﺘﺎنی باستانی که ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻔﺎﺧﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﭼﺸﻢوﻫﻢﭼﺸﻤﯽ است
ﺗﻔﺎﺧﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﭼﺸﻢوﻫﻢﭼﺸﻤﯽ فقط مربوط به عصرحاضر نیست بلکه بررسی گورستانی مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد نشان از آن دارد که مردمان دوره باستان نیز ﺗﻔﺎﺧﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﭼﺸﻢوﻫﻢﭼﺸﻤﯽ را در بزرگی و کوچکی قبرهایشان هم در نظر می گرفتند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، ﻣﺮﺗﻀﯽ ﺣﺼﺎری (داﻧﺸﯿﺎر ﮔﺮوه ﭘﯿﺶ از ﺗﺎرﯾﺦ، ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻣﯿراث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﮔﺮدﺷﮕﺮی) با اشاره به مقاله‌ای که چندی پیش تحت عنوان «ﺳﻨﺖ ﻣﻌﻤﺎری آراﻣﮕﺎهﻫﺎ در ﻫﺰارة ﺳﻮم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد در دﻣﺐﮐﻮه ﻣﮑﺮان، اﺳﺘﺎن ﺳﯿﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن» به چاپ رسید، بر این مهم تاکید کرد که ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪای ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﯽ ﺑﺎ ﺗﻤﺪن ﺳﻨﺪ و ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺳﺎﺣﻠﯽ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس دارد، ﻣﮑران اﺳﺖ و گفت: اﯾﻦ ﺳﻪ ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، ﺑﻪوﯾﮋه در ﻫﺰارة ﺳﻮم ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد، اﺷﺘﺮاﮐﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﺴﯿﺎری دارﻧﺪ. ﯾﮑﯽ از اﺷﺘﺮاﮐﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﺎدی و ﻣﻌﻨﻮی، ﺗﺪﻓﯿﻦ در اﯾﻦ دوره اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ از ﺟﻬﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ.
او ادامه داد: ﺗﺪﻓﯿﻦ آﯾﯿﻦ ﺟﺪاﯾﯽ از ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﯾﮕﺮ اﺳﺖ و ﺗﺪﻓﯿﻦ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻓﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮی از ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ. ﺗﺪﻓﯿﻦ و ﺳﻨﺖﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﻣﻌﻨﻮی و آﯾﯿﻨﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎی ﺑﺸﺮی اﺳﺖ. ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک را ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﯿﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﺎﻓﺖ. ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﮐﺰی ﮐﻪ اﯾﻦ اﺷﺘﺮاﮐﺎت را ﻣﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ، ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن دمبﮐﻮه واقع در ﺑﺨﺶ دﺷﺘﯿﺎری، ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﭼﺎﺑﻬﺎر اﺳﺖ. اﯾﻦ ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮرﺳﺘﺎن و ﻣﺤﻮﻃﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻨﺘﻬﯽاﻟﯿﻪ ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﯽ اﯾﺮان ﮐﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻫﺰارة ﺳﻮم ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد تا دورة اﺳﻼﻣﯽ آثاری به صورت دوره‌ای بدست آمده است. بر اساس دادهﻫﺎی ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه می‌توان گفت این سایت، ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺑﻪوﯾﮋه ﺗﻤﺪن ﺳﻨﺪ داﺷﺘﻪ است.
حصاری با تاکید برآنکه ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺪﻓﯿﻦ، ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻌﻬﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﺘﻮﻓﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدی از اﺟﺘﻤﺎع محسوب می‌شد، ادامه داد: ﻣﺮاﺳﻢ دﻓﻦ ﺑﺮای ﺟﺎوداﻧﮕﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﯾﮏ ﺿﺮورت اﺳﺖ. ﺗﺪﻓﯿﻦ در ﻃﯽ ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل، ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﻨﻮع ﺑﯽﺷﻤﺎری داﺷﺘﻪ و دارد. ﻫﺮﮐﺪام از روشﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎﻧﯽ و ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻓﻨﺎوری و ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﻧﻮاﺣﯽ ﺗﻤﺪنﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻪ و دارد.
