وضعیت موزه‌های ایران و جهان در ایام کرونا؛
دلیل پربازدید بودن «هشت» موزه مطرح جهان چیست؟
موزه‌ها نیز مانند دیگر اماکن عمومی در دوران کرونا آسیب‌های بسیار دیده‌اند و این وضعیت نه فقط در ایران که در تمام کشورها مشکلات عدیده‌ای را پیش روی موزه‌دارها قرار داده است. گزارش پیش رو ضمن پرداختن به وضعیت موزه‌های ایرانی و خارجی، هشت موزه مطرح دنیا و ویژگی‌های آنها را مورد بررسی قرار می‌دهد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، بحران کرونا از بهمن‌ماه سال گذشته کشور را درگیر کرده است؛ اتفاقی که همه دنیا را گرفتار مشکلات بسیار کرده و علاوه بر تلفات جانی بسیار مشاغل بسیاری را به تعطیلی کشانده است. هنرهای مختلف از کرونا آسیب‌های بسیار دیده‌اند و قاعدتا در گستره این فاجعه انسانی، برخی شغل‌های مرتبط با هنر نیز تعطیل شده‌اند.
آموزشگاه‌های هنری طی یک سال و نیم گذشته وضعیتی بلاتکلیف داشته‌اند و گاه به دلیل وجود محدودیت‌ها ماه‌ها تعطیل شده‌اند. گالری‌های هنری نیز از در و وضعیتی مشابه شرایط نابسامانی را تجربه کرده‌اند. البته باید یادآور شد گالری‌ها به دلیل فروش آثار هنری نسبت به دیگر مشاغل اوضاع بهتری داشته‌اند.
تاثیر پاندمی کرونا بر فعالیت موزه‌ها
یکی از اماکن هنری که ریشه در گذشته ملل مختلف دارد موزه است اما امروز موزه‌ها نیز از گزند کرونا در امان نمانده‌اند و طی یک سال و نیم گذشته وضعیت بلاتکلیف و کسادی داشته‌اند. این اتفاق محدود به ایران نیست حتی موزه‌های مطرح دنیا نیز در چالش کرونا گرفتار شده‌اند. با یادآوری اینکه موزه‌ها در هر شهر و کشور با تعداد زیادی پرسنل هزینه نگهداری بالایی دارند و در این میان مکان برخی از موزه‌ها استیجاری است که این موضوع نیز دردی بر دردهای موزه‌داران می‌افزاید.
اما موضوع دیگری که بسیار حائز اهمیت است نحوه نگهداری اشیای موجود در موزه‌هاست که در هر موقعیت و حالتی چه در ایام کرونا و چه در شرایط عادی یا بحرانی دیگر از اهمیت بسیار برخوردار است. یقیقنا تعطیلی یا کمبود بازدیدکنندگان تاثیری بر این اهمیت ندارد و اتفاقی مستمر و همیشگی است. یکی دیگر از موضوعات مهم در نحوه مدیریت موزه‌ها مجهز شدن به ابراز آلات و نرم‌افزارها است و موزه‌داران نسل‌های قبل که عموما با دنیای مدرن و دیجیتال غریبه‌اند باید اطلاعات و دانش خود را هرچه زودتر به روز کنند تا مورد آسیب و ضرر قرار نگیرند و در نهایت کار موزه‌شان به تعطیلی و نابودی نکشد.
وضعیت فعالیت موزه‌ها از ابتدای بحران کرونا تا موج سوم
متاسفانه در یک سال و نیم گذشته موزه و باغ موزه‌های تهران و دیگر شهرها فعالیت نابسامانی داشته‌اند و با اعمال محدودیت‌های کرونای در مقاطعی تعطیل شده‌اند. محمدرضا کارگر اوائل اسفندماه سال گذشته (در موج اول کرونا) از تعطیلی موزه‌های زیر نظر وزارت میراث فرهنگی در استان‌هایی که پیش‌تر تعطیل اعلام شده بودند، خبر داد، اما در مدت زمانی چند ساعته نامهای را منتشر کرد و نوشت: «موزه‌ها و اماکن فرهنگی، تاریخی تحت پوشش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی طبق روال گذشته پذیرای بازدیدکنندگان بوده و به فعالیت خود ادامه می‌دهند.»
