در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
میزان حمایت دولت از اجرای یک تئاتر در شهرستان، یک‌بیستم اثری در تهران است/ تبعیض برطرف نمی‌شود چون برخی همکاران نمی‌خواهند/ استقلال انجمن‌های هنرهای نمایشی کشور راه عادلانه شدن تخصیص بودجه است
محمدرضا درند با اشاره به تبعیض ریشه‌داری که در زمینه اختصاص بودجه تئاتر میان تهران و سایر شهرستان‌های کشور وجود دارد معتقد است، تشکیل سازمان تئاتر و همچنین قدرت و استقلال یافتن انجمن‌های هنرهای نمایشی می‌تواند به کم‌رنگ شدن این تبعیض کمک کند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، رفع تبعیض در اختصاص بودجه و امکانات سال‌هاست که به‌عنوان مهم‌ترین خواسته هنرمندان تئاتر غیر تهرانی مطرح می‌شود؛ نیازی که با وجود وعده‌های برخی مدیران و اتخاذ سیاست‌های متفاوت‌تر هم نتوانسته برطرف شود.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم و به دنبال تغییر سیاست‌های فرهنگی و هنری در کشور، بیم و امیدهای تازه‌ای هم در میان فعالان هنری شکل گرفت. یکی از سوال‌های صدها هنرمند تئاتر کشور هم این بوده که «وضعیت بودجه تئاتر استان‌ها در آینده چه خواهد شد؟»
ضرورت تشکیل «سازمان» تئاتر
«محمدرضا درند» از هنرمندان فعال تئاتر است که در گفتگو با ایلنا، به تشریح این دغدغه پرداخته و از مشکلات پیش‌روی آن می‌گوید: «طی سال‌های بعد از انقلاب اسلامی، چهره‌های متعددی را با تفکراتی خاص خودشان در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دیدیم؛ اعتباراتی که تمام این وزرا و مدیران‌شان داشتند هم مشخص است و می‌دانیم که با توجه به گستردگی و تعدد زیرشاخه‌های این وزارتخانه، اعتبار و بودجه منحصر به خود را هم نیاز دارد. عمده مشکل بعضی از این ادارات یا حوزه‌های زیرمجموعه وزارتخانه با «سازمان» شدن برطرف شده است؛ مثل سازمان سینمایی که اعتبارش مشخص است.»
درند در ادامه از بحث‌هایی که سال‌هاست پیرامون این مساله مطرح بوده و پیشنهاداتی که در راستای قانون محاسبات کشور ارائه شده است، گفته و ادامه می‌دهد: «در این قانون، مجلس طرح‌هایی را برای تبدیل آن دسته از ادارات کلی که وسعت و گستردگی خاصی در کشور دارند به سازمان، پیش‌بینی کرده بود. بنابراین انتظار می‌رفت در کنار سازمان سینمایی، سازمان تئاتر هم تشکیل شود. اداره‌کل هنرهای نمایشی در این سال‌ها مدیران متعددی داشته؛ از دکتر منتظری که همیشه از ایشان به عنوان پایه‌گذار اداره‌کل هنرهای نمایشی بعد از انقلاب به نیکی یاد می‌شود تا آقای قادر آشنا که فردی دلسوز و کارکشته است. اما در تمام این دوره‌های مدیریتی به یک مورد اساسی و مشترک برمی‌خوریم و آن کمبود بودجه‌ای است که به هنرهای نمایشی اختصاص داده می‌شود.»
دو سالی که حتی یک ریال از بودجه به تئاتر استان‌ها تزریق نشد
او با اشاره به بودجه ناچیزی که به هنرهای نمایشی اختصاص می‌یابد، یادآور شد: «سهم استان‌ها از همین بودجه هم در هنگام توزیع، بسیار ناچیز است. البته نمی‌توان زحمات آقایان مهدی شفیعی و قادر آشنا را در دوره مدیریت‌شان بر اداره‌کل هنرهای نمایشی نادیده گرفت که بیشترین رشد اعتبارات را برای تئاتر استان‌ها در این دوره‌ها داشتیم. اما در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ بنا بر دلایلی که هیچ وقت هم متوجهش نشدیم، تفاهم‌نامه‌ها کنسل شد و در نتیجه هیچ پولی به تئاتر استان‌ها تزریق نشد. تصور کنید با این اقدام چه ظلمی به گروه‌های تئاتر استانی روا شد؛ دریغ از یک ریال بودجه برای هر گروه نمایشی که در این دو سال اجرا داشت. آن‌هم با آن حجم از تعهدی که انجمن‌های هنرهای نمایشی داشتند و در نتیجه به این گروه‌ها مقروض شدند.»
رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان کرمانشاه به رایزنی‌هایی که برای رفع این مشکل داشتند هم اشاره کرده و می‌گوید: «همان زمان جلسه‌ای با آقای دکتر صالحی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم و ایشان قول دادند که مشکل مطالبات معوقه را رفع می‌کنند اما متاسفانه هیچ اتفاقی نیفتاد.»
میزان حمایت دولت از اجرای یک تئاتر در شهرستان، یک‌بیستم اثری در تهران است
درند در ادامه با بیان اینکه «حتی بخش بزرگی از همین اعتباراتی که به اداره‌کل هنرهای نمایشی تزریق می‌شود، تنها در تهران خرج می‌شود.» خاطرنشان می‌کند: «به غیر از تعدادی جشنواره ثابت مانند فجر، آئینی سنتی، مقاومت و... که ردیف بودجه مشخصی دارند، مهم‌ترین مساله‌ای که بچه‌های تئاتر استان‌ها را بیش از اندازه آزرده خاطر کرده، تبعیضی است که طی این سال‌ها اتفاق افتاده.»
او در تشریح این موضوع می‌گوید: «فرضا بنده یک گروه نمایشی را به جشنواره تئاتر فجر می‌آورم و کارم به عنوان اثر برتر معرفی می‌شود. همان نمایش اگر بخواهد در تهران اجرا برود، شاید یک بیستم اعتبار حمایتی را دریافت می‌کند که اثر تولید شده در تهران از اداره‌کل هنرهای نمایشی می‌گیرد. یعنی اثری که در یک استان محروم با سختی تولید و در جشنواره موفق شده است، خودش را به تهران رسانده اما کمکی که دریافت می‌کند از اثری تهرانی که مخاطبی هم ندارد، بسیار کم‌تر است.»
این هنرمند تئاتر با تاکید بر اینکه «چنین تبعیضی برای هیچ کس قابل هضم نیست» یادی از قدم‌های امیدوارکننده‌ای می‌کند که در زمان مدیریت مهدی شفیعی و سپس در دوره قادر آشنا برداشته شد: «مهم‌ترین کار این بود که کمک‌هزینه‌های تخصیص یافته به گروه‌های نمایشی و اجراها شفاف و مشخص اعلام شد. اگر به حمایت مالی از گروه‌های استانی نگاه کنید، می‌بینید که نهایت پولی که به یک اجرای شهرستان داده شده یک میلیون و پانصد هزار تومان تا دو میلیون بوده. آیا به گروهی که در تهران و شاید با کیفیتی بسیار نازل‌تر هم اجرا می‌شود هم همین مبلغ اعتبار اختصاص داده می‌شود؟ خیر.»
تبعیض برطرف نمی‌شود، چون برخی همکاران تئاتری‌مان نمی‌خواهند
محمدرضا درند معتقد است بنیاد این تبعیض در اختصاص بودجه سالیان سال است که گذاشته شده و شاید بخشی از مشکل به این برگردد که تعدادی از هنرمندان ساکن پایتخت بیشتر از اینکه با هنرشان حرف بزنند، با داد و بی‌داد و هوچی‌گری به دنبال جذب اعتبارند: «تصور کنید همین آدم، چهره‌ای شناخته شده هم در عالم تئاتر هم باشد؛ آن وقت است که می‌بینید چطور با کمک چند رسانه چطور درِ دفترِ وزیر را از پاشنه درمی‌آورند تا همان چند طرح خوبی هم که قرار بود از سوی مدیری اجرا شود، با فشار بالادستی نادیده گرفته شود. تا مثلا رقم حمایتی که اداره‌کل هنرهای نمایشی برای آن فرد در نظر گرفته بود از ۵۰ میلیون تومان به ۱۰۰ میلیون افزایش پیدا کند.»
او خاطرنشان می‌کند: «آقای آشنا از روزی که آمد و در اولین مصاحبه مطبوعاتی‌اش قول داد که نیمی از اعتبار اداره‌کل هنرهای نمایشی را در دوره مدیریتش به استان‌ها تزریق کند؛ نمی‌دانید بعد از همین حرف، چه هجمه‌ای به ایشان وارد شد! چه داد و بی‌دادهایی که تا کجاها نرفت. ایشان تا جایی که توانست، مقاومت کرد و فکر می‌کنم شاید تا چهل درصد از وعده‌ای که داده بود محقق هم شد. اما واقعیت امر این است که حتی اگر مدیری در بالادست تئاتر بخواهد اتفاقی را خارج از روند تبعیض‌آمیز فعلی شکل دهد، دوستانِ تئاتری خود ما این اجازه را نمی‌دهند تا تبعیض برطرف شود.»
