ایلنا گزارش می‌دهد؛
جرمی که در کنسرت‌های پاپ هیچ توبیخی ندارد! / «پلی بک» عوام فریبی‌ست یا ناتوانی خوانندگان پاپ در اجرای زنده؟
یکی از اتفاقاتی که طی چند سال اخیر وجود داشته مسئله پلی بک کردن خوانندگان در اجراهای زنده است، آنهم در حالی که مخاطبان و علاقمندان موسیقی پاپ برای دیدن کنسرت خواننده مورد علاقه‌شان چندصدهزارتومان پول می‌دهند. در این مدت اخبار و فیلم‌های متعددی در این‌باره منتشر شده اما واکنشی از سوی برگزارکنندگان نداشته و این خوانندگان همچنان به کار خود ادامه می‌دهند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، چندسال پس از اینکه موسیقی پاپ در کشور عمومیت یافت، حواشی ریز و درشت و مهم و بی‌اهمیت نیز آغاز شد. در دهه هفتاد که موسیقی پاپ و البته پاپ کلاسیک با آن همه ساز و نوازنده به مدد تلاش خوانندگان و آهنگساز جای خود را در دیگر سبک‌ها پیدا کرد، هیچکس گمان نمی‌کرد برگزاری کنسرت پاپ تا این حد مورد توجه مردم قرار گیرد تا آنجا این رویه به یکی از بخش‌های ثابت موسیقی کشور تبدیل شود. البته اینکه برگزاری کنسرت‌های متعدد به یکی از اتفاقات مرسوم و ثابت تبدیل شده، به خودی خوداتفاق خوبی است اما اگر درآمد حاصل از آن صرف خود موسیقی و اقتصاد معیوب این هنر شود.
"پاپ" سبکی مورد توجه اما پرحاشیه
اینکه می‌گوییم موسیقی پاپ نسبت به قبل عمومیت بیشتری پیدا کرده، دلیلی دارد و آن قاعده کلی پرطرفدار بودن این سبک در سراسر کشورهاست. آمارهای کلی گویای این است که همه جوامع، موسیقی عامه پسند را بیش از سبک‌های دیگر دوست دارند. تعداد کلیک دانلودهای روزانه و ماهانه و سالانه آثار پاپ (چه تک‌آهنگ؛ چه آلبوم‌ها) همیشه از دیگر سبک‌ها بیشتر بوده است. یکی دیگر از شاخصه‌هایی که به ارائه آمار دقیق‌تر از طرفداران ومسیقی پاپ می‌انجامد، نگاهی به میزان فروش کنسرت هاست.
بیماری کرونا دو سالی در برگزاری کنسرت‌ها وقفه انداخت و حال خوانندگان پاپ مجددا با قراردادهای خود با موسسات فرهنگی، هنری و تهیه‌کنندگان و کنسرت‌گذاران برنامه‌های خود را از سر گرفته‌اند. با احتساب قیمت سرسام‌آور بلیت کنسرت‌ها (موضوعی پر ایراد که جای انتقادهای بسیار دارد) که از صد و پنجاه هزارتومان تا چهارصد و پنجاه هزار تومان دسته‌بندی شده، می‌توان دریافت که عموم مردم به موسیقی پاپ علاقه بسیار دارند حتی اگر خواننده هنرمندی درجه چندم بوده و آثار درخوری نداشته باشد. حتی چند سالی است که خوانندگان تازه از راه رسیده و بدون آلبوم و رزومه، در مدت زمان بسیار کوتاهی در صدر اخبار کنسرت‌ها قرار می‌گیرند و تبلیغات بسیار موسسه‌های فرهنگی و تهیه‌کنندگان در فضاهای مجازی باعث استقبال از اجرای آن‌ها و در نهایت "سالد اوت" شدن بلیت‌هایشان می‌شود. این همه درحالی‌ست که در زمینه کنسرت‌های پاپ هیچگونه نظارتی بر کم و کیف آثار مورد نظر خواننده و گروه برای اجرا وجود ندارد. مثلا در سینما و تئاتر، آثار پیش از اکران و روی صحنه رفتن توسط تیمی از داوران و ارزیابان ارشاد و بخش‌های ذیربط آن بازبینی می‌شوند، اما این رویه نظارتی در کنسرت‌های پاپ مرسوم نیست. جدا از این موضوع خوانندگان و اعضای گروه‌شان گاه حین اجرا روی صحنه اتفاقات و حاشیه‌هایی را رقم می‌زنند که بعدا در قبال آن به هیچ مسئول و نهادی پاسخگو نیستند.