نامه مذکور در حالی منتشر شد که ستاد کرونا ضمن مخالفت ضمنی با بازگشایی موزه‌ها و باغ موزه‌ها گفته بود وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نسبت به این اتفاق اطلاع‌رسانی می‌کند. در همین حین بود که موزه‌داران برای ادامه فعالیت ۱۶ راهکار ارائه کردند و برخی دیگر از ورود تورهای گردشگری به موزه‌هایشان ممانعت به عمل آوردند. در ادامه بود که رییس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم) از وزیر میراث فرهنگی خواست موزه‌های زیر نظر وزارتخانه برای مدتی تعطیل شوند تا مسئولان مربوطه به بازنگری کیفی موزه‌ها بپردازند. در ادامه این بلاتکلیفی محمدحسن طالبیان (معاون میراث فرهنگی وزارتخانه میراث، گردشگری و صنایع دستی) بخشنامه‌ای را با عنوان تقویم کاری ایام نوروزی موزه‌ها و اماکن فرهنگی، تاریخی تحت پوشش وزارت میراث فرهنگی منتشر کرد تا به واسطه آن موزه‌های «ملی ایران»، «نیاوران»، «سعدآباد» و «موزه ملی قرآن کریم» از بیست و هفت اسفندماه سال ۱۳۹۸ تا ۱۵ فروردین ماه ۱۳۹۹ فعالیت کنند، اما سه روز بعد وزیر میراث فرهنگی بازگشایی موزه‌های مذکور را لغو کرد و اینگونه شد که موزه‌ها در لیست ۵۰ شغل و مکان پرخطر قرار گرفتند. در ادامه بحران کرونا و موج‌های دوم، سوم و چهارم آن، تصمیمات ضد و نقیضی از سوی مسئولان مربوطه گرفته شده که موزه‌ها و باغ موزه‌ها را به فعالیت‌های مقطعی وا داشته است.
موج چهارم کرونا و وضعیت فعالیت موزه‌ها
پس از لغو محدودیت‌ها و سفرهای نوروزی مردم شهرهای مختلف ایران بود که کرونا وارد موج چهارم شد و این اتفاق مجددا مشاغل مختلف را با تعطیلی‌ها و چالش‌های مرتبط با آن مواجه کرد که موزه‌ها نیز از آن مستثنی نبوده‌اند. فعالیت کاخ موزه‌ها و موزه‌های شهر و استان تهران از روز ۱۵ فروردین ماه به حالت تعلیق درآمدند که در ادامه بنا به دستور وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، از روز چهارشنبه ۱۸ فروردین‌ماه به طور کامل تعطیل شدند. البته برای نگهداری از اشیا و آثار موجود در موزه‌ها تعطیلی‌های مذکور شامل پرسنل نبوده و آنها به صورت دورکاری و شیفتی به فعالیت خود ادامه داده‌اند. پس از اتمام موج چهارم بود که موزه‌ها نیز مانند دیگر اماکن بازگشایی شدند. حال باید دید بحران کرونا طی روزها و هفته‌های آینده چه وضعیتی پیدا خواهد کرد و تا چه حد بر نحوه فعالیت‌های موزه‌ها تاثیر خواهد داشت
تعداد موزه‌های دولتی و خصوصی کشور
۱۲۳ موزه و کاخ موزه به صورت دولتی و خصوصی در سطح شهر تهران فعال هستند. تهران دارای ۵ موزه تحت اختیار شامل نقاشی پشت شیشه، آبگینه، فرش، هنرهای ملی و رضا عباسی است. موزه «هنرهای معاصر»، موزه «ملی ایران»، کاخ موزه «سعدآباد»، موزه «سینما»، موزه «فرش ایران»، موزه «موسیقی»، موزه «آستان قدس رضوی» نیز از دیگر اماکن معروف کشور هستند که در بحران کرونا شرایط نابسامانی را از سر گذرانده‌اند. اما سرنوشت غم‌انگیز موزه‌ها در دوران کرونا محدود به ایران نیست و تقریبا همه موزه‌ها در همه کشورها وضعیت نابسامانی داشته‌اند. طبق آمار ارائه شده، بحران کرونا با کاهش ۷۷ درصدی بازدیدها از موزه‌های مطرح جهان، شمار بازدیدکنندگان از این اماکن فرهنگی را به ۵۴ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت.
