یادداشت علیرضا سمیع‌آذر درباره مشهورترین اثر رامبراند؛
نگهبانان شب!
علیرضا سمیع‌آذر (نویسنده، پژوهشگر تاریخ هنر و مدیر سابق موزه هنرهای معاصر) درباره یکی از نقاشی‌های مطرح رامبراند در یادداشتی نوشت: «گشت شبانه» مشهورترین اثر نقاش عصر طلایی هلند «رامبراند» و یکی از شاخص‌ترین آیکون‌های هنر اروپا است که در اوج آوازه جهانی، همانند بسیاری از شاهکارهای تاریخ هنر، رازها و ابهاماتی نیز با خود دارد.
«گشت شبانه» مشهورترین اثر نقاش عصر طلایی هلند «رامبراند» و یکی از شاخص‌ترین آیکون‌های هنر اروپا است که در اوج آوازه جهانی، همانند بسیاری از شاهکارهای تاریخ هنر، رازها و ابهاماتی نیز با خود دارد. این اثر عظیم ۳۶۳در۴۳۷ سانتی‌متری، دو فرمانده را در صحنه‌ای شبانه پیشاپیش نگهبانانی مسلح به تصویر کشیده که به‌موجب عنوان اثر عازم گشت هستند. اما واقعیت این است که این تصویر نه صحنه‌ای شبانه است و نه در اصل چنین عنوانی داشته؛ این صحنه در حقیقت در روز اتفاق می‌افتد، اما انباشت لایه‌های گرد و خاک و روغن جلا در خلال قرن‌ها، نقاشی را تاریک و سیاه کرده به‌طوریکه از قرن ۱۹ تصور غلط شبانه از آن رواج بافته است. نام اولیه اثر «شبه‌نظامیان منطقه ۲ تحت فرماندهی کاپیتان فرانس کوک» است؛ یک پرتره گروهی از دسته نظامیان که سفارشی بود به استاد بزرگ هنر در روزهای اوج فعالیت هنری‌اش. حاصل کار تصویری است شورانگیز از کاپیتان کوک و دستیارش ویلهلم رایتنبرگ که زیر نوری مرموز گروه ۲۰ نفره‌ای از تفنگداران هنگ مدافعان شهر آمستردام را هدایت می‌کنند.
تفنگداران با لباس‌ها و ژست‌های متنوع در ترکیبی پویا، کاملاً متفاوت با تصاویر معمول نظامی‌ها که همیشه در آرایشی رسمی و منظم صف می‌کشند، جلوی دروازه ایستاده و تفنگ‌های خود را آماده می‌کنند تا گسیل شوند. آن‌ها در سایز واقعی تصویر شده و در صحنه‌ای شلوغ، آکنده از اغتشاش، فضایی پرانرژی را پدید آورده‌اند. رامبراند با جزئیات دقیق به هویت فیگورها اشاره می‌کند و بدین‌منظور تمامی صورت‌ها را روشن و تقریباً همه‌جای دیگر، به‌ویژه پس‌زمینه نقاشی، را در تاریکی فرو برده است. لذا نقاشی حاوی لکه‌های روشن چهره‌ها و حفره‌های سیاه در بین آن‌هاست. این تعارض مانع از تمرکز بیننده روی کلیت اثر می‌شود، چون نگاه را بی‌وقفه در سراسر تابلو به گردش درمی‌آورد. نقاشی نمونه‌ای عالی است از نورپردازی دراماتیک با کنتراست شدید سایه روشن‌ها و سیطره تاریکی بر کل فضای تصویر که با نام هنرمند شهرت یافته است. دو شخصیت اصلی در پیشگامی گروه زیر نور شدید از دیگران متمایز شده‌اند. سایر چهره‌ها اغلب در تاریکی بوده و تنها صورت‌شان قابل تشخیص است. غیرمتعارف‌ترین فیگور، زن جوانی است که در سمت چپ زیر نور شدید پشت تفنگداری قرمزپوش از دل تاریکی پدیدار می‌شود. او با گیسوان بلوند در لباس طلایی خیال‌انگیز همچون پری، سراسیمه لابلای مردان در گریز است، درحالی‌که مرغی سفید و واژگون را به استعاره شکست دشمن در دست دارد.
تابلو در سال ۱۷۱۵ به تالار شهر آمستردام منتقل و برای قرار گرفتن بین دو ستون قدری از حاشیه چهار طرف آن بریده شد. در نتیجه دو فیگور در سمت چپ، اندکی از طاق در بالا و بخشی از فضای خالی در پائین حذف شد و فیگور کاپیتان و دستیارش به مرکز نقاشی آمدند. آن‌ها در نسخه اصلی درحال قدم زدن از راست به فضای خالی سمت چپ بودند و با کاهش این فضا، از پویایی صحنه به‌ویژه در حرکت سربازان کاسته شد. یک نسخه کپی اثر متعلق به قرن ۱۷ که در نشنال گالری لندن نگهداری می‌شود، ترکیب اولیه را نشان می‌دهد. در ۲۰۲۱ قسمت‌های بریده برمبنای آن نسخه و با استفاده از الگوریتم هوش مصنوعی با رنگ‌ها و ضربه‌قلم‌هایی هم‌سان با سراسر اثر نقاشی شد. بدین‌سان بخش‌های بازسازی شده به اثر اصلی الحاق یافت و بازآفرینی کامل اثر برای مدت سه ماه در معرض نمایش عمومی قرار گرفت. «گشت شبانه» به‌خاطر شهرت و جلوه آیکونیک، بارها هدف تهاجم خرابکارانه قرار گرفته؛ از جمله در ۱۹۷۵ که معلمی بیکار شده با کارد آشپزخانه به تابلو حمله و شیارهایی زیگزاگی روی آن ایجاد کرد که بعداً تاحدی مرمت شدند. در ۱۹۹۰ فرد دیگری که اختلالات روانی داشت با اسید به تابلو حمله کرد. اثر اکنون در موزه ملی رکس آمستردام نگهداری می‌شود و همه روزه هزاران نفر از آن بازدید می‌کنند. این درحالی است که اجرای خیره کننده رنگ‌و نور اثر را در جایگاهی قرار می‌دهد که گفته می‌شود پس از مونالیزا، شام آخر و مدرسه آتن، چهارمین نقاشی مشهور جهان است.
