در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
خودمان نخواستیم «رقص قلم» بخش فروش داشته باشد/ دستگاه‌های فرهنگی برای برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی پیشگام نیستند/ انحصارطلبی در عرصه‌های بین‌المللی به نفع خوشنویسی نیست
حیدری می‌گوید: اگر تا به حال اتفاقات مثبتی در زمینه معرفی هنر خوشنویسی ایران به دیگر کشورها رخ داده بیشتر، با همت هنرمندان ما بوده است. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز در این زمینه موثر بوده، اما تا زمانی که مجموعه کارشناسی در سازمان مذکور شکل نگیرد و اعزام‌ها کارشناسانه نباشد، بعید می‌دانم نتایج خوبی حاصل شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از اتفاقات خوبی که طی روزهای گذشته رخ داده برگزاری نمایشگاه و همایش بین‌المللی خوشنویسی راه ابریشم با عنوان «رقص قلم» است. در این نمایشگاه که به صورت مجازی برگزار شده، آثار خوشنویسان ۳۰ کشور جهان به نمایش درآمده. طی این رویداد، علاوه بر بررسی نقش هنر خوشنویسی میان کشورهای راه ابریشم و وضعیت خوشنویسی معاصر کشورها، به گفتگو پیرامون نقش خوشنویسی در سایر هنرها و دیگر موضوعات مرتبط دیگر نیز پرداخته شده است.
محمد حیدری (خوشنویس و دبیر اجرایی و هنری همایش بین المللی رقص قلم) از اهمیت خوشنویسی در بعد جهانی گفت و به چند و چون برگزاری نخستین همایش و نمایشگاه «رقص قلم» و تاثیرات مثبت آن بر هنر خوشنویسی پرداخت و ابراز امیدواری کرد همایش بین‌المللی «رقص قلم» سال آینده نیز برگزار شود
سوالی که همیشه درباره خوشنویسی وجود دارد اینکه این هنر با وجود ایرانی بودن چرا در عرصه‌های جهانی مورد توجه قرار نگرفته؟ آیا دلیل این عدم موفقیت زبان فارسی است یا خلایی در بخش‌های دیگر وجود دارد؟
بگذارید در اینباره صریحا نظرم را اعلام کنم. اگر تا به حال اتفاقات مثبتی در زمینه معرفی هنر خوشنویسی ایران به دیگر کشورها رخ داده بیشتر، با همت هنرمندان ما بوده است. البته سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز در این زمینه موثر بوده، اما به نظرم امور کارشناسی به درستی انجام نشده یا وجود نداشته است. یادم هست سال‌ها پیش عزیزی برای تشکیل پرونده در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی پیشنهاداتی مطرح می‌کرد، گفتم تا زمانی که مجموعه کارشناسی در سازمان مذکور شکل نگیرد و اعزام‌ها کارشناسانه نباشد، بعید می‌دانم نتایج خوبی حاصل شود؛ هرچند باید همین مقدار حضورها و فعالیت‌ها در طول این سال‌ها را تحسین کرد. طی سال‌های گذشته بنا به مناسبت‌هایی خوشنویسانی به دیگر کشورها اعزام شده‌اند و نمایشگاه برگزار کرده‌اند، اما ما به عنوان کشوری که خوشنویسی را هنر ملی سرزمین‌مان می‌دانیم، باید با توان خیلی بیشتر، صرف هزینه بیشتر و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌تر، در این زمینه‌ها تلاش کنیم. این موضوع را نیز مدنظر داشته باشیم کشورهایی که خوشنویسی در آن‌ها معمول و مرسوم و رایج است تعداشان کم نیست و اگر تلاش نکنیم به راحتی در مقابلشان مغلوب خواهیم شد؛ آنهم در دنیای امروز که تکنولوژی نیز به کمک فعالیت‌های هنری آمده است. اگر تلاش‌های جدی صورت نگیرد تکنولوژی این مغلوب شدن را تسریع می‌بخشد. بنابراین جا دارد که دستگاه‌های فرهنگی ما مثل وزارت فرهنگ و ارشاد، میراث فرهنگی و دیگر دستگاه‌هایی که مستقیما به امر فرهنگ و هنر مرتبط هستند و متولی این امورند دقت و همت بیشتری را به کار گیرند.