به اعتقاد رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان کرمانشاه، حتی همین بودجه ناچیزی که داریم اگر به درستی به تئاتر استان‌ها تزریق شود، قطع به یقین اتفاق‌های بسیار خوبی رخ می‌دهد.
قدرت گرفتن انجمن‌های هنرهای نمایشی کشور، راهی برای کم‌رنگ کردن حس تبعیض
«با روی کار آمدن وزیر و دولت جدید، خواه ناخواه یکسری اتفاق می‌افتد»؛ این را محمدرضا درند گفته و ادامه می‌دهد: «ما دوست داریم جریان‌های مثبتی که در دوره وزارت آقای صالحی شکل گرفت الان پربار و تقویت شود. ازجمله تقویت قدرت انجمن‌های هنرهای نمایشی کشور و استقلال مادی‌شان، پیگیری واگذاری تئاترشهرها به انجمن‌ها که جزو مصوبات شورای معاونان و دستور خود وزیر هم بوده، تزریق بودجه مستقل به انجمن‌ها و موارد دیگر از همین دست، در دستور کار وزارت جدید و به دنبالش اداره‌کل هنرهای نمایشی قرار بگیرد تا حس تبعیضی که طی این سال‌ها در هنرمندان غیر تهرانی شکل گرفته، کم‌رنگ‌تر شود.»
او تاکید می‌کند: «ایشان اگر همین یک حرکت مثبت را هم انجام دهد فکر می‌کنم تا سال‌های سال، در ذهن بچه‌های تئاتری می‌ماند. کما اینکه راهکارهای فراوانی هم برای تحقق این امر وجود دارد.»
رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان کرمانشاه با اشاره به گوشه‌هایی از این تبعیض‌ها می‌گوید: «در استان‌ها چند پلاتوی خصوصی برای تمرین وجود دارد؟ در تهران چند تا؟ بی‌شک اصلا باهم قابل قیاس نیستند. به وضعیت یک گروه نمایشی در همین دوران کرونا نگاه کنید؛ به گروه شهرستانی می‌گویند حق تمرین ندارید چون ستاد کرونا گفته مجتمع‌های فرهنگی و هنری باید تعطیل باشند. هم‌زمان چند فراخوان می‌آید و گروه‌های تئاتری برای تمرین به پارک‌ها و اتاق‌های خانه‌شان می‌روند که عواقبی از جمله گسترش کرونا را می‌تواند به دنبال داشته باشد. متاسفانه اینها را کسی در تهران نمی‌بینند و صرفا بودجه‌ای به تئاتر کشور تخصیص داده می‌شود که دوست دارند در تهران هزینه شود و اگر مدیری بخواهد مساوات و عدالت را برقرار کند چنان داد و بی‌دادی سر می‌دهند که بیا و ببین.»
«تمرکزگرایی در تهران، نبود سازمان برای هنرهای نمایشی مانند سازمان سینمایی که هم ساختار توزیع بودجه و امکانات را ساماندهی و هم مدیریت را یکپارچه کند، تبعیض و توزیع ناعادلانه بودجه و امکانات.» خلاصه‌ای از مهم‌ترین مشکلات تئاتر در شهرستان‌ها به اعتقاد محمدرضا درند است.
قوانین جدید انجمن‌ها، دست وزارتخانه را برای توزیع منصفانه بودجه باز می‌کند
او در پاسخ به این پرسش که «برای تشکیل ساختاری که از نفوذ افراد به دور باشد چه باید کرد؟» می‌گوید: «تشکیل یک سازمان برای تئاتر، متضمن جذب اعتبار بیشتر برای این هنر است و نمی‌تواند ضامن این بحث باشد. اما انجمن هنرهای نمایشی نهادی متشکل از افراد گوناگون است. حالا تصور کنید که به تعداد استان‌های کشور به اضافه دو منطقه آزاد، ما انجمن هنرهای نمایشی در ایران داریم. این دفاتر فعال کشور چند هزار هنرمند تئاتری را زیرمجموعه خود دارند؟ رقم قابل توجهی که قابل قیاس با تعداد هنرمندان فعال در تهران نیست.»
این هنرمند تئاتری به صحبت‌هایی اشاره می‌کند که با وزیر ارشاد وقت داشته‌اند و ادامه می‌دهد: «ایرادی که دیوان محاسبات کشور و سازمان بازرسی از نظر قانونی به انجمن گرفته بودند این بود که چون شما شعبه انجمن مرکزی هستید نمی‌توان کمک مالی کرد. برای رفع این مشکل، انجمن‌ها را به سمت استقلال بردند؛ به طوری‌که حدود پانزده استان تا امروز، انتخاباتی با شیوه و قوانین جدید برگزار کرده‌اند.»
