صادق آزمند در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد؛
جزئیات ساخت موسیقی سریال «نون. خ»/ به موسیقی کردستان نمی‌توان چیزی افزود/ «لیلیم لیل» کردی‌ست نه ترکی
آهنگساز سریال نون. خ معتقد است موسیقی کردی تا آن حد غنی است که نمی‌توان مقوله‌ای جدید به آن اضافه کرد. او می‌گوید: ما به موسیقی سریال «نون.خ» چیزی اضافه نکرده‌ایم و بر اساس هرآنچه بوده و در همان فواصل با نت‌ها بازی کرده‌ایم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، فصل سوم سریال «نون. خ» به کارگردانی سعید آقاخانی و تهیه‌کنندگی مهدی فرجی نوروز امسال از شبکه یک سیما پخش شد. آقاخانی در این اثر که حال و هوایی بومی دارد و قصه آن در مناطق کردنشین غرب کشور می‌گذرد تلاش کرده با تکیه بر فرهنگ کردها، فضایی رئالیستی و منطبق بر واقعیت را به مخاطبان ارائه دهد. نوع پوشش شخصیت‌ها، طراحی صحنه، گویش و بهره‌گیری از اصطلاحات پرکاربرد بومی عواملی هستند که در سریال «نون. خ» در جهت پیش برد درام مورد توجه بوده‌اند.
اما یکی دیگر از عناصر مهم در سریال «نون. خ» موسیقی آن است که با توجه و بهره‌گیری از موسیقی غنی کردستان و کرمانشاه ساخته و ارائه شده است.
صادق آزمند، آهنگساز سریال «نون. خ» که در دو فصل قبلی این اثر نیز در کنار سعید آقاخانی و دیگر عوامل سریال بوده، علاوه بر ابراز خلاقیت در تنظیم و ساخت تیتراژ و پر کردن فضاهای احساسی سکانس‌ها با زبان موسیقی، تلاش کرده با تکیه بر موسیقی اصیل کردی و آثار قدیمی مفاخر نسل‌های قبل کلکسیونی کامل و اصیل از موسیقی کردها ارائه دهد. او که در زمینه خوانندگی و پژوهش نیز فعال است و تجربه ساخت موسیقی فیلم‌هایی را نیز در کارنامه دارد، درباره اهمیت موسیقی کردی و روند تولید و آهنگسازی سریال «نون. خ» با ایلنا گفتگو کرد.
دلیل اصلی موفقیت سریال «نون.خ» شناخت کامل سعید آقاخانی، بازیگران و دیگر عوامل از فرهنگ کردستان و کرمانشاه است. در این میان خودتان چقدر فرهنگ این دو منطقه را می‌شناسید و تا چه حد بر جزییات موسیقی کردها از گذشته تا حال واقفید؟
من از یکسو ترک هستم و از طرف خانواده مادری، رگ و ریشه‌ام کرد است که این موضوع بسیار کمک کننده بوده و در شناخت من از موسیقی کردی تاثیر بسیار داشته است. من بر موسیقی مقامی کردها کاملا واقف هستم و موسیقی را با ساز کردی تنبور شروع کردم. به طور کلی تنبور، رگ و ریشه کردی خانواده ماست و از پدر و پدران و نیاکان به ما رسیده است. واقعا خوشحالم که از زمان تولد این اصالت با من همراه بوده است، به این دلیل که موسیقی کردستان بسیار غنی و پرقدمت است و مولفه‌ها و جزییات بسیار دارد. و اینکه مناطق کردنشین از گذشته تاکنون مفاخر بسیاری را به خود دیده‌اند.
پیش از همکاری با پروژه «نون خ» تجربه‌های دیگر در ساخت موسیقی فیلم و سریال داشته‌اید؟
بله، قبلا ساخت موسیقی برای آثار ترکیه‌ای را به عهده داشته‌ام و آهنگسازی فیلم‌هایی را نیز به عهده داشته‌ام که در جشنواره‌های خارجی حضور یافته‌اند. با زنده‌یاد رحیم ذبیحی فیلمساز کرد که چند سال پیش در سانحه‌ای دار فانی را وداع گفت و دیگر هنرمندان کرد نیز در زمینه آهنگسازی همکاری داشته‌ام. اما در میان آنها سریال «نون. خ» یکی از متفاوت‌ترین آثاری بوده که آهنگسازی آنها را به عهده داشته‌ام. یکی از ویژگی‌هایی که اثر طنز، کمدی «نون خ» را با دیگر آثار متفاوت کرده، بیان مسائل و موضوعات مختلف در طول قصه آن است که سعید آقاخانی با نویسنده اثر خیلی جزیی‌نگرانه و زیبا آنها را مطرح کرده‌اند. این اتفاق باعث شده که مخاطب صرفا شاهد اثری طنز نباشد، به این دلیل که بیانگر حرفهای جامعه است. همین موضوع بر چند و چون موسیقی اثر نیز تاثیر داشته است.