آثار خوشنویسی هنرمندان ایرانی گاه با قیمت‌های بالا در حراج‌ها و نمایشگاه‌های خارجی به فروش می‌رسد بی‌آنکه هنرمند از آن سود سرشار بهره‌ای ببرد و عایدی داشته باشد.
بی‌شک اگر این روند جنبه‌ای ملی پیدا کند و سازمان یا نهادی مشخص تولیت این قضیه را به عهده بگیرد، مشکلات اینچنین رفع خواهد شد و شرایطی به وجود می‌آید که این بخش از حالت تقریبا انحصاری خارج شود. هنرمندان شایسته‌ای در کشور داریم، بخصوص در میان قشر جوان. این جوان‌ها سرمایه‌های هنری آینده ما هستند و همین الان در سنین جوانی نیز حرفه‌ای بسیاری برای گفتن دارند و بهتر آن است که از موقعیت‌ها و امکانات مناسب بهره‌مند شوند. زمانی که این ارتباطات در اختیار فرد یا گروهی خاص باشد، طبیعتا آثار افراد خاص مورد توجه قرار می‌گیرد و نباید اینگونه باشد. ضمن اینکه ما در کشور نهادی تخصصی داریم با نام انجمن خوشنویسان ایران که اگر درست عمل کند و اگر دیگر دستگاه‌ها با اعضای متخصص آن همکاری کنند، اتفاقات بسیار بهتری رخ خواهد داد. ما خوشنویسان برجسته زیادی داریم اما در این حراج‌های داخلی یا خارجی معمولا اسم افراد معدودی مطرح می‌شود که البته این افراد نیز جایگاه بالایی دارند و رسیدن به مراتب بالاتر حق آن‌هاست اما به نظر می‌رسد با این گستردگی خوشنویسی در سطح کشور و این تعداد هنرمند شاخص اتفاقات دیگری باید رقم بخورد. رسیدن به این هدف وجود و همکاری نهادی مشخص را می‌طلبد که دقیقا و مستقیما مسئولیت امور را به عهده بگیرد و با نهادهای تخصصی مانند انجمن خوشنویسان در ارتباط باشد.
ایده برگزاری رویداد بین‌المللی نمایشگاه و همایش خوشنویسی راه ابریشم چگونه شکل گرفت؟
سال گذشته کمیسیون ملی یونسکو ایران در شهر همدان همایشی را برگزار کرد و ما به توصیه آقای حجت الله ایوبی در حاشیه این رویداد نمایشگاه خوشنویسی برگزار کردیم. این نمایشگاه مورد توجه عزیزانی که از یونسکوی پاریس آمده بودند، قرار گرفت. در ادامه ما نیز پیرو این اتفاق و استقبال‌های صورت گرفته، تصمیم گرفتیم همایش بعدی را به خوشنویسی راه ابریشم اختصاص دهیم که امسال برگزار شد. ما از پارسال و پس از برگزاری نمایشگاه، مقدمات کار را آغاز کردیم و بر اساس تعاملات، برنامه‌ریزی‌ها انجام شد. در ادامه این روند با پدیده کرونا مواجه شدیم و خب این اتفاق توقفی را در همه کارها ایجاد کرد و امور هنری نیز از این رویه مستثنی نبودند. واقعا مدتی نمی‌دانستیم چه باید بکنیم، اما زمانی که متوجه شدیم کرونا پدیده‌ای نیست که یکی دو ماهه دست از سر دنیا بردارد، تصمیم گرفتیم به صورت مجازی فعالیت‌هایمان را ادامه دهیم و از ابتدای سال ۱۳۹۹ به طور جدی به انجام کارها پرداختیم.
