ضرورت توجه دولت به تنظیم بازار ایام ملی و مذهبی

تقویم، اثر تعیین کننده‌ای بر رفتار فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم دارد. درایران اگرچه فعالیتهای اداری، ملی و رسمی کشور براساس تقویم شمسی پیگیری می شود اما عمده ایام مذهبی، باتوجه به تقویم قمری برگزار می گردد. براین اساس هر دو تقویم شمسی و قمری مورد توجه عموم مردم قرار می گیرد.

در این بین عمده ایام ملی و مذهبی کشور، همراه با برگزاری مراسم و آیین های است که عموما همراه با تهیه، فرآوری، توزیع و مصرف انواع خوراکیها و آشامیدنی های بین عموم مردم است. بدین ترتیب در ایام ملی و مذهبی کشور، تقاضا برای خرید برخی محصولات به خصوص کالاهای اساسی خوراکی افزایش زیادی نسبت به ایام عادی سال دارد.

براین اساس روزهایی از تقویم شمسی و همچنین تقویم قمری، که مصادف است با ایام ملی و مذهبی، تقاضا برای برخی کالاها و خدمات افزایش می یابد و به تبع آن، اگر اقدامی در حوزه عرضه این محصولات صورت نگیرد آنگاه قیمت آن محصولات در بازار افزایش می یابد.

در این زمینه می توان به ایام ملی عید نوروز که تقاضا برای بسیاری از محصولات از جمله خوراکیها، پوشاک، کفش، لوازم خانگی و…، افزایش زیادی دارد، اشاره نمود. بطوریکه براساس تجربه انعکاس یافته از خرده فروشان، در ایام آخر سال حداقل حدود سی درصد تقاضا برای خرید محصولات مورد نیاز در این ایام نسبت به سایر ماهها افزایش می یابد. در مقابل عمده ایام مذهبی در ایران، باتوجه به تقویم قمری پیگیری می شود که عمد آن در ماههای مبارک رمضان، محرم و صفر قرار گرفته اند.

همچون ایام مهم ملی در ایام مذهبی نیز تقاضا برای برخی محصولات افزایش زیادی نسبت به سایر روزهای عادی سال دارد. در نتیجه دولت همواره در کنار برنامه ریزی و سیاستگذاری برای تنظیم بازارکالاها و خدمات در همه سال، اقدامات گسترده ای را نیز برای تنظیم بازار کالاها و خدمات مورد تقاضا در ایام ملی و مذهبی کشور پیگیری می نماید. حال باتوجه به لغزان بودن تقویم قمری و نوسان ایام مذهبی در فصول مختلف، برخی ایام ملی و مذهبی همزمان باهم فرا می رسند.

این امر موجب می شود که به یکباره افزایش تقاضا برای برخی کالاها و خدمات افزایش بیشتری پیدا می نماید. این موضوع که تحت عنوان «اثر تقویمی» دراقتصاد شناخته می شود، نیاز به انجام اقدامات بیشتر برای تنظیم بازار کالاها را توسط دولت در این ایام را گوش زد می نماید. چرا که در صورت عدم اتخاذ سیاستهای مناسب برای تنظیم بازار در این ایام، افزایش مضاعف تقاضا برای کالاها به تبع ایام ملی و مذهبی همزمان منجر به افزایش بیشتر قیمت این محصولات می گردد و در نهایت منجر به افزایش فشارهای اقتصادی زیادی بر بودجه خانوارها به خصوص اقشار کم درآمد و آسیب پذیر کشور می گردد.

براین اساس همواره شناخت و برآوردی نسبی از اثر افزایش تقاضا برای برخی کالاهای اساسی در ایام ملی و مذهبی و یا هردو ایام همزمان باهم همچنان که گفته شد، می تواند از بروز بحرانهای اقتصادی جلوگیری نماید. چراکه همزمانی ایام ملی در تقویم شمسی و با ایام مذهبی در تقویم قمری هر دو با هم موجب افزایش تقاضای بیشتری برای برخی محصولات و تبع ان افزایش قیمت در صورت عدم افزایش عرضه می گردد. در این بین عمده کالاها مورد تقاضا در ایام ملی و مذهبی مربوط می شود به کالاهای شناخته شده تحت نام کالاهای اساسی که برآورد افزایش سطح تقاضا برای اتخاذ اقدام مناسب در این ایام همواره یکی از موضوعات مهم در تنظیم بازار دولت است.