«نون خ» اثری طنز است که به سمت رئال بودن می‌رود و بر همین اساس و به دلیل همین اتفاق، موسیقی آن نیز باید جدی باشد، یعنی در واقع اگر قرار باشد برای اثری چون این سریال موسیقی مستقل ساخته شود آن موسیقی باید جدی باشد. اما ما به این سمت و سو نرفتیم.
یعنی اینکه «نون خ» علاوه بر طنز بودن اثری اجتماعی نیز هست که البته معمولا طنز و کمدی با توجه به مضامین روز خواه ناخواه وجهه‌ای اجتماعی نیز پیدا می‌کنند.
همینطور است که می‌گویید. می‌خواهم بگوییم «نون خ» اثری طنز است که به سمت رئال بودن می‌رود و بر همین اساس و به دلیل همین اتفاق، موسیقی آن نیز باید جدی باشد، یعنی در واقع اگر قرار باشد برای اثری چون این سریال موسیقی مستقل ساخته شود آن موسیقی باید جدی باشد. اما ما به این سمت و سو نرفتیم. به این دلیل که جدیت و اهمیت در همه بخش‌های موسیقی و فرهنگ کردستان وجود دارد و قبلا نیز در درباره آنها صحبت شده و توسط هنرمندان نسل‌های قبل پرداخته شده‌اند؛ تا آنجا که ما نمی‌توانیم به آن چیزی بیفزاییم. بر همین اساس، کاری که ما می‌توانیم انجام دهیم این است که از دل آن گستره، بخش‌هایی را جدا کرده و آنها را در خدمت اثر با قصه هم راستا کنیم. تمام آواها و نغمه‌ها و ملودی‌های موسیقی کردها دارای قدمتی هزارساله‌اند و واقعا آنقدر کامل هستند که نمی‌توان به آنها چیزی جدید افزود.
با شناختی که از موسیقی مقامی دارم به سراغ مقامات کردی تنبور رفتم و موسیقی سریال را به سمت فواصل آن بردم. اگر توجه کنید بخش‌هایی از موسیقی «نون خ» جز قسمت‌های آخر ملودی ندارند.
همینطور است. باتوجه به گستردگی و تنوع موسیقی کردستان و کرمانشاه برای ساخت موسیقی سریال به سراغ چه بخش‌هایی رفتید؟
من با شناختی که از موسیقی مقامی دارم به سراغ مقامات کردی تنبور رفتم و موسیقی سریال را به سمت فواصل آن بردم. اگر توجه کنید بخش‌هایی از موسیقی «نون خ» جز قسمت‌های آخر ملودی ندارند. در اواخر سریال است که موسیقی جنبه‌ای سینمایی پیدا کرده، زیرا داستان در لوکیشن‌هایی چون معدن با اتفاقاتی پیش می‌رود که نوعی دیگر از موسیقی را می‌طلبید. جز این، بیس و بستر اصلی سریال، موسیقی مقامی است که هزاران سال قدمت دارد.
آیا از این موضوع نگران نبودید که موسیقی زیر سایه اثر، شخصیت‌ها و آن تنوع رنگ‌ها در طراحی صحنه و لباس به چشم نیاید و مورد توجه قرار نگیرد؟
زمانی که از کردستان حرف می‌زنیم اگر به لحاظ تاریخی کمی عقب‌تر برویم به مادها و پارت‌ها بر می‌خوریم که مادها کرد بوده‌اند و پارت‌ها فارس محسوب می‌شده‌اند که همچنان هستند. می‌خواهم بگویم موسیقی و ملودی‌های سریال، همچنین دردهایی که از زبان شخصیت‌ها بیان می‌شوند مربوط به امروز و دیروز نیستند. اگر هم در قالب فیلم یا سریال بیان نشده‌اند به این دلیل است که موقعیت آن پیش نیامده. آقای مهدی فرجی تهیه‌کننده و آقای سعید آقاخانی با لطفی که داشتند به من اعتماد کردند و من نیز این شانس را غنیمت دانستم تا با تکراری که دارم، بخش‌هایی از موسیقی غنی کردستان را بازنگری کنم و آنها را به گوش مخاطبان برسانم. در نهایت واقعا نگران نبودم که موسیقی سریال شنیده نشود. البته حین کار نگرانی‌های درباره موسیقی وجود داشت اما من به کار خودم مطمئن بودم و به تهیه‌کننده و کارگردان اطمینان دادم که اثر شنیده می‌شود و مورد توجه قرار خواهد گرفت.
