یک آهنگساز خطه‌ی گلستان مطرح کرد؛
جزئیات ثبت موسیقی کتول به نام استان گلستان
مسئولان مربوطه در میراث به ما گفتند که باید دوتاری با حداقل ۱۰۰ سال قدمت وجود داشته باشد تا بتوانیم آن را به نام گلستان و کتول ثبت کنیم!
به گزارش خبرنگار ایلنا، در یکی از جلسات شورای ملی ثبت میراث فرهنگی ناملموس (که در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) برگزار شد، هفت میراث ناملموس از استان گلستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسید که موسیقی کتولی یکی از آن‌هاست.
به جز موسیقی کتولی، «قیطان بافی قوم قزلباش»، «مهارت تهیه و کارکرد لباس عروس قزاق»، «فن و مهارت ساخت تنورهای سنتی»، «مهارت پخت غذای سنتی چکدرمه قوم ترکمن»، «مهارت پخت غذای سنتی کامجدان شاهکوه» و «مراسم آیینی سنتی وادوش» از دیگر آثار ثبت شده استان گلستان هستند. شاید بتوان گفت در میان هنرهای مذکور، ثبت موسیقی کتولی از بقیه با اهمیت‌تر است؛ چراکه همواره به طور کم و بیش مورد بحث و چالش بوده! از چهره‌های ماندگار و اساتید موسیقی دیار علی‌آباد کتول می‌توان به حاج حسن خان معززی، اسماعیل خان معززی، علی اکبر اصلانی کتولی (اکبر کتول)، عیسی فیوج، حسینعلی خسروی کتولی، قربانعلی اصلانی (قربو خواننده)، خیرالله اصلانی کتولی، علی اکبر اصلانی کتولی (اکبر حاجی قربو، خواننده)، موسی ملک حسینی، درویش علی خسروی کتولی، علیحسین قنبری، جواد معززی، سیدمجتبی و سیدعلی حسینی، ایرج معززی، حسن انصاری، سید مطلب و سید حسن حسینی، عبدارضا علمشاهی، علی اصلانی کتولی اشاره کرد. باید یادآور شد اسامی هنرمندان خطه گلستان و کتول بیش از اینهاست و لیست مذکور اسامی همه آنها نیست.
سیدمجتبی و سیدعلی حسینی اولین بنیانگذران دوتار نوازی در منطقه کتول هستند و خنیاگران کتولی از گذشته‌های دور تاکنون با حضور در برنامه‌های ملی و بین‌المللی، موسیقی کتولی را به مخاطبان ایرانی و خارجی شناسانده‌اند. هنرمندان استان گلستان به جز قطعات و آلبوم‌ها در زمینه تالیف آثار مکتوب هم فعال هستند و کتاب‌هایی چون «دستور دوتار کتولی» به قلم سیداحمد حسینی، «فرهنگ گفتاری در موسیقی ایران» به قلم سیداحمد حسینی و دکتر کیوان پهلوان و «اورشم» به قلم محمدرضا برزگر حاصل تلاش‌های انجام شده است.
سیداحمد حسینی (پژوهشگر موسیقی نواحی، نوازنده و آهنگساز) اهل استان گلستان که سرپرستی گروه موسیقی «آوای کتول» را به عهده دارد، درباره اهمیت موسیقی کتول و لزوم ثبت آن به عنوان یکی از میراث ناملموس منطقه‌اش با ایلنا گفتگو کرد. او همچنین درباره بحث‌هایی که پیش‌تر بر سر این موضوع وجود داشته توضیحاتی داد.
پس از جدا شدن گلستان از مازندران برای ثبت موسیقی کتول تلاش کردیم
حسینی در ابتدای صحبت‌هایش گفت: موسیقی کتولی هنری با قدمت و ریشه است و یکی از مهم‌ترین و کهن‌ترین موسیقی‌های نواحی ایرانی محسوب می‌شود. این موسیقی از گذشته‌های دور تاکنون مورد توجه بوده و در منطقه نواخته می‌شده و حال نیز از جمله موسیقی‌های با اهمیت ایران است.
وی با اشاره به اینکه استادان و هنرمندان گذشته و امروز در معرفی و شناساندن موسیقی کتولی سهم مهمی داشته‌اند، در پاسخ به این سوال که چرا موسیقی کتول زودتر از اینها ثبت ملی نشده، گفت: از آن زمان که طی تقسیم‌بندی‌ها مازندران و گلستان از هم تفکیک شدند و گلستان به استان تبدیل شد، ما موضوع را مدام پیگیری می‌کردیم. حرفمان این بود موسیقی گلستان و آلات موسیقایی خاص منطقه کتول را ثبت کنیم اما متاسفانه این اتفاق رخ نداد و به هرحال با عناوین مختلف این کار میسر نشد.
