محدودیت‌های ائمه مانع ترویج فقه شیعه شد/ اصلاح بنیان‌های فکری و فرهنگی جامعه شیعی؛ هدف اصلی امام باقر (ع)
مجادلات علمی از سوی فرقه‌های مختلف در دوران امام باقر (ع)، مطرح کرد: اقدام اساسی و بنیادین امام باقر (ع) اصلاح بنیان‌های فکری جامعه و سوق دادن فرهنگ جامعه به سوی آموزه‌های وحیانی بود؛ البته باید دانست که امام صادق (ع) نیز در این زمینه نقش پررنگی داشته و تفکیک اقدامات امام باقر و امام صادق (ع) از یکدیگر مقداری مشکل است.
به گزارش ایلنا، حجت الاسلام سید قاسم رزاقی، حجت الاسلام مجید احمدی کچایی و حجت الاسلام یدالله حاجی‌زاده از اعضای هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به مناسبت شهادت امام باقر (ع) درباره سیره فکری و فرهنگی این امام سخن گفتند.
امام (ع)، جامعه را به سوی آموزه‌های وحیانی سوق داد
رزاقی‌موسوی گفت: همه ائمه معصومین (ع) در دوران امامت خود سعی داشتند، مرجعیت علمی، دینی را تحقق بخشند و برای دسترسی به آن اقداماتی انجام داده اند.
وی با اشاره به فضای سیاسی و فرهنگی دوران امام باقر (ع)، شاخصه اصلی این دوران را ترویج فرهنگ جاهلی دانست و اظهار داشت: اگرچه خلفای آن دوران ظاهر مذهبی داشتند، اما در عین حال همواره با اقدامات خود سعی می‌کردند فرهنگ جامعه را از قرآن و آموزه‌های وحیانی دور کنند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ضمن اشاره به گسترش مجادلات علمی از سوی فرقه‌های مختلف در دوران امام باقر (ع)، مطرح کرد: اقدام اساسی و بنیادین امام باقر (ع) اصلاح بنیان‌های فکری جامعه و سوق دادن فرهنگ جامعه به سوی آموزه‌های وحیانی بود؛ البته باید دانست که امام صادق (ع) نیز در این زمینه نقش پررنگی داشته و تفکیک اقدامات امام باقر و امام صادق (ع) از یکدیگر مقداری مشکل است.
به گفته وی، هدف اصلی امام محمد باقر (ع) را اصلاح بنیان‌های فکری و فرهنگی جامعه دانست و با بیان اینکه ایشان برای رسیدن به این هدف نهضت بزرگ علمی را پایه‌گذاری و یک حوزه وسیع و عالمانه را تأسیس کردند. مبارزه با اندیشه‌ها و آرای انحرافی از طریق انجام مناظرات، تبیین مبانی کلامی شیعی و بیان حقیقت نیز از دیگر اقدامات ایشان به شمار می‌آید.
رزاقی موسوی با اشاره به اینکه مهمترین شاخصه‌های اندیشه و فقه شیعه در زمان امام باقر (ع) تبیین شده است، تصریح کرد: ایشان در حقیقت نظام امامت محور را در جامعه تبیین و نهادینه‌سازی کردند؛ ایشان با فرمایشات خودشان به همگان آموختند که جامعه¬ای که بخواهد به سمت سعادت حرکت کند باید در رأس آن امام معصوم (ع) قرار داشته باشد.
وی تبیین بسیاری از مسائل فقهی مورد نیاز مردم، ارائه مجموعه‌ای جامع از احادیث در حوزه تفسیر و ترویج اخلاق شیعی را از میراث‌های علمی و فکری امام باقر (ع) دانست و روایات تربیتی ایشان را مورد توجه قرار داد و گفت: امام باقر (ع) با روایات تربیتی خودشان در حقیقت این پیام را به ما منتقل کرده‌اند که «اگر جامعه‌ای بخواهد متعالی باشد و نسل آینده در راستای تعالیم سعادت بخش اسلام حرکت کند، باید در عرصه تربیت فرزندان خود دقت بیشتری داشته باشد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: نقش والدین، روزی حلال در تربیت فرزندان، تکریم شخصیت فرزندان، تقویت بنیان خانواده و تربیت معنوی فرزندان با نگاه توحیدی از جمله تأکیدات امام باقر (ع) در راستای ترویج اخلاق تربیتی است.