چرا که همان گونه که اذعان شد از مهم‌ترین ویژگی‌های تقویم قمری لغزان بودن آن در مقایسه با تقویم خورشیدی است، که این موضوع، پیش بینی و برآورد تأثیر افزایش تقاضا برای محصولات مختلف و به تبع آن افزایش قیمت آنها را برای اتخاذ اقدام و سیاست مناسب تنظیم بازار توسط دولت را زمانهای که ایام ملی و مذهبی همزمان است، نسبت به ایامی که تنها در تقویم شمسی و یا قمری است، پیچیده تر می نماید. بنابراین سطح قیمت‌های کالا و خدمات در ایران تحت تاثیر ایام ملی و مذهبی در دو تقویم شمسی و قمری نوسان دارد که این نوسانات در صورت اتخاذ اقدامات مناسب دولت، براحتی قابل کنترل است.

اما اگر دولت در برآورد مربوطه از یک سو و اتخاذ سیاست و اقدام مناسب از سوی دیگر دچار اشتباه و خطا شود، انگاه این موضوع مشکلات گسترده ای را در اقتصاد کشور بوجود خواهد اورد.

یکی از ایام مهم ملی ایران در تقویم شمسی «شب یلدا» است که از گذشته دور خانوارها آخرین شب پاییز که درازترین و تاریکترین شب سال است را تا سپیده دم بیدار می‌مانند. آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبهٔ نمادی دارند و نشانهٔ برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی است. براین اساس هر سال همرا با فرارسیدن شب یلدا تقاضا برای برخی محصولات از جمله آجیل و میوه افزایش می یابد که برای این منظور دولت با کمک اصناف و تشکلهای صنفی هم کسری مورد نیاز را برآورد می نماید و سپس باتوجه به آن اقدام به اتخاذ سیاست مناسب برای تهیه، تدارک و عرضه مازاد تقاضای مورد نیاز از محصولات مد نظر در مناطق مختلف کشور، برای جلوگیری از ایجاد شوک قیمتی در بازار می نماید.

همچنین در سالجاری همچون سال قبل، ایام ملی شب یلدا در تقویم شمسی، همزمان شده با ایام مذهبی مهم اربعین سالار شهیدان امام حسین(ع) در ماه مبارک صفر در تقویم قمری، که باتوجه به برگزاری مراسم عزاداری همراه با توزیع نذری، در سراسر کشور، تقاضا برای برخی محصولات نیز به تبع این ایام مذهبی افزایش می یابد. البته در ماه مبارک صفر ایام مذهبی زیادی برگزار می شود که باتوجه به این ایام مذهبی مهم، تقاضا برای محصولاتی که در تهیه و آماده سازی انواع نذری بکار گرفته می شوند، افزایش زیادی می یابد. براین اساس ماه جاری هم از نظر ملی و هم از نظر مذهبی همراه با افزایش تقاضا برای برخی محصولات و برای جلوگیری از ایجاد شوک اقتصادی، ضرورت دارد دولت امسال پیش از سالهای گذشته به این مهم توجه نماید. چرا که ازیک سو اثر تقویمی در تقویم شمسی و قمری همزمان شده، و ازسوی دیگر اگرچه رشد لجام گسیخته افزایش قیمت کالاها و خدمات به تبع اقدامات نسنجیده، غیر علمی و سو مدیریت دولت قبل تا حدودی با اتخاذ اقدامات مناسب توسط دولت یازدهم کاهش یافته اما همچنان تورم در سطح بیست درصد، آن هم عمدتا باتوجه به سیاستهای دولت دهم، فشارهای اقتصادی زیادی را بر بودجه خانوار به خصوص اقشار کم درآمد و آسیب پذیر وارد می نماید.

در نتیجه اقدامات مناسب دولت تدبیر و امید برای تنظیم بازار سه ماهه آخر سال که با همزمانی ایام ملی و مذهبی شروع می شود، تاحدودی می تواند زمینه حمایت از مصرف کنندگان را به خصوص در تهیه سفره شب یلدا و نذریهای ایام اربعین سالار شهیدان و ۲۸ صفررا فراهم نماید.

در کل همزمانی این دو ایام مهم ملی و مذهبی در تقویم شمسی و قمری همچون سال قبل در فاصله نزدیک، که تحت نام «اثر تقویمی» شناخته می شود موجب افزایش تقاضا برای خرید برخی از محصولات می شود، که برای جلوگیری از اثرات مخرب این افزایش تقاضا به خصوص در زمینه اثر آن بر افزایش قیمت محصولات در بازار، لازم است مسئولین تنظیم بازار در مناطق مختلف کشور، اقدامات مناسب اتخاذ نمایند. تا مشکلی از این منظر برای اقتصاد و عموم مردم ازجمله فقرا صورت نگیرد. براین اساس ضرورت دارد باتوجه به تجربه سالیان قبل، نظر خبرگان و متخصصین، استفاده از اصول علم اقتصاد و…، اقداماتی جهت تنظیم بازار کالاها و خدمات که بیشتر مورد تقاضا در این ایام قرار می گیرند، صورت گیرد. بