نگهداری بیش از ۱۵۰ نسخه ترجمه شده از شاهنامه فردوسی در کتابخانه ملی

به گزارش ایلنا، ایرج عنایتی‌زاده رییس گروه ایرانشناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در توضیح این خبر گفت: بالغ بر ۱۵۰ نسخه ترجمه شده به زبان‌های روسی، انگلیسی، آلمانی و ایتالیایی و تعدادی تفاسیر و نقدهایی از شاهنامه فردوسی در کتابخانه ملی ایران نگهداری می‌شود. یکی از قدیمی‌ترین نسخ چاپ شده شاهنامه، «شاهنامه هوتن» نام دارد. اصل این کتاب در دوران صفویه در زمان شاه اسماعیل صفویه نوشته شده است و به شاهنامه شاه طهماسب نیز معروف است.

وی ادامه داد: عده‌ای از کاتبان دوره صفویه نگارش این شاهنامه را به انجام رساندند. اما پس از چندی این کتاب ناپدید شد تا اینکه این شاهنامه در سال ۱۹۰۳ در نمایشگاهی در پاریس به نمایش گذاشته شود، هوتن یک فرانسوی علاقمند به فرهنگ ایران در سال  ۱۹۵۹ میلادی این نسخه را از فردی به نام بارون روچلید خریداری می‌کند و از آن پس شاهنامه به «شاهنامه هوتن» معروف می‌شود.

رییس گروه ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اضافه کرد: نسخه موجود در تالار ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در سال ۱۹۸۱ میلادی توسط شخصی به نام «برنارد دیکسون» استاد مطالعات خاورشناسی عصر صفویه ترجمه شده است که با کمک دانشگاه هاروارد نسخه‌ای را از روی اصل کتاب به زبان انگلیسی در دو جلد به چاپ رسانده است.

وی گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نسخه اصلی شاهنامه شاه طهماسب با تعداد صفحات کمتر به ایران بازگشته است و تاکنون مراجعین بسیاری شامل پژوهشگران، ایرانشناسان و سایر اهالی علم و دانش متقاضای استفاده از این اثر هستند. چندین نسخه خطی معروف از شاهنامه فردوسی در کنار نسخ چاپی و ترجمه شده وجود دارد؛ اولین ترجمه‌ها از شاهنامه به زبان های عربی و ترکی صورت گرفته و سپس به زبان‌های دیگر از جمله اروپایی ترجمه شده است.

عنایتی‌زاده ادامه داد: نسخه شاهنامه مسکو، لندن و فلورانس از دیگر نسخه‌های دست‌نویس از این اثر نفیس است. تاریخ کتابت نسخه فلورانس به گذشته های دور باز می گردد و به روایتی کتابت این اثر نفیس و قدیمی به سال‌های ۱۲۱۷ میلادی باز می‌گردد. شاهنامه به عنوان اثری حماسی، تاثیرگذاری ویژه‌ای بر ادبیات حماسی غرب گذاشته است و مطالعات تطبیقی زیادی را در غرب برای افرادی که در حوزه زبان و ادبیات فارسی مطالعه می‌کردند ایجاد کرد.

رییس گروه ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران گفت: در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نسخه‌های متعددی از شاهنامه فردوسی وجود دارد که عمدتا شامل زبان‌های انگلیسی، آلمانی، روسی و ایتالیایی می‌شود، اما در این بین آلمانی‌ها در حوزه زبان و ادبیات فارسی در زمینه ترجمه آثار در مقایسه با سایر کشورها پیشگام بوده‌اند.

عنایتی‌زاده اضافه کرد: در تالار ایرانشناسی و اسلام شناسی کتابخانه ملی ایران چندین نسخه نفیس و خاص وجود دارد که می‌توان به ترجمه دوجلدی از شاهنامه مربوط به سال های ۱۸۲۰ میلادی می‌شود، این اثر را شخصی به نام «یوزف فون گورس» در دو نسخه در برلین به چاپ رسانده است؛ همچنین دیگر اثر ترجمه شده از شاهنامه فردوسی مربوط به سال ۱۸۵۵ را فردی به نام « آدولف فریدریش فون شاک» ترجمه کرده است.