برای آنکه بار و معنی دیالوگ‌ها کاهش پیدا نکند و خنده‌ها و شوخی دیده و شنیده شوند برخی سازها را میوت کرده‌ام. یعنی اکثر مقام‌ها را با همان ریتم و مولفه‌های قبلی بر اساس میوت کردن صدای سازها تنظیم و اجرا کرده‌ام.
یکی از امتیازهای موسیقی متن سریال «نون خ» این است که علاوه بر تکمیل فضا، به صورت موازی با قصه پیش رفته است. مخاطب در طول اثر داستانک‌ها و وقایع جدید می‌بیند. در مواجهه با موسیقی نیز همین اتفاق رخ می‌دهد.
دلیلش این است که ما به موسیقی چیزی اضافه نکرده‌ایم و بر اساس هرآنچه بوده و در همان فواصل با نت‌ها بازی کرده‌ایم. حتی در بخش‌هایی برای آنکه بار و معنی دیالوگ‌ها کاهش پیدا نکند و خنده‌ها و شوخی دیده و شنیده شوند برخی سازها را میوت کرده‌ام. یعنی اکثر مقام‌ها را با همان ریتم و مولفه‌های قبلی بر اساس میوت کردن صدای سازها تنظیم و اجرا کرده‌ام. به هرحال افکاری در پس این تصمیمات وجود داشته که فقط متعلق به من نبوده و حاصل تلاش تیم زحمتکش خودم و تعاملات با آقای آقاخانی است.
سعید آقاخانی تا چه حد موسیقی کردستان را می‌شناسد؟
ایشان از بچگی با موسیقی فولکوریک منطقه آشنا بوده و بزرگ شده است. حین کار برای انتخاب بهتر موسیقی سکانس‌ها درباره آثار فولکور باهم تعامل خوبی داشتیم و دیگر دوستان نیز در این‌باره نظر می‌دادند. در کل سریال «نون خ» و همه بخش‌های آن، من جمله موسیقی حاصل تلاشی تیمی است.
من در زمینه موسیقی کردی سال‌ها در منطقه آسیا و کشورهای همسایه به تحقیق و پژوهش پرداخته‌ام. به کشورهای ترکیه و سوریه رفتم و کردهای این دو کشور را پیدا کردم و درباره‌شان تحقیق نمودم.
شما چه در فصل‌های قبل و چه در فصل آخر تعصبی نسبت به بهره‌گیری از موسیقی‌های مناطق کردنشین نداشته‌اید. مثلا موسیقی کرمانشاه و کردستان را از هم جدا ندانسته‌اید. سال گذشته هم در گفتگو با یکی از رسانه‌ها گفتید بخشی از تلاشتان معرفی موسیقی کرمانج بوده است. این نگاه و عدم تعصب از کجا نشات می‌گیرد؟
من سال‌ها ایران نبودم و در دوران نوجوانی کشور را ترک کردم و حال حدود چهار سال است که بازگشته‌ام. من عاشق موسیقی کردستان هستم و در این زمینه سال‌ها در منطقه آسیا و کشورهای همسایه به تحقیق و پژوهش پرداختم. به کشورهای ترکیه و سوریه رفتم و کردهای این دو کشور را پیدا کردم و درباره‌شان تحقیق نمودم. کلا خط و مشی موسیقی کردی همیشه برایم اهمیت داشته و دلیل نگاه و عدم تعصبی که می‌گویید همین موضوع است.
در تیتراژ آغازین که آواخوانی آن به عهده خودم بوده، خواننده‌ای را مورد توجه قرار داده‌ام که حدود شصت، هفتاد سال پیش می‌زیسته و شاکِرو نام دارد و یکی از آوازخوانان مطرح کرمانج است. علی‌اصغر کردستانی، مظهر خالقی و حسن زیرک نیز برخی دیگر مفاخر کرد هستند که آثارشان را مورد توجه قرار داده‌ام.