با توجه به بازخوردهای مثبتی که سال گذشته از نمایشگاه خوشنویسی حاصل شده، می‌توان اینگونه استنباط کرد که اگر در بطن و حتی حاشیه رویدادهای بین‌المللی به خوشنویسی توجه شود، این هنر پتانسیل دیده شدن در سطح جهانی را خواهد داشت.
همینطور است. البته چنین فرصتی را کمیسیون ملی یونسکو رقم زده است. اما در کل اگر دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی و دولتی از چنین برنامه‌هایی حمایت کنند اتفاقات مثبتی در این زمینه رخ خواهد داد. شاید کمیسیون ملی یونسکو ایران نیز به تنهایی از پس از هزینه‌های چنین برنامه‌ای برنیاید، اما می‌تواند به لحاظ نیروی فکری همه کشور را حمایت کند. لذا اگر حمایت و همکاری نهادهای فرهنگی باشد، بی‌شک اتفاقات بسیار بزرگتر و تاثیرگذارتری رقم خواهد خورد.
آیا «رقص قلم» اولین همکاری انجمن خوشنویسان با کمیسیون ملی یونسکو بوده است؟
من پیش‌تر هم در موسسه فرهنگی اکو با آقای حجت الله ایوبی همکاری داشته‌ام و آن همکاری نیز منجر به بروز اتفاقات خیلی خوبی شد. از طرفی بیش از دو سال است که در خدمت جناب حجت الله ایوبی و همکاران فرهیخته ایشان در کمیسیون ملی یونسکو هستم و خب بار همایش فعلی نیز به دوش این عزیزان بوده است.
قاعدتا انجمن خوشنویسان نمی‌تواند برای جلب همکاری‌ها به سراغ نهادهای فرهنگی و دولتی برود؟
به هرحال دستگاه‌های فرهنگی نیز باید خودشان پیشگام باشند و خب اینگونه نیست و این در حالی است که اغلب آن‌ها به درخواست‌های ما پاسخ دقیق و درستی نداده‌اند. همایش امسال بیشتر مرهون زحمات اعضای کمیسیون ملی یونسکو بخصوص شخص آقای دکتر ایوبی است اما جا دارد که از برخی نهادهایی که در زمینه‌هایی که با ما داشتند سپاسگزاری کنم. مانند سازمان فرهنگ و ارتباطات که در زمینه رایزنی‌های فرهنگی به ما کمک کردند. وزارت امور خارجه نیز به ارتباط ما توسط سفارتخانه‌ها با هنرمندان دیگر کشورها کمک کرده. شهرداری مشهد نیز برگزاری همایش را متقبل شده است.
انجمن خوشنویسان در چه بخش‌هایی به کمک برگزارکنندگان همایش بین المللی «رقص قلم» آمده؟
برای آنکه خودمان در زمینه انتخاب هنرمندان و آثارشان مستقیم وارد عمل نشده باشیم لازم بود از وجود نهادی کارشناسی و تخصصی بهره بگیریم، لذا از انجمن خوشنویسان ایران که متولی اصلی خوشنویسی در کشور است، خواستیم در این بخش به کمک‌مان بیایند. به نظرم با توجه به تمام شرایطی که در حال حاضر با آن مواجهیم (ازجمله کرونا وعدم همکاری‌های نهادهایی که مستقیما متولی امور فرهنگی هستند) اتفاق بزرگی در کشور رخ داد و طی چند روز برگزاری بازخوردهای خوبی دریافت کردیم.