«پلی بک» کلک مرسوم خوانندگان پاپ برای اخفای ناتوانی در اجرای زنده
یکی از اتفاقاتی که طی چند سال اخیر کم و بیش وجود داشته مسئله پلی بک کردن خوانندگان در اجراهای زنده است، آنهم در حالی که مخاطبان و علاقمندان موسیقی پاپ برای دیدن کنسرت خواننده مورد علاقه‌شان چندصدهزارتومان پول می‌دهند. طی چند سال گذشته اخبار و فیلم‌های متعددی در این‌باره در رسانه‌ها منتشر شده اما واکنشی نه از سوی برگزارکنندگان داشته و مدیران ارشاد برای آن چاره‌ای اندیشیده‌اند و درنهایت این گروه از خوانندگان همچنان به فعالیت ادامه می‌دهند. اما بدتر از آن، سکوت وزارت ارشاد و دفتر موسیقی در مواجه با اینگونه خطاهاست.
لب‌خوانی‌های مرسوم در صداوسیما
پلی بک که شاید بسیار از مردم معنای آن را نمی‌دانند، چیست و چرا امتیازی منفی برای خواننده و گروه محسوب می‌شود؟ مخاطبان به یاد دارند که تا چند سال پیش برخی خوانندگان با حضور در برنامه‌های تلویزیونی حین پخش اثر با لب زدن وانمود می‌کردند در حال اجرای زنده هستند. این رویه همچنان در برخی برنامه‌ها و محافل رسمی مرسوم است. اما این رویه تا چندی پیش در کنسرت‌ها معمول نبود و هنوز هم کاری غیراخلاقی محسوب می‌شود چراکه مخاطبان موسیقی پاپ برای دیدن اجرای زنده خواننده مورد نظرشان هزینه می‌کنند و بلیت می‌خرند.
پلی بک به مفهوم عامیانه به معنای آهنگ بی‌کلام و دوباره نواختن یک ترک از موسیقی است که قبلا توسط خواننده و یا هنرمند دیگری اجرا شده و مجددا هنرمند دیگری (نوازنده و یا خواننده) روی آن قطعه می‌خواند و یا ساز می‌نوازد. این اتفاق به خودی خود بد نیست و رویه‌ای مرسوم است. اما اتفاقات رخ داده در کنسرت‌ها طی چند سال گذشته نگاه و منظر مخاطب را نسبت به این مقوله تغییر داده است. در واقع «پلی بک» گاه در بخش‌هایی بنا به دلایلی باید وجود داشته باشد. به طور مثال گاه برای بالا بردن کیفیت اجرا بخش‌هایی از اثر پلی بک می‌شود و این رویه در کنسرت‌ها و گاه تئاترها مرسوم بوده است، اما همواره بر اساس قواعد و نیازهایی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. مثلا گاه برای پخش افکت‌ها، آواها و صدای گروه کر در برخی قطعات وجود دارد از «پلی بک» استفاده می‌شود.
«پلی بک» خوب و کاربردی چگونه قابل اجراست
باید گفت در پلی بک خوب باید به مقوله تنظیم توجهی ویژه داشته باشیم. در واقع کیفیت «پلی بک» با تنظیم رابطه مستقیم دارد. ارائه یک «پلی بک» خوب و قابل قبول نیازمند خلاقیت و حوصله سازنده آن است. یعنی اینکه سازنده باید با این تصور پیش برود که گویا اولین‌بار است به تنظیم آن می‌پردازد. صدابرداری و مقوله فنی میکس و مستر هم بر کم و کیف ساخت «پلی بک» تاثیر دارد؛ با تاکید بر اینکه میکس و مستر خوب و با کیفیت هم رابطه مستقیمی با تنظیم اثر دارد. یعنی اگر حتی قطعه‌ای به درستی تنظیم شده باشد و تمام قواعد و قوانین مربوط به آن مورد توجه قرار گرفته باشد، با وجود میکس بد صداها و سطح‌بندی نادرست سازها خروجی خوبی نخواهد داشت. باتوجه به ویژگی‌های توضیح داده شده در قسمت‌های قبل متوجه می‌شویم که اگر یک قطعه پلی بک که روند اصولی و حرفه‌ای خود را به درستی طی کند نه تنها دیگراز نظر ارزش هنری و موسیقایی و فنی پایین نیست بلکه کاملا پرسه‌ای زمان بر، فنی، هنری و… است و از ارزش بالایی برخوردار است اما برخلاف تصور اغلب پلی بک‌های ارائه شده توسط موزیسین‌های امروزی به دلیل عدم رعایت قواعد مذکور کیفیت پایینی دارند.