او افزود: یکی از دلایل عدم ثبت موسیقی کتول به عنوان میراث ملی تا به امروز، این است که در استان گلستان سیستم هنوز آنطور که باید جا نیفتاده بود. شاید بخش دیگر این موضوع تنگ نظری‌هایی بوده که وجود داشته است.
می‌گفتند باید دوتاری با ۱۰۰ سال قدمت وجود داشته باشد تا آن را به اسم کتول ثبت کنیم
این نوازنده در پاسخ به این سوال که آیا میراث فرهنگی برای ثبت مقولات هنری از وجود کارشناسان و هنرمندان موسیقی بهره می‌برند یا خیر، پاسخ داد: متاسفانه تعاملی وجود ندارد.
او در ادامه درباره ثبت دوتار کتولی که جلسه هماهنگی جهت ثبت و مستندسازی آن در فهرست آثار ملی کشور آذرماه سال ۱۳۹۵ برگزار شده، گفت: زمانی که می‌خواستیم دوتار کتولی را ثبت کنیم می‌دیدیم که مسئولان مربوطه بهانه‌های خاصی می‌آورند. این نوع مخالفت‌ها و بهانه جویی‌ها درست نیست، چون در رابطه با دوتار تاریخچه این ساز در ایران مشخص است و معلوم است که خاستگاه و زادگاه آن کجاست. اما برای متوجه شدن تفاوت‌ها در نوع ساز و شیوه نواختن آن باید از دانش و اطلاعات اهالی موسیقی کمک گرفته شود تا مشکلاتی در زمینه ثبت آن ایجاد نشود.
این نوازنده در ادامه توضیحاتش گفت: مسئولان مربوطه در میراث به ما گفتند که باید دوتاری با حداقل ۱۰۰ سال قدمت وجود داشته باشد تا بتوانیم آن را به نام گلستان و کتول ثبت کنیم! زمانی هم که بحث ثبت موسیقی کتول را پیش کشیدیم و برای انجامش تلاش کردیم، به نتیجه مطلوبی نرسیدیم.
مازندران می‌خواست موسیقی کتول را به عنوان موسیقی خودش ثبت کند
این پژوهشگر در رابطه با روندی که برای ثبت موسیقی کتول طی شده، به صورت جزیی‌تر توضیح داد و گفت: مدیرکل ارشاد استان مازندران سال گذشته در مراسمی سخنرانی داشت و صحبت‌هایش به مثابه همان ضرب المثلی است که می‌گوید؛ «عدو شود سبب خیرگر خدا خواهد»!
وی ادامه داد: آقای مدیرکل ارشاد استان مازندران طی آن سخنرانی گفته بود، ما می‌خواهیم موسیقی کتول را به عنوان زیر مجموعه موسیقی مازندرانی ثبت ملی کنیم که خبر آن در فضای مجازی منتشر شد. درواقع هدف برخی از دوستان در مازنداران این بود که موسیقی کتول گلستان را به نام خودشان ثبت کنند.
کمپین راه انداختیم
حسینی اذعان داشت: پس از صحبت‌های مدیرکل ارشاد استان مازندران ما موضوع را پیگیری کردیم. این اتفاق در واقع ما را بر آن داشت تا کمپینی را در مخالفت با این کار راه‌اندازی کنیم؛ مبنی بر اینکه چرا باید این اتفاق بیفتد و موسیقی ما به نام استان دیگری ثبت شود.
وی بیان کرد: در ادامه این اتفاق، یکی از دوستان هم که در استانداری مشغول به کار است و آقای تجری نام دارد، لایوی پانزده دقیقه‌ای برگزار کرد و گفت کتول خودش منطقه‌ای مستقل است و این منطقه فرهنگ و موسیقی خودش را دارد و باید هم همینطور باشد. پس از این صحبت‌ها بود که هنرمندان استان هم واکنش نشان دادند و تلاش‌های ما آغاز شد.
این نوازنده بیان کرد: در ادامه به دو مدیرکل ارشاد نامه زدیم، مبنی بر اینکه چرا موسیقی کتولی نباید به ثبت ملی برسد و چرا مازندران می‌خواهد آن را به نام خودش بزند و درنهایت مسئولان استانی واکنش نشان دادند و جلساتی در این زمینه برگزار کردیم و قرار شد دفاعیه‌ای بنویسیم.