خوشنویسی هنری است که ارتباط مستقیمی با زبان مردم هر کشور دارد. با توجه به تفاوت‌های زبانی و فرهنگی مردم کشورهای مختلف در زمینه انتخاب و گزینش آثار چه ویژگی‌های را ملاک انتخاب آثار قرار دادید؟
با توجه به اینکه نمایشگاه ما مجازی بوده، انتخاب آثار را به عهده نهادهای ذیربط در هر کشور سپردیم. مثلا در چین نهادی شبیه انجمن خوشنویسان ما وجود دارد که عوامل این بخش در انتخاب و ارسال آثار هنرمندان چینی به ما کمک کردند. یا در افغانستان انجمن خوشنویسان این کشور در زمینه انتخاب و ارسال‌ها به ما کمک کردند. در کل سعی‌مان این بود که به انتخاب و ارسال این نهادها احترام بگذاریم و خودمان در این بخش مداخله نکنیم.
آیا این همکاری‌ها به تعاملات بعدی ایران با نهادهای فرهنگی و هنری کشورهای دیگر کمک خواهد کرد؟
قطعا همینطور است. اگر بناست به نهادی در خارج از کشور اعتماد کنیم و آثاری از آن‌ها را دریافت کنیم و به گزینش‌شان بپردازیم، برای برنامه‌های بعدی چنین اعتمادی از سوی آن‌ها وجود نخواهد داشت.
یعنی هر آنچه از سوی هنرمندان دیگر کشورها به دبیرخانه ارسال شده را مورد استفاده قرار داده‌اید؟
نهایتا شاید آثاری را که به لحاظ کیفیت تصویر و از نظر فنی در فضای مجازی امکان نمایش نداشتند را حذف کردیم. البته این حذف‌ها به گونه‌ای بوده که از هر کشور و از هنرمند شرکت کننده آثار دیگری (حتی یک اثر، ولو با کیفیت پایین) در همایش و نمایشگاه وجود داشته؛ یعنی هیچ فرد یا کشوری را حذف نکرده‌ایم و در نهایت بیش از ۶۰۰ اثر در نمایشگاه و گالری مجازی ظرف ۵ شب به نمایش درآمدند.
یکی از اتفاقات مثبت دیگر در همایش بین‌المللی خوشنویان «رقص قلم» بخش علمی آن بود. درباره جزییات این بخش توضیح دهید.
ما در بخش کنفرانس علمی نزدیک به سی مقاله از کشورهای مختلف دریافت کردیم و شش پنل کارشناسی و اختصاصی داشتیم که آن پنل ها، ظرف سه روز صبح و عصر با مشارکت هنرمندان کشور خودمان و دیگر کشورها برگزار شد. دیگر کشورها از قبل برای حضور در این بخش با ۱۲ موضوع اعلام آمادگی کرده بودند تا در کنفرانس علمی مذکور شرکت کنند. بر اساس رصدها و صحبت‌هایی که با همکاران داشتم گویا هرشب از تمام کشورهایی که در همایش شرکت کرده بودند، بازدید کننده داشته‌ایم. آن بازدیدکننده‌ها حتی به صورت تلفنی در اینباره از ما کسب اطلاعات کردند. موضوع دیگر اینکه ما در فاصله‌ای کوتاه به دنبال فردی بودیم که در زمینه خوشنویسی فعالیت‌های پژوهشی داشته باشد و طی این روند همکاری ما با پژوهشگر و محقق این حوزه، آقای دکتر رضوی فرد شکل گرفت. ایشان تلاش کردند و کتابی تحت عنوان «تاریخچه خوشنویسی ایرانی» تالیف نمودند که این اثر نیز انشالله در روزهای آینده به دو زبان فارسی و انگلیسی به چاپ خواهد رسید و توزیع خواهد شد.