شما در فصل‌های قبل و در فصل آخر سریال مفاخر موسیقی کردستان و کرمانشاه را نیز مدنظر داشته‌اید و در طول سریال ملودی آثار برخی از آنها را می‌شنویم یا اینکه بازیگران به خواندن اثر می‌پردازند.
بله در تیتراژ آغازین که آواخوانی آن به عهده خودم بوده، خواننده‌ای را مورد توجه قرار داده‌ام که حدود شصت، هفتاد سال پیش می‌زیسته و شاکِرو نام دارد و یکی از آوازخوانان مطرح کرمانج است. علی‌اصغر کردستانی، مظهر خالقی و حسن زیرک نیز برخی دیگر مفاخر کرد هستند که آثارشان را مورد توجه قرار داده‌ام. زمانی که چنین بزرگانی پیش از ما زیسته‌اند و آثاری درخور ساخته‌اند من آهنگساز چه کار بهتری می‌توانم انجام دهم؟ حتی اگر در کارم حرفهای و درجه یک باشم! کاری که باید انجام دهم این است که آثار این اساتید را مورد بازنگری قرار دهم و این کار را با ایجاد تغییراتی در فواصل انجام داده‌ام. شاید این کار بی‌ادبی یا گستاخی محسوب شود اما من آن را دوست دارم. البته در بسیاری از مواقع مخالفت‌هایی نیز وجود داشته است. من حتی گاه از تنبور که تعصبات بسیاری نسبت به آن وجود دارد در موسیقی راک استفاده کرده‌ام و برخی در مقابلم جبهه گرفته‌اند. اما من با این نگاه متعصب به موسیقی نمی‌نگرم و در این زمینه محدودیتی قائل نیستم. اگر تنبور امروز سازی شناخته شده است به دلیل تلاش‌های آقای سیدخلیل عالی نژاد است که جسارت‌های بسیار به خرج داده است.
قطعه «لیلم لیل» که با صدای حسین صفامنش در قسمت آخر سریال «نون خ» پخش شد، اثری فولکوریک و قدیمی است. برخی این اثر را متعلق به ترک‌ها می‌دانند. آیا این نظریه درست است؟
«لیلم لیل» یک موسیقی کاملا کردی است اما از آنجا که خواننده اهل ترکیه ابراهیم تاتلیس آن را خواننده بسیاری از مخاطبان تصور می‌کنند که متعلق به ترک‌هاست در صورتی که ابراهیم آن را بر اساس موسیقی کردی خوانده است.
صدای حسین صفامنش در منطقه کردستان بسیار نادر است. جنس و شفافیت صدا، همچنین تحریرهای ایشان منحصر بفرد است. اگر قرار باشد قطعه‌ای لکی یا کرمانجی بخواند برای زبان و گویش درست و ادای بهتر لهجه تلاش می‌کند.
حسین صفامنش به عنوان خواننده تیتراژ فصل‌های اول، دوم و سوم سریال «نون خ» چگونه انتخاب شد؟
ایشان انتخاب خودم بوده و به خواست من تیتراژ سه فصل «نون خ» را خوانده است. به جرات می‌گویم صدای حسین صفامنش در منطقه کردستان بسیار نادر است. جنس و شفافیت صدا، همچنین تحریرهای ایشان منحصر بفرد است. از طرفی ایشان خواننده‌ای بسیار با دقت است و مثلا اگر قرار باشد قطعه‌ای لکی یا کرمانجی بخواند برای زبان و گویش درست و ادای بهتر لهجه تلاش می‌کند و به سراغ شاعر و استادان ادبیات می‌رود. همه این ویژگی‌ها باعث شد که ایشان را برگزینم.
اگر ناگفته‌ای مانده درباره آن توضیح دهید.
موسیقی سریال «نون.خ» حاصل کمک‌های سعید آقاخانی و برآیند کاری تیمی است. من نیز عضوی از این خانواده‌ام که در بخش موسیقی در کنار دیگر عزیزان بوده‌ام. از آقای آقاخانی و تهیه‌کننده اثر آقای مهدی فرجی نیز تشکر می‌کنم که مسیر را برای من و دیگر اعضای پروژه هموار کردند و خروجی آن سریالی است که مورد توجه مردم قرار گرفته است. لازم می‌دانم از وزارت ارشاد و صداوسیما نیز بابت همراهی‌شان برای ساخت اثر در شرایط سخت و بحران کرونا تشکر کنم.
گفتگو: وحید خانه‌ساز