چرا خوانندگان پاپ در کنسرت‌ها «پلی بک» می‌کنند؟
اینکه خوانندگان پاپ در کنسرت‌های خود به «پلی بک» می‌پردازند، دلایل واضحی دارد که در کلامی کلی باید آن را نابلدی اطلاق کرد. بی‌اغراق این نابلدی همه مقولات مهم و اساسی را دربرمی‌گیرد. البته خوانندگان در کشورهای دیگر هم «پلی بک» می‌کنند اما دلیل آن ناتوانی در اجرای زنده نیست، بلکه دلایلی دیگری وجود دارد. در برخی سبک‌ها چون راک و متال و زیرشاخه‌های آن خواننده به دلیل تحرک بالا در اجرا (خواندن، نواختن یا هردو) و صرف انرژی جسمی توان خود برای خواندن را از دست می‌دهد. بالا رفتن تپش قلب و تنفس تندتر نتایج بارز پرتحرک بودن روی صحنه است که وجود «پلی بک» را اهمیت می‌بخشد.
در رابطه با لب خوانی در کنسرت‌ها یکی از بزرگترین مولفه‌ها عدم توانایی خواننده‌ها در اجراهای زنده یا همان کنسرت‌هاست و اینکه برخلاف تصور، برخی خوانندگان پاپ صلاحیت اجرای زنده را ندارند. بزرگان این عرصه و آن‌هایی که به صورت قاعده‌مند موسیقی را فراگرفته‌اند، می‌دانند که اجرای زنده آن هم همراه با سازهای متعدد بنا به دلایل بسیاری کار هرکسی نیست. چند دهه قبل بود که مرکز موسیقی صدا و سیما نقش پررنگی در آموزش و انتخاب خوانندگان داشت اما چند سالی است به نهادی خنثی و در حاشیه تبدیل شده. حتی می‌توان گفت این صدا و سیماست که با توجه و تریبون دادن به خوانندگان بدون شناسنامه و فاقد رزومه باعث مطرح شدن آن‌ها می‌شود. نمونه این اتفاق حضور خواننده‌ای تازه به دوران رسیده در برنامه‌ای تلویزیونی بود که چند ماه بعد به کشور ترکیه گریخت و حاشیه‌هایی را رقم زد.
دلیل دیگر نابسامانی‌های موجود که «پلی بک» در هزارتوی آن مشتی نمونه خروار به حساب می‌آید، نحوه انتخاب خوانندگان است که هیچ اساس و ضابطه‌ای ندارد. این موضوع را باید در نظر داشت که علاقمندان به خوانندگی مانند قبل آمورش نمی‌بینند و صرفا ویترینی برای تهیه‌کنندگان و کنسرت‌گذاران محسوب می‌شوند. یادگیری سولفژ، صداسازی، تنفس و تکنیک‌های مربوطه به آن تنها برخی از مقولات نادیده انگاشته شده توسط خوانندگان امروز است. تازه پس از همه این فراگیری‌ها تمرین بخش اعظم این پروسه دشوار است که در دنیای امروز امری مغفول مانده به حساب می‌آید.
همانطور که گفته شد تمرین یکی از سرفصل‌های مهم و دلیل اصلی پیشرفت خواننده و نوازنده است، که این مقوله در خوانندگی اهمیت خیلی بیشتری دارد. عدم توجه و پرداختن به تمرین امری فردی نیست و گروه‌ها هم دچار این آفت شده‌اند. در این میان گروه‌های پاپ بیش از همه دچار کاهلی در تمرینند که نتیجه این غفلت را می‌توان در کنسرت‌های ضعیف و متعدد این روزها دید. جدا از مشکلاتی چون فالش‌خوانی و فالش‌نوازی که امری مرسوم در کنسرت‌هاست، «پلی بک» هم نتیجه همین‌عدم تمرین کردن‌هاست. به طور معمول یک خواننده پاپ با همراهی اعضای گروهش باید بین یک تا یک ماه و نیم تمرین کند.