او تصریح کرد: ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ، ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﯽ ﻣﺤﻮﻃﻪ دمبﮐﻮه و ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزی انجام شده می‌توان گفت در این محوطه درخصوص ﻗﺒرهایی از ﻫﺰارة ﺳﻮم ق. م. ﺗﺎ دورة اﺳﻼﻣﯽ که ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب در این محوطه اﺳﺘﻘﺮار داﺷﺘند، ﺗﺎرﯾﺦﮔﺬاری ﻧﺴﺒﯽای انجام شده ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮ اﺷﺘﺎﯾﻦ است. بر این اساس ﻣﯽﺗﻮان گفت در دﻣﺐﮐﻮه از ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺣﺪاﻗﻞ از دو دورة ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﺗﺪﻓﯿﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد. اﯾﻦ دو دوره زﻣﺎﻧﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰارة ﺳﻮم ق. م؛ و دوره اﺷﮑﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺑﺮﺧﯽ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ می‌توان ﺗﻌﺪادی از ﮔﻮرﻫﺎ را ﮐﻪ اﻧﮕﺸﺖﺷﻤﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اواﯾﻞ ﻫﺰاره دوم و ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻧﺴﺒﺖ داد. ﮔﺎهﻧﮕﺎری ﻣﺸﮑﻞدار اﺷﺘﺎﯾﻦ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻈﺮات ﺑﻌﺪی ﻧﯿﺰ اﻋﻤﺎل ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ اﺷﺘﺒﺎه در ﮔﺎهﻧﮕﺎری در اﯾﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ شده اﺳﺖ.
تصویر هوایی دمب کوه
به گفته حصاری، ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻮاﻫﺪ ﻇﺎﻫﺮی وﺳﻌﺖ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺣﺪود ۱۵۰ ﻫﮑﺘﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن دورة اﺳﻼﻣﯽ است ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دورة ﻣﯿﺎﻧﯽ اﺳﻼم بوده. البته در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻗﺒﻮر اﺳﻼﻣﯽ، ﺗﻌﺪادی ﮔﻮر ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﺷﮑﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ وﺳﻌﺖ ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﮔﻮرﻫﺎی ﻣﺮﺑﻊ ﺷﮑﻞ از ﻗﺒﻮر اﺳﻼﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺗﻌﺪاد آنﻫﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ. ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮔﻮرﻫﺎی ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم ﺑﺮ روی داﻣﻨﮥ ﺷﺮﻗﯽ ﮐﻮه ﻣﯿﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽشود ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ ﻫﺰار ﮔﻮر را ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد. همچنین در ﺟﻨﻮبﺷﺮق ﻣﺤﻮﻃﻪ دو ﺗﭙﻪ ﺑﻠﻨﺪ قرار دارد ﮐﻪ ﺑﺮ روی آنﻫﺎ ﻣﻨﺎزل و ﯾﺎ اﺣﺘﻤﺎلا ﮐﺎرﮔﺎهﻫﺎی ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﻞ ﺳﻔﺎل ﻗﺮار دارد ﮐﻪ در داﻣﻨﮥ اﯾﻦ دو ﺗﭙﻪ در ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮبﺷﺮق و ﺷﺮق آنﻫﺎ ﺗﻌﺪاد ده ﮐﻮره ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ ﭘﺨﺖ ﺳﻔﺎل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻘﺎﯾﺎی آنﻫﺎ کاملا ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ.
این باستان‌شناس ادامه داد: ﮔﻮرﻫﺎی ﭘﯿﺶ از اﺳﻼم اﯾﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ نیز ﺑﺮ اﺳﺎس ﻇﺎﻫﺮ در ۹ اﻟﮕﻮی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻟﮕﻮی ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻪ رﺗﺒﮥ ﻣﺘﻮﻓﯽ و ﯾﺎ ﺟﻨﺴﯿﺖ آنﻫﺎ رﺑﻂ دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟ ﭼﻬﺎر اﻟﮕﻮ از اﯾﻦ ۹ اﻟﮕﻮی ﯾﮑﺴﺎن ﻗﻄﻌًﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﺰارة ﺳﻮم ق. م. ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ آنﻫﺎ در ادوار ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﺗﮑﺮار ﺷﺪه. اﯾﻦ ﮔﻮرﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮرﻫﺎی ﭘﺸﺘﻪای، ﮔﻮرﻫﺎی اﺳﺘﻮاﻧﻪای، ﮔﻮرﻫﺎی ﻣﮑﻌﺒﯽ و ﮔﻮرﻫﺎیﻫﺮﻣﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ.