یک سال پیش نگارش پروپوزال ثبت موسیقی کتول را آغاز کردم
این پژوهشگر گفت: من از دی ماه سال ۱۳۹۹ شروع به نوشتن پروپوزال آن کردم و و به جمع آوری اسناد و مدارک در جهت ثبت موسیقی کتول به عنوان میراث ناملموس کشور پرداختم. البته از کمک‌های یکی، دو دوست ادبیاتی هم بهره بردم. آقای محمدابراهیم نظری که استاد تاریخ است در این زمینه بیشترین کمک را به من کرد.
این مدرس موسیقی در ادامه گفت: پس از نوشته شدن پروپوزال بود که جلسات دفاع برگزار شد. جلسه اول در استان گلستان و جلسه دوم در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برگزار شد و جالب اینکه الان اداره ارشاد می‌گوید ثبت موسیقی کتول کار من است و دیگران هم دور هم جمع می‌شوند و به نتیجه رسیدن آن را حاصل تلاش خودشان می‌دانند.
موسیقی گلستان به لحاظ قدمت، فرم، فواصل و ملودی با موسیقی مازندران تفاوت دارد
سرپرست گروه «آوای کتول» طی توضیحات بیشتر گفت: موضوعی که وجود دارد این است که مازندرانی‌ها در سیستم اداری و انجام کارهای مربوط به آن از ما قوی‌تر هستند. در مقابل اهالی موسیقی گلستان اینطور نیستند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا مسئولان و هنرمندان مازندران از ثبت موسیقی کتول به نام استان گلستان انقتاد کردند، گفت: جای انتقاد و گلایه‌ای وجود ندارد چون موسیقی کتول از موسیقی مازندران کاملا مجزا است و این مستقل بودن از هر نظر وجود دارد.
حسینی با تاکید بر اینکه موسیقی گلستان و کتول به لحاظ قدمت، فرم، فواصل و ملودی با موسیقی مازندران متفاوت است، گفت: مازندران یکی دو هفته پیش از ما از طرح پیشنهادی‌اش دفاع کرده بود و روزی که ما برای دفاع در جلسه حاضر شدیم تازه داوران متوجه تفاوت‌های موسیقی کتول و مازندران شدند و پیش‌تر چیزی در اینباره نمی‌دانستند!
«نوروزخوانی» کتول ثبت ملی شده
این نوازنده با اشاره به اینکه سال گذشته نوروزخوانی کتول به ثبت ملی رسیده، گفت: نوروزخوانی با قدمتی حدود ۳۰۰ سال، در منطقه ما به صورت بیت خوانی اجرا می‌شود و اشعار آن همزمان با سازهای خاص نواخته می‌شوند. آن اشعار با سرسبزی طبیعت، شکوفایی درختان، سرزندگی، شادی و نشاط و تبریک عید ارتباط دارند و به صورت دسته‌جمعی توسط نوروزخوانان خوانده و نواخته می‌شوند.
این موسیقی‌دان در پاسخ به اینکه چرا همه موارد و بخش‌های مربوط به موسیقی کتول اعم از سازها و آیین ها، یکجا ثبت ملی نشده‌اند، گفت: در همان روز دفاع درباره این موضوع صحبت شد و هیئت داوران نظرشان بر این بود که جزییات موجود به یک پرونده محدود نشود و با توجه به تعدد موضوعات به طور دقیق‌تر چند پرونده داشته باشیم. مثلا آوازخوانی پرونده‌ای مستقل باشد و سازها و موسیقی‌های بی‌کلام و دیگر مقولات هم، هرکدام به طور جداگانه مورد تحقیق و بررسی قرار گیرند، طی این روند به ثبت برسند. در ادامه من از دوستان خواهش کردم کلیت موسیقی کتول را تحت عنوان «بدنه موسیقی کتول» مورد بررسی قرار دهیم و همه را آنالیز کنیم؛ اما به طور خلاصه. هدف هم این است که پس از ثبت، زمانی که می‌گوییم موسیقی کتول، همه موارد و بخش‌ها مدنظرمان باشد. حتی پیشنهاد دادم که؛ اگر نمیرم و در قید حیات باشم همه موارد را جداگانه و بخش‌بندی شده برایتان می‌نویسم و آن مکتوبات را به شما ارائه می‌کنم.
حسینی در پایان گفت: خداراشکر همه چیز آنطور که باید پیش رفته و من و دیگر اهالی موسیقی استان گلستان و با وجود همه دشواری‌ها از ثبت موسیقی کتول به عنوان میراث ناملموس در وزارت میراث فرهنگی خوشحالیم.