وی همچنین با اشاره به روایات اقتصادی امام باقر (ع) و با بیان اینکه رهبر معظم انقلاب طی چند سال گذشته شعار سال را مسائل اقتصادی قرار می‌دهد، گفت: این نشانگر آن است که معیشت مردم از منظر دین بسیار مهم می‌باشد و امام باقر (ع) در روایات خودشان همواره بر لزوم کار و تلاش و دوری از تنبلی، انجام کار تولیدی و تجارت تأکید دارند و هدف از تلاش اقتصادی را کسب روزی حلال و نه ثروت اندوزی و فخر فروشی می‌دانند.
امام باقر (ع) تمایز اعتقادی شیعه با غیر شیعه را روشن کرد
احمدی کچایی با بیان اینکه آغاز کنشگری امامیه را باید از دوران امام سجاد (ع) بررسی کرد، ادامه داد: بعد از شهادت امام حسین (ع)، شیعه به یک انزوای کامل فرو رفت و گفته شده است که در دوران امامت امام سجاد (ع) تنها ۳ نفر شیعه بودند که امامت ایشان را باور و قبول داشتند؛ به عبارت دیگر امام سجاد (ع) کار خودشان را با سه نفر شیعه آغاز کردند، اما بعد از پایان امامتشان شاهد گسترش تشیع در عرصه‌های مختلف اعتقادی و حتی جغرافیایی هستیم.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اینکه امویان در دوره امام باقر (ع) از درون دچار فروپاشی شده بودند، تأکید کرد: این فروپاشی و کشمکش‌ها میان امویان و سپس میان امویان و عباسیان، سبب شد تا در این دوره زیاد به ائمه معصومین (ع) توجه نداشته باشند، از همین جهت شاهد هستیم که بیشتری روایات تاریخ اهل بیت (ع) در دوره امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نقل شده است.
وی یکی از خطرات و آسیب‌های دوره امامت امام باقر (ع) را «گسترش فرقه گرایی» دانست و با بیان اینکه این مقوله از دوره امام سجاد (ع) آغاز شد و در دوره امام باقر (ع) مقداری اوج گرفت، ابراز کرد: فرقه‌های کیسانیه، مذاهب مختلف اهل سنت، اعتذال کلامی و غالیان از جمله این گروه‌های بودند.
احمدی کچایی اقدامات امام باقر (ع) در خصوص تمایز فقهی شیعه با اهل سنت را مورد توجه قرار داد و با بیان اینکه ایشان فقه ناب تشیع را به شیعیان یاد دادند، ادامه داد: در آن دوران شیعیانی داشتیم که شیعه بودند، اما به سبک اهل سنت نماز می‌خواندند، چون ائمه معصومین (ع) در دوره‌های قبل به دلیل محدودیت‌های اجتماعی که داشتند نتوانسته بودند فقه تشیع را گسترش دهند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه امام باقر (ع) تمایز اعتقادی شیعه با غیر شیعه را روشن و مشخص کردند، ابراز داشت: بعد از انزوای شیعه در عصر امام حسین (ع) و امام سجاد (ع)، شاهد هستیم که در دوره امام باقر (ع) فرهنگ و اعتقادات تشیع در مناطق مختلف و حتی بخش‌هایی از ایران گسترش یافت.
شمه‌ای از مبارزات امام باقر (ع) با جریانات انحرافی و «غالیان»
یدالله حاجی‌زاده به تبیین اقدامات امام باقر (ع) در مبارزه با جریان‌های انحرافی پرداخت و گفت: در آن زمان گروه‌های انحرافی همچون «مشبهه»، «مرجعه»، «خوارج»، «کیسانیه»، «جبریه»، «قدریه»، «معتزله» وجود داشتند و امام (ع) با یکایک آن‌ها مبارزه می‌کرد.