حصاری با تاکید بر آنکه دو ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦ ﻗﺒﻮر ﺟﺪﯾﺪ و ﻗﺪﯾﻢ وجود دارد، گفت: این تفاوت در رﻧﮓ ﺳﻨﮓﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﮑﺎن ﮔﻮرﻫﺎﺳﺖ. ﺳﻨﮓﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﺳﯿﺎهﺗﺮ و رﻧﮓ آنﻫﺎ ﺑﺮاق اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺳﻨﮓﻫﺎی ﮔﻮرﻫﺎی ﻣﺘﻘﺪم، ﺑﺎ رﻧﮓﻫﺎی ﻣﺎت و رﻧﮓﭘﺮﯾﺪه ﻣﺸﺨﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻗﺒﻮر ﻗﺪﯾﻤﯽ در ﮐﻮه ﻣﯿﺎﻧﯽ و در وﺳﻂ ﮐﻮه اﺳﺖ و ﻗﺒﻮر ﻣﺘﺄﺧﺮ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﻮه ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ. دادهﻫﺎی اﻃﺮاف ﮔﻮرﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎﻧﮥ دﯾﮕﺮی ﺑﺮای ﮔﺎهﻧﮕﺎری اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ دادهﻫﺎی اﻃﺮاف ﮔﻮرﻫﺎی ﮐﻮه ﻣﯿﺎﻧﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﺰارة ﺳﻮم ق. م. ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻫﯿﭻ ﻗﺒﺮی روی زﻣﯿﻦ ﻣﺴﻄﺢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮔﻮرﻫﺎ ﺑﺮ روی ﮐﻮه ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻗﺒﻮر اﺳﻼﻣﯽ در دﺷﺖ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﮐﻮه ﻗﺮار دارﻧﺪ. ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﺒﻮر، ﻫﯿﭻ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ ﺑﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪن و ﺣﻔﺮ زﻣﯿﻦ اﻧﺠﺎم نشده.
او در خصوص ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﻗﺒﻮر ﻫﺰارة ﺳﻮم ق. م. این منطقه از سیستان و بلوچستان گفت: ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ، ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪی در ﺳﻨﺖ آراﻣﮕﺎهﻫﺎی ﻫﺰارة ﺳﻮم ق. م. را در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی دوﻗﻠﻮ، ﺳﻪﻗﻠﻮ در ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن اراﺋﻪ داد ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ارﺗﺒﺎط ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪای ﻗﺒﻮر ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮم و ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺳﻄﺤﯽ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﻗﺒﻮر ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺟﻨﻮب ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻔﯿﺖ وام اﻟﻨﺎر دارد و با آن‌ها ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﺳﺖ. اﻣﺮی ﮐﻪ ﻧﺸﺎن از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ در ﺣﻮزة ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺧﺎرج از آن داد.
این داﻧﺸﯿﺎر ﮔﺮوه ﭘﯿﺶ از ﺗﺎرﯾﺦ، ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻣﯿراث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﮔﺮدﺷﮕﺮی با تاکید برآنکه دﻣﺐﮐﻮه ﯾﮏ ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻔﺎﺧﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﭼﺸﻢوﻫﻢﭼﺸﻤﯽ، اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ و ﻣﻬﺎرت ﻣﻌﻤﺎری اﺳﺖ، تصریح کرد: در این محوطه با انواع گورها روبه رو هستیم که بررسی هر کدام از آن‌ها در جای خود مورد اهمیت است.