کرونا در حالی با کاهش ۷۷ درصدی بازدیدها موجب کسادی فعالیت موزه‌ها شده که طبق پیش بینی‌ها، روند بهبودی این زیان سال‌ها به طول خواهد انجامید.
نشریه تخصصی بین‌المللی «آرت نیوزپِیپِر» در گزارشی سالانه روزهای تعطیلی هر یک از موزه‌ها در سال ۲۰۲۰ به طور متوسط و میانگین ۱۴۵ روز اعلام کرده است. جمع این رقم با توجه به تعداد موزه‌ها ۴۱ هزار روز است! موضوع این است که این کسری فاحش همه موزه‌ها، حتی مطرح‌ترین و معروف‌ترین‌ها را نیز دربرگرفته است. به طور مثال موزه «لوور» پاریس که پربازدیدترین موزه جهان است در دوران کرونا با کاهش هفتاد و دو درصدی بازدیدکنندگان مواجه بوده و این در حالی است که تا پیش از شیوع کرونا بیش از ۹ میلیون بازدیدکننده داشته است. طبق این آمار یعنی تعداد بازدیدکنندگان موزه «لوور» در دوران کرونا فقط دومیلیون و هفتصد هزار بازدیدکننده داشته است.
موزه ملی چین واقع در پایتخت این کشور که دومین موزه پربازدید جهان است، در سال گذشته نسبت به سال ۲۰۱۹ با کاهش هفتاد و هشت درصدی بازدیدکنندگان مواجه شده که رقم قابل توجهی است. موزه تیت مدرن لندن نیز با ۱۷۳ روز تعطیلی (بیش از نیمی از سال) به فعالیت ادامه داده و موزه هنر متروپولیتن نیویورک نیز با ریزش ۸۳ درصدی بازدیدها مواجه بوده است.
با توجه به وضعیت نیمه تعطیل موزه‌های داخل و خارج کشور نگاهی به موزه‌های پربازدید و مطرح دنیا خالی از لطف نیست.
۱-موزه «لوور»
«لوور» واقع در کشور فرانسه و شهر پاریس یکی از معروف‌ترین موزه‌های جهان است. پیشینه این موزه تاریخی به قرن ۱۲ میلادی می‌رسد. موضوع جالب اینکه «لوور» در ابتدای تاسیس به عنوان قلعه شناخته می‌شده که بعدا به عنوان یکی از کاخ‌های سلطنتی فرانسه مورد استفاده قرار گرفته و پس از آن است که به پربازدیدترین موزه دنیا تبدیل می‌شود.
نمای داخلی موزه «لوور»
بخشی از نمای داخلی موزه «لوور»
بیش از ۴۰۰ هزار اشیای مختلف هنری و ۳۵.۰۰۰ اثر هنری در موزه «لوور» نگهداری می‌شود که نقاشی مونالیزا اثر لئوناردو داوینچی یکی از معروف‌ترین آن‌هاست. وسعت موزه «لوور» تا به آنجاست که بازدید از کل آن روزها به طول می‌انجامد. بنای این موزه تاریخی و معروف توسط معماری آمریکای، چینی با نام مستعار آی. ام. پی طراحی شده است.
۲-موزه «متروپولیتن»
«متروپولیتن» یکی از بزرگترین موزه‌های دنیا است که به سال ۱۸۷۲ میلادی در منهتن نیویورک واقع در آمریکا تاسیس شده است.