وی با اشاره مبارزات امام باقر (ع) با گروه انحرافی «غالیان» اظهار داشت: یکی از اشخاصی که گروه انحرافی «غالیان» را پدید آورد «مغیرة بن سعید» بود که ابتدا از یاران امام (ع) بود، اما چندی بعد با ایجاد غلو در جایگاه امام (ع)، مقام ایشان را به حد خدایی رساند، از این جهت مورد مخالفت حضرت (ع) واقع شد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه «مغیرة بن سعید» به فرقه «مشبهه» گرایش داشت و اهل «جعل حدیث» نیز بود، عنوان کرد: امام باقر (ع) در روایتی از وی برائت جسته و او را همانند «بلعم باعورا» (که ابتدا شخص خوبی بود، اما سپس منحرف شد) معرفی کرده اند؛ امام (ع) در آن روایت فرموده‌اند که بلعم باعورا به اندازه‌ای جایگاه بالایی داشت که «اسم اعظم» به وی اعطا شده بود، اما بعد از چندی به واسطه وسوسه‌های شیطان منحرف و گمراه شد.
وی «بیان بن صنعان» را از دیگر «غالیان» دوران امام باقر (ع) دانست و با بیان اینکه وی فرقه «بیانیه» را به وجود آورد و از پیروان «مغیرة بن سعید» بود، ابراز داشت: انحراف این شخص به جایی رسید که خود را «نبی» خواند و حتی امام باقر (ع) را در نامه‌ای به نبوت خود فراخواند؛ امام باقر (ع) نیز در روایتی فرمودند «من از «مغیرة بن سعید» و «بیان بن صنعان» برائت می‌جویم، زیرا این دو تن بر ما اهل بیت (ع) دروغ بستند.
حاجی زاده با بیان اینکه امام باقر (ع) برای مبارزه با غالیان همواره تشیع را به میانه روی دعوت می‌کردند، خاطرنشان کرد: عده‌ای در این دوران معتقد بودند که امام باقر (ع) همان «امام مهدی (عج)» است، اما ایشان با آن‌ها برخورد کرده و فرموده‌اند «عده‌ای به خیال خام خود مرا مهدی می‌پندارند، من به اجل خود نزدیک‌تر از آنم که آن‌ها ادعا می‌کنند».
وی هشدارهای امام باقر (ع) در خصوص افراط و تفریط را مورد توجه قرار داد و تأکید کرد: عده‌ای از امام باقر (ع) سؤال کردند که «غالیان چه کسانی هستند» و ایشان فرمودند «غالیان کسانی هستند که به ما اوصافی را نسبت می‌دهند که خودمان آن اوصاف و مقامات را برای خود قائل نشده ایم»؛ به عنوان مثال عده‌ای قائل بوده‌اند که همه امور دنیا اعم از حیات و ممات و روزی دادن به انسان‌ها در دست ائمه معصومین (ع) است، اما ایشان با اقدامات و فرمایشات خودشان روشنگری کرده و راه خودشان را از آن‌ها جدا ساخت.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی شمه‌ای از مبارزات امام باقر (ع) با «اباحه گری» را مورد اشاره قرار داد و تصریح کرد: همچنین عده‌ای از شیعیان اعتقاد داشتند که شیعه از آن جهت که پیرو اهل بیت (ع) است، حتی اگر گناهکار هم باشد به بهشت می‌رود، از این رو امام باقر (ع) با بیانات و فرمایشات خودشان این توهم را نیز از اعتقادات ناب شیعه دور ساختند و فرمودند «ما اهل بیت (ع) هیچ آزادی مطلقی از جانب خداوند نداریم و اگر تکلیف شرعی خود را ترک کنیم حجتی در برابر پروردگار نخواهیم داشت».