حصاری در توضیح ﮔﻮرﻫﺎی ﭘﺸﺘﻪای گفت: ﻣﺼﺎﻟﺢ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻻﺷﻪﺳﻨﮓ ﺳﺎده اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻌﺎد آن ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻮده و ﺗﻤﺎﻣﯽ آن از ﮐﻮه ﻣﺤﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﮔﻮر ﺑﻪراﺣﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻬﯿﻪ اﺳﺖ. ﺷﮑﻞ اﯾﻦ ﮔﻮرﻫﺎ، در ﭘﺎﯾﻪ داﯾﺮهای ﺷﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺨﺮوﻃﯽ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ ﺳﻨﮓﭼﯿﻦ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﯽ اﯾﻦ ﺳﻨﮓﭼﯿﻦ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺧﻢﺷﺪه و ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺒﺪ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﺮد. داﺧﻞ ﮔﻮر، اﺗﺎﻗﮏ ﮐﻮﭼﮑﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎلا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺟﻨﺎزه را ﺑﻪﺻﻮرت ﺧﻮاﺑﯿﺪه و ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ داﺧﻞ آن ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی دﯾﮕﺮ داﺧﻞ ﮔﻮر ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ. اﺑﻌﺎد ﻗﺒﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻗﺪ ﺟﻨﺎزه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻓﺮد ﻣﺮده ﺑﺴﺘﮕﯽ داشت. ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ گور ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽﺷﺪه حدود ۱۳ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ و ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﺣﺪود ۴ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﻣﺴﺎﺣﺖ داشت. ﺗﻌﺪاد اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮر در دﻣﺐﮐﻮه ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ۶۰۰ ﻗﺒﺮ از اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻗﺒﺮ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﺰارة ﺳﻮم ق. م. ﻫﺴﺘﻨﺪ قابل مشاهده است.
قبر پشته‌ای
این باستان‌شناس همچنین در خصوص ﮔﻮرهای اﺳﺘﻮاﻧﻪایﺷﮑﻞ ﻣﮑﺮاﻧﯽ گفت: اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻗﺒﺮ ﺑﺎ ﭘﯽ داﯾﺮهای و ﺑﯿﻀﯽﺷﮑﻞ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺤﺪود در دﻣﺐﮐﻮه ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ، ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻌﺪاد آن ﺑﻪزﺣﻤﺖ ﺑﻪ ۲۰ ﻋﺪد ﻣﯽرﺳﺪ. اﺗﺎق ﻣﻘﺒﺮة ﻣﺮﺑﻊ است که در ﻣﯿﺎن ﺑﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ شده و ﺗﺎ سقف ﻣﻘﺒﺮه ﺑﺎﻻ آﻣﺪه اﺳﺖ. ﭼﯿﺪﻣﺎن ﺳﻨﮓﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺧﺸﮑﻪﭼﯿﻦ است. ورودی در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ قبرهو از ﺑﺎﻻﺳﺖ. ﺣﺠﻢ اﺗﺎق ﻗﺒﺮ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻗﺒﻮر ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺑﻮده و از ۱۵۵ ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﺗﺎ ۴۴۰ ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﺗﻔﺎوت اﺑﻌﺎد داﺷﺘﻨﺪ.
گور استوانه‌ای
او در خصوص ﮔﻮرﻫﺎی ﻣﮑﻌﺒﯽ که در محوطه دمب کوه بدست آمده نیز گفت: اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ در اﺑﺘﺪای دﯾﻮار ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﮑﻌﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺮﺑﻊ و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺴﺘﻄﯿﻞ ﺷﮑﻞ است. ﺳﻨﮓﻫﺎ در ﭼﻨﺪ رج اول ﻣﻮازی و ﺻﺎف ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و از رج ﭼﻬﺎرم و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف داﺧﻞ ﺧﻢ ﻣﯽشود. در ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﻮرﻫﺎی اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ در ورودی از ﺑﺎﻻ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه که ﺗﺪاﻋﯽﮐﻨﻨﺪة دروازة آﺳﻤﺎن اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻨﮓی ﺑﺰرگ ﻣﺴﺪود ﺷﺪه. اﺗﺎﻗﮏ ﻣﻘﺒﺮه از ﮔﻮﻧﮥ ﭘﺸﺘﻪای ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ، ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ که اﺣﺘﻤﺎلا ﺟﻨﺎزه را ﯾﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻢ می‌کردند و داﺧﻞ ﻣﻘﺒﺮه می‌گذاشتند ﯾﺎ اﯾنکه ﭘﯿﺶ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺒﺮ، ﺟﻨﺎزه را داﺧﻞ ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﯾﯿﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻌﺪ ﺳﻨﮓﭼﯿﻦ ﻧﻬﺎﯾﯽ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ. اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻧﺪازه ﻣﻘﺎﺑﺮ نیز ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻮﻓﯽ داشت و ﺑﺎ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ، ﻗﺒﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺰرگﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ. اﯾﻦ ﻧﻮع ﻗﺒﺮ ﺣﺪود ۱۸۰ ﻋﺪد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ. البته ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﺒﻮر اﺷﮑﺎﻧﯽ نیز از اﯾﻦ ﻧﻮع ﻗﺒﺮ اﺳﺖ.