رییس گروه ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ادامه داد: همچنین در سال ۱۸۹۰ ترجمه‌ای از شاهنامه فردوسی توسط «فردریش روکرت» صورت گرفت که این منبع نیز در تالار ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران وجود دارد.

وی یادآور شد: در سال های متاخر از کتاب‌های آلمانی در این زمینه، فرهنگ واژگان «فریتز ولف» آلمانی نیز به چاپ رسیده است که در سال ۱۹۳۵ میلادی به چاپ رسیده است و جزو منابع خاص در حوزه فرهنگ لغات شاهنامه است.

عنایی زاده گفت: اما در حوزه ترجمه شاهنامه فردوسی به زبان انگلیسی می‌توان به اثر «جیمز اتکینسون» پزشک و خاورشناس متعلق به سال ۱۸۳۲ میلادی اشاره کرد. او در ابتدا بخشی از داستان رستم و سهراب را به طور مجزا ترجمه و به چاپ می‌رساند اما در ادامه گزیده ای از ابیات شاهنامه را ترجمه و به چاپ می‌رساند. این کتاب مورد اعتنای بسیاری از محققان و ادبا است چراکه در این اثر یک سری مطالعات زبان شناسی تطبیقی نیز صورت گرفته است. همچین اثر دیگری در این باره متعلق به «ویلیام جونز» در سال ۱۸۳۴ به چاپ رسیده است.

وی گفت: یکی از ترجمه‌های بسیار جامع و اثر بخش که از شاهنامه فردوسی وجود دارد مربوط به زبان فرانسه می‌شود؛ فرانسوی‌ها از دوران صفویه با زبان وادبیات فارسی آشنا شدند که سفرنامه «شاردن» نقش حائز اهمیتی در آشنایی فرانسویان با شاهنامه داشت، بر همین اساس یکی از ترجمه‌های جامع از این شاهکار ادبی ایران توسط «ژول مول» صورت گرفته است؛ این خاورشناس همه ابیات شاهنامه را در هفت جلد ترجمه کرده است که این اثر در تالار ایرانشناسی و اسلام شناسی کتابخانه ملی ایران وجود دارد. ترجمه این کتاب حدود ۴۰ سال به طول انجامید و جلد هفتم این اثر پس از مرگ ژول مول توسط شاگردان او به چاپ رسید. این خاورشناس ترجمه آثار خود را از سال ۱۸۳۸ آغاز شده است.

رییس گروه ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اظهار داشت: در حوزه زبان روسی نیز آثار دیگری از ترجمه شاهنامه فردوسی وجود دارد، دو مجموعه شاخص در این زمینه وجود دارد، یک مجموعه ۶جلدی توسط شاعرو مترجم اکراینی معروف به «سیسیلیا باکالیشیک» مشهور به بانو لاهوتی در بازه زمانی ۱۹۵۷ تا ۱۹۸۹ میلادی ترجمه شده است، این اثری شاخص به جهت بیان مفاهیم و مطالعات تطبیقی برای سبک شاهنامه مطرح است؛ همچنین مجموعه‌ای ۹ جلدی توسط شاعری تاجیکی به نام «میرزا ترسون زاده» وجود دارد که شاهنامه را از روی نسخه روسی ترجمه کرده است.

عنایتی زاده گفت: از دیگر آثار متاخر ترجمه از شاهنامه فردوسی مربوط به سال ۲۰۱۸ میلادی می‌شود، شخصی به نام دکتر «گابریل واندن برگ» در کنار ترجمه، ابیات شاهنامه را نقد و تفسیر نیز کرده است. همچنین پرفسور یاکوهامین آنتیلا در سال ۲۰۱۶ اثری ترجمه شده از شاهنامه فردوسی را ارائه داده است.

رییس گروه ایرانشناسی و اسلام شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خاطرنشان کرد: مراجعه برای مطالعه آثار شاهنامه فردوسی به دو دسته تقسیم می‌شود بخشی ازمراجعین برای انجام مطالعات تطبیقی به تالار ایرنشناسی و اسلام شناسی کتابخانه ملی ایران مراجعه می‌کنند و بخشی نیز برای بهره‌مندی از تصاویر به منظور انجام مطالعات مربوط به اسطوره شناسی به این بخش مراجعه می‌کنند.