با توجه به مجازی بودن همایش و نمایشگاه، چرا مدت زمان برگزاری را طولانی‌تر نکردید؟
برای چنین رویدادی زمانی رسمی داریم که در مشهد یکم تا چهارم بهمن ماه اعلام شده بود اما مجازی بودن این امکان را فراهم می‌کند که تصاویر و آثار و کنفرانس‌ها و دیگر بخش‌ها برای مدت زمانی طولانی روی سایت کمیسیون ملی یونسکو باقی بماند تا مخاطبان و علاقمندان از آن بهره ببرند. با این تفاسیر می‌توان گفت که همایش و نمایشگاه «رقص قلم» به لحاظ مجازی به پایان نرسیده و امکان بازدید از آن وجود دارد. از طرفی دفتر کمیسیون ملی یونسکو ایران در تهران مستقر است، اما محل برگزاری نمایش در شهر مشهد است. این فاصله کار ما را برای طولانی‌تر کردن زمان رسمی همایش دشوار می‌کرد.
چرا نمایشگاه را در مشهد برگزار کردید؟
خراسان بزرگ در گذشته و در حال حاضر جزو قطب‌های خوشنویسی کشور محسوب می‌شود و این موضوع یکی از دلایل برگزاری نمایشگاه در مشهد بود. به جز این، شهرداری مشهد پیش‌تر در جهت همکاری با ما قول‌هایی داده بود و طبیعتا ما نیز با توجه به شرایط موجود ناگزیر بودیم از همراهی و حمایت ارگانی چون شهرداری بهره‌مند شویم. شاید ما در تهران چنین همراهی و حمایتی را کمتر از ارگان‌ها و سازمان‌ها شاهد بوده‌ایم. به نظرم در تهران نیز اطلاع‌رسانی‌ها و انعکاس اخبار به خوبی انجام شد.
چرا بخش فروش نداشتید؟
همانطور که می‌دانید، آثار زیادی در نمایشگاه «رقص قلم» عرضه شده است. ما به لحاظ جایگاه هنری طوری عمل کرده‌ایم که هم جوان‌ها حضور داشته باشند و هم از وجود آثار استادان و پیشکسوتان این عرصه بهره ببریم. بر همین اساس فکر کردیم قیمت‌گذاری آثار به نوعی ذهن ببیندگان و مخاطبان را نسبت به افراد دچار تشویش کند؛ لذا بهتر دیدیم در زمینه قیمت‌گذاری‌ها اقدامی نکنیم. البته که کمیسیون ملی یونسکو می‌توانست قیمت آثار را از شخص هنرمند سوال کند، اما با توجه به تفاوت‌هایی که در این زمینه ایجاد می‌شد، ممکن بود کمیسیون ملی یونسکو به نوعی زیر سوال رود یا این تصور به وجود آید که ما در این بخش مداخله کرده‌ایم. بنا به همین دلایل ترجیح دادیم بخش فروش را نادیده بگیریم. البته که دوستان و هنرمندان خوشنویس خودشان می‌توانند برای برگزاری نمایشگاه‌های انفرادی یا گروهی برای فروش آثارشان، اقدام کنند.
آیا می‌توان گفت «رقص قلم» اولین رویداد بزرگ و بین‌المللی در عرصه خوشنویسی است؟
با توجه به شرایطی که بیماری همه گیر کرونا برای ما رقم زده و همه از آن آگاهیم و با توجه به موقعیت ایران در منطقه باید گفت جمع آوری بیش از هزار اثر واقعا کار ساده‌ای نیست. مدعی نیستم که کاری کارستان صورت گرفته، اما نمی‌توانم این را اعلام نکنم که کار بسیار بزرگی را انجام داده‌ایم. با توجه به گستردگی و ابعادی که وجود داشته اگر بگوییم همایش و نمایشگاه «رقص قلم» اولین همایش بزرگ خوشنویسی است، بی‌راه نگفته‌ایم. در سال‌های گذشته که نمایشگاه قران نیز برگزار می‌شد فعالان سرزمین‌های دیگر نیز حضور داشتند، اما غالبا از کشورهای اسلامی بودند، آنهم معدود. در همایش امسال بیش از سی کشور حضور داشته‌اند، از جمله لهستان و روسیه.