نمای بیرونی موزه «متروپولیتن»
موضوع جالب اینکه در این موزه با قدمت مجموعه‌ای از اشیا مربوط به ایران باستان و تاریخ اسلام نگهداری می‌شود و بر اساس آمار تعداد آنها بیش از هفت هزار اثر است.
آثار مربوط به ایران باستان در موزه «متروپولیتن»
موضوع جالب‌تر اینکه پیشینه تاریخی قدیمی‌ترین شی این موزه به لحاظ زمانی حدود به سیصدهزار تا هفتاد و هفت هزار سال قدمت دارد. این اثر سنگ آتش‌زنه‌ای متعلق به کشور باستانی مصر است.
تکوک شیر غران از آثار باستانی دوره هخامنشی در موزه «متروپولیتن»
سنگ‌نگاره پیشکش‌آوران تخت جمشید که در موزه «متروپولیتن»
۳-موزه «بریتانیا»
«بریتانیا» موزه‌ای واقع در کشور انگلیس و شهر لندن است که در سال ۱۷۵۳ تأسیس شده و اولین موزه عمومی دنیا است. سقف این مکان پرقدمت که بزرگترین موزه انگلیس است، از ۳۲۱۲ تکه شیشه‌ای تشکیل شده که هیچ‌یک از آنها شبیه به هم نیستند.
نمای بیرونی موزه «بریتانیا»
یکی از اشیا مهمی که در موزه «بریتانیا» نگهداری می‌شود. «سنگ روزتا» یا سنگ «رَشید» است. این اثر سنگ نوشته‌ای متعلق به دوران مصر باستان است و اهمیت آن به این دلیل است که در درک نوشتار هیروگلیف تاصیر بسیار داشته است.
نمای داخلی موزه «بریتانیا»
موزه «بریتانیا» در مواقع عادی بیش از شش میلیون بازدیدکننده دارد. اتفاق جالب اینکه بیش از ۱۳۰۰۰ اثر بی‌نظیر از تمدن باستانی ایران در موزه بریتانیا وجود دارد، از آن جمله می‌توان به منشور حقوق بشر کوروش اشاره کرد.
منشور کوروش که در موزه «بریتانیا» نگهداری می‌شود، در ژوئن سال ۲۰۱۳ به نمایش عمومی گذاشته شد
استوانه کوروش در سال ۱۸۷۹ م طی کاوش در بابل باستان در ناحیه‌ای موسوم به تپه عمران توسط هرمزد رسام (باستان‌شناس آشوری‌تبار بریتانیایی که علاوه بر منشور کوروش، الواح گلی گیلگمش را نیز در کاوش‌های نواحی بین‌النهرین بدست آورد) کشف شد.
کتابخانه واقع در موزه «بریتانیا»
۴-موزه «ارمیتاژ»
موزه «ارمیتاژ» که با نامهای «آرمیتاژ» یا «هِرمیتاژ» نیز شناخته می‌شود در شهر سن‌پترزبورگ واقع در کشور روسیه بنا شده و سه میلیون اثر تاریخی در آن نگهداری می‌شود. این مکان تاریخی همچنین از قدیمی‌ترین نگارخانه‌های هنری و موزه‌های تاریخ و فرهنگ بشری در جهان است.
نمای بیرونی موزه «ارمیتاژ»
آنچه در این موزه نگهداری می‌شود شامل نشان‌ها، لباس‌ها و جواهرات سلطنتی و دیگر آثار است. به اضافه اینکه مجموعه متنوعی از جواهرات و بزرگترین کلکسیون جواهرات موجود در جهان (از طلای باستانی متعلق به اروپای شرقی و آسیای غربی) در این مکان تاریخی نگهداری می‌شود.
بخشی از نمای داخلی موزه «ارمیتاژ»
میکل‌آنژ، لئوناردو داوینچی، کلود مونه، پل سزان، ونسان ون گوگ و پابلو پیکاسو نیز هنرمندانی هستند که برخی آثارشان در موزه «ارمیتاژ» نگهداری می‌شوند.