این باستان‌شناس خاطرنشان کرد: از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﺧﺎص اﯾﻦ ﮔﻮرﺳﺘﺎن، ﻇﺎﻫﺮ ﻫﻤﮕﻦ ﮔﻮرﻫﺎﺳﺖ. ﺑﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در دﻣﺐﮐﻮه وﺟﻮد دارد وﻟﯽ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ، در ﺷﮑﻞ ﺧﻮد اﺻﻮل ﺧﺎﺻﯽ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮده و آنﻫﺎ را در ﺳﺎﺧﺖ آنﮔﻮﻧﻪ ﻗﺒﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﺗﻌﺪاد ﮔﻮرﻫﺎ ﻧﺸﺎن از ﺟﻤﻌﯿﺖ زﯾﺎد در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻓﻘﻂ ﺳﻪ ﻣﺤﻮﻃﮥ ﮔﻮاﺗﺮ، ﺗﺮاب و دﻣﺐﮐﻮه ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺤﻮﻃﻪﻫﺎی اﺳﺘﻘﺮاری ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﯽ ﻫﯿﭻﮐﺪام آنﭼﻨﺎن ﺑﺰرگ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻈﻤﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی برای این محوطه ﺣﺪود ۲۳۰۰ ﺗﺎ ۲۱۰۰ ق. م اﺳﺖ.
به گفته حصاری، ﻗﺒﻮر ﻫﺮﻣﯽ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﮑﻌﺒﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﺤﻮﻃﮥ دﻣﺐﮐﻮه ﺑﺎ ﻗﺒﻮر ﺣﻔﯿﺘﯽ، در ابوظبی ﮐﻪ ﻣﺎﺑﯿﻦ ۳۱۰۰ ﺗﺎ ۲۷۰۰ ق. م. ﺗﺎرﯾﺦﮔﺬاری ﺷﺪه‌اند ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻗﺒﻮر در ﺟﺒﻞ ﺻﻔﺮا، زوﮐﺎﯾﺖ و اد دﺧﯿﻠﯿﻪ ﻋﻤﺎن ﻧﯿﺰ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ. ﮔﻮرﻫﺎی اﺳﺘﻮاﻧﻪای دﻣﺐﮐﻮه نیز تا حدودی ﻣﯽﺗﻮاند ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻮع از ﻗﺒﻮر اماﻟﻨﺎر قابل قیاس باشد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﻫﯿﻠﯽ اﺑﻮﻇﺒﯽ، ﺷﯿﻤﺎل و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ به ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﺎت شباهت دارد. در دره ﮐﺎﻧﺮاچ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن در ﺣﺎﺷﯿﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﭘﯿﺮ ﭘﺮداﺳﯽ، ﻣﺤﻮﻃﻪای ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺮده ﺳﻨﮓ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻗﺒﻮر آن ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﮔﻮرﻫﺎی ﭘﺸﺘﻪای دﻣﺐﮐﻮه اﺳﺖ. اﻧﺪازة اﯾﻦ ﻗﺒﻮر ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﭘﺸﺘﻪای اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت ﻣﺼﺎﻟﺢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮرﻫﺎی دﻣﺐﮐﻮه از ﻻﺷﻪﺳﻨﮓﻫﺎی ﮐﻮه ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻗﺒﻮر ﻣﺮده ﺳﻨﮓ از ﻗﻠﻮهﺳﻨﮓﻫﺎی رودﺧﺎﻧﻪای ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ اﯾﻦ ﻗﺒﻮر در ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﯿﻦ ۳۰۰۰ ﺗﺎ ۲۵۰۰ ق. م. ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‌اند.