قاسم افشار (خواننده موسیقی پاپ) که در دهه هفتاد با همراهی دیگر هم‌نسلانش برای احیاء این سبک پرطرفدار تلاش کرده و حال فعالیت‌های معدودی در عرصه هنر دارد، در این‌باره به ایلنا می‌گوید: یادم هست ما برای اجرای کنسرت یا اجراهای ارگانی مدت‌ها تمرین می‌کردیم تا روی صحنه اجرای خوبی داشته باشیم اما حال اینگونه نیست. در حال حاضر برخی از دوستان تمرین پلی بک می‌کنند و این خیلی بد است. اتفاقأ همین چند وقت پیش بود که یکی از همین خواننده‌ها مورد مواخذه قرار گرفت؛ در صورتیکه همان یک مورد نبود و پیش از آن نیز چنین اتفاقی به صورت مکرر توسط خوانندگان و گروه‌های دیگر رخ داده بود. هنوز هم هستند گروه‌هایی که کنسرت‌های پلی بک برگزار می‌کنند.
بهنام صفاریان (خواننده پاپ) نیز درباره «پلی بک» و نحوه برگزاری کنسرت‌های پاپ به ایلنا می‌گوید: به نظرم هنرمندی که خواننده‌ی استودیو است و نمی‌تواند اجرای زنده داشته باشد و به نوعی خواننده «پلی بک» محسوب می‌شود بهتر است همان تک آهنگ‌هایش را منتشر کند. در این میان بهتر است نحوه فعالیت خوانندگان دسته‌بندی شود که ایجاد این روند به نوع مدیریت مسئولان دفتر موسیقی و وزارت ارشاد مربوط است. این دو مرجع باید مسئولیت چنین وضعیتی را بپذیرند و از خوانندگان بخواهند تا در حضور کارشناسان به اجرای موسیقی بپردازند و به این ترتیب برای اجرای کنسرت گزینش شوند. در مقابل به خوانندگانی که صلاحیت اجرای کنسرت ندارند نیز فرصتی داده شود تا پس از تمرین و کسب تجربه مجددأ مورد ارزیابی قرار گیرند؛ در نهایت اگر توان آن را داشتند تا در اجرای زنده موفق باشند آنگاه به آن‌ها اجازه اجرای زنده داده شود و در غیر این صورت به همان روش قبلی ادامه دهند و خواننده استودیو باقی بمانند. بهتر است هنرمندانی چون فواد حجازی، بهروز صفاریان، سیروان خسروی و دیگر هنرمندان کاربلدی که با موسیقی بزرگ شده‌اند و بر جزییات آن اشراف دارند، مدیریت و برنامه‌ریزی این بخش را به عهده بگیرند. طبق برنامه‌ریزی و ایجاد قوانین کارآمد این کلیت غلط تصحیح خواهد شد.
مهدی محمدی (خواننده و مدرس تخصصی آواز) هم چندی پیش به رسانه‌ها گفته: نگاه من به پلی بک یک مسئله رد شده است یعنی اینکه ما اصلاً مفهومی به نام پلی بک نداریم، اگر قرار باشد شما یک کاری را خوانده باشید و آن کار را بیاورید روی صحنه و فقط لب بزنید این به این معنی است که نه شما هنری دارید نه خلاقیتی ولی امروزه به خاطر ضعف و بضاعت صوتی بسیاری از خواننده‌ها حرفه‌ای این اتفاق در حال رخ دادن است و بسیاری از مردم متوجه این موضوع نمی‌شوند و بعضی وقت‌ها هم به دلیل‌عدم هماهنگی ممکن است این قضیه لو برود.
وی با بیان اینکه کسی که پلی بک می‌خواند یقیناً به دلیل عدم توانایی‌های صوتی‌اش است که این یک مسئله طبیعی است، عنوان کرده: مشکل خیلی از خوانندگان این است که فکر می‌کنند که اگر به کلاس آواز بیایند، تصورشان این است که در نظر مردم جایگاه خودشان را از دست می‌دهند درصورتی‌که این تفکر غلط است.
سخن پایانی
به هرحال این رویه برخی خوانندگان همچنان ادامه دارد و این دسته از موزیسین‌ها همچنان به کار خود ادامه می‌دهند بی‌اینکه به نهاد یا مدیر و مسئولی توضیح دهند یا بابت آن جریمه و توبیخ شوند! شاید وقت آن رسیده که مسئولان وزارت ارشاد و معاونت هنری تمهیدی بیاندیشند و با نظارت جدی‌تر و تخصصی‌تر بر نحوه فعالیت اهالی پاپ، کیفیت کنسرت‌ها را ارتقا بخشند.