بخشی از فضای داخلی موزه «ارمیتاژ» از نمایی دیگر
در واقع می‌توان گفت موزه «ارمیتاژ» مجموعه‌ای با چهار بنا است که بخش اصلی آن کاخ زمستانی نام دارد و درگذشته محل سکونت رسمی تزارهای روسیه بوده است. موضوع دیگری که معمولا دیگر موزه‌ها فاقد آن هستند، وجود شعبه‌های موزه «ارمیتاژ» در شهرهای آمستردام، لندن و لاس‌وگاس است.
۵-موزه «واتیکان»
موزه «واتیکان» در شهر رم ایتالیا واقع شده است. این درحالی است که آن را کوچک‌ترین دولت، شهر جهان می‌دانند. این بخش از کشور ایتالیا یکی از مقدس‌ترین شهرهای دنیای مسیحیت محسوب می‌شود و موزه «واتیکان» یکی از دیدنی‌ترین اماکن آن است.
موزه «واتیکن» از نمای دور
این موزه در سال ۱۵۰۶ میلادی توسط پاپ ژولیوس دوم بنیان نهاده شده و حاوی آثاری تاریخی است که با دین مسیحیت و مذهب کاتولیک تعلق دارند. یکی دیگر از ویژگی‌های موزه «واتیکان» بنا و معماری آن است و برخی آن را اثری هنری می‌دانند.
بخشی از فضای داخلی موزه «واتیکان»
آنچه در بنای موزه بیش از دیگر موارد جلب توجه می‌کند راه‌پله‌های پیچ در پیچ آن است که توسط فردی به نام جوزپه ممو طراحی شده است.
پله‌های مارپیچ موزه «واتیکان»
۶-موزه «آکروپلیس»
موزه «آکروپولیس» در شهر آتن واقع در یونان قرار دارد و بزرگترین موزه این کشور به حساب می‌آید و به طور سالانه افراد بسیاری از ملل مختلف به بازدید آن می‌روند. اهمیت موزه «آکروپلیس» وجود آثار و اشیایی است که به تمدن یونان باستان تعلق دارند.
موزه «آکروپلیس» از نمای بیرونی
درب‌های این مکان تاریخی سه طبقه از سال ۲۰۰۹ برای بازدید عموم گشوده شده است. متاسفانه بحران کرونا باعث شده این موزه تاریخی نسبت به قبل بازدیدکنندگان بسیار کمی داشته باشد.
موزه «آکروپلیس» نمای داخلی
۷-موزه ملی «چین»
کشور چین موزه‌ای دارد که بسیار مورد توجه است و در شهر پکن واقع شده و چینی‌ها آن را موزه ملی کشورشان می‌دانند. این موزه بر خلاف اغلب موزه‌های مطرح جهان در سال ۲۰۰۳ تاسیس شده و ادغامی از دو موزه جداگانه است.
دلیل اهمیت موزه ملی چین وجود آثاری در رابطه با چین باستان است که تعداد آنها بیش از ۱۰۵۰۰۰۰ عدد است. شیوع کرونا از چین آغاز شده و این اتفاق موزه ملی و دیگر اماکن این کشور را دچار ضررهای بسیار کرده است.
نمای داخلی موزه ملی چین/ میزبانی نمایشگاهی به مناسبت دویستمین سالگرد تولد مارکس که سه سال پیش برگزار شد
۸-موزه «اورسی»
«اورسی» یا کاخ «هنرهای زیبا» یکی دیگر از موزه‌های فرانسه است و پس از «لوور» شلوغ‌ترین موزه این کشور است که در سال ۱۹۰۰ تاسیس شده است.
نمای بیرونی موزه «اورسی»
نمای داخلی بخشی از موزه «اورسی»
دلیل اهمیت موزه «اورسی» مجموعه نقاشی‌های سبک امپرسیونیسم است که به کلود مونه و رنوار تعلق دارند و پیش‌تر در گالری ملی «ژو دو پوم»، موزه لوور و موزه ملی هنر مدرن نگهداری می‌شد، هم‌اکنون در موزه اورسی پاریس نگهداری می‌شده‌اند.