درند با تاکید بر اینکه «در قوانین جدید، دست دولت و وزارتخانه بازتر است و می‌توانیم به عنوان انجمن، مستقل‌تر عمل کنیم.» تصریح می‌کند: «با توجه به ساختاری که برای انجمن تعریف شده، تعدادی به نمایندگی مدیرعامل را تعیین می‌کنند و هیئت مدیره‌ای از بچه‌های تئاتر استان‌ها شکل می‌گیرد. به دنبالش، اگر کارگروهی در معاونت هنری تشکیل شود، هر انجمن و دفتری در آن نماینده دارد و این کارگروه، نیاز کل کشور را دریافت و اعتبار مشخص را تعیین می‌کند.»
استقلال انجمن هنرهای نمایشی، دست واسطه‌ها را از توزیع بودجه کوتاه می‌کند
او با تشریح ساختار کنونی توزیع بودجه هنرهای نمایشی می‌گوید: «در حال حاضر اعتبار از وزارتخانه به معاونت هنری می‌آید و از آنجا به انجمن نمایش داده می‌شود. تصور کنید چه فشاری به انجمن وارد می‌شود؛ به طور مثال ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار به چهار استان اختصاص داده شده و تزریق بودجه از دفتر انجمن قرار است اتفاق بیفتد. حالا با فشارهایی که از خود وزارتخانه هم می‌آید می‌بینید که از سر و ته همان بودجه ناچیز زده می‌شود برای کمک به فلان جشنواره و فلان هنرمند و فلان اجرا. تا در نهایت ۵۰ میلیون تومان از اعتبار باقی بماند. اما وقتی انجمن استان، مستقیما با خود وزارتخانه تفاهم‌نامه‌ای امضا کند بودجه هم به طور مستقیم برای آن انجمن واریز می‌شود و این میان دیگر هیچ واسطه‌ای وجود ندارد که از بودجه اختصاص یافته بکاهد.»
این هنرمند تئاتر با تاکید بر اینکه «برای همین یکی از اتفاقات خوب، استقلال انجمن‌ها با شکل و شمایل جدیدش است که توقع می‌رود وزیر محترم جدید هم خیلی جدی به این موضوع بپردازد و از آقای آشنا مدیرکل هنرهای نمایشی برای به سامان رساندن این طرح حمایت کند.» ادامه می‌دهد: «چون قطعا برای سال‌های پیش رو اتفاقی بسیار مثبت خواهد بود. شاید الان برخی با آن مخالف باشند و بگویند تشکیلات جدید مانند هندوانه سربسته است. اما باید بدانیم این انجمن از نظر حقوقی می‌تواند به طور مستقیم با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ارتباط باشد و اعتبارش را هم به طور مستقیم دریافت کند و سه چهار لایه واسطه از جمله ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هر استان از این پروسه برچیده می‌شوند.»
بهترین راهکار برای اختصاص بودجه، کمک گرفتن از هنرمندان تئاتر شهرستان‌هاست
درند در پایان صحبت‌های خود و در جمع‌بندی راهکارها و پیشنهادهای اجرایی برای چهار سال آتی، می‌گوید: «اولین مساله تشکیل سازمان هنرهای نمایشی کشور برای جذب اعتبار و همچنین استقلال بیشتر اداره کل هنرهای نمایشی کشور و زیرشاخه‌های متعددش است.»
او یادآور می‌شود: «دومین مورد، بحث استقلال انجمن‌های هنرهای نمایشی کشور است که با تشکیلات جدید رو به جلو برود. چون در انجمن هنرهای نمایشی کشور با تعداد نفرات بیشتری نسبت به هر تشکیلات دیگری مانند خانه تئاتر مواجهیم. انجمن در نقطه به نقطه ایران دفتر و گستردگی دارد و وسعتش به پهنای ایران است.»
این هنرمند تئاتر سومین مساله را «واگذاری اماکن نمایشی شهرها مانند تئاترشهرها از سوی دولت به انجمن هنرهای نمایشی آن استان» خوانده و تصریح می‌کند: «این اماکن می‌تواند محل درآمدزایی انجمن و در نتیجه استقلال هرچه بیشتر آن شود. کما اینکه این دستور هم داده شده است.»
درند خاطرنشان می‌کند: «بحث اساسی دیگر در سیستم تقسیم بودجه این است که نمایندگانی از هر صنف کشور در آن حضور داشته باشند تا با منابعی که از مناطق مختلف کشور در اختیار دارند، اعتبارات را با نظر کارشناسی توزیع کنند. بنابراین به اعتقاد من، بهترین راهکار برای اختصاص بودجه، کمک گرفتن از خود هنرمندان تئاتر شهرستان‌هاست.»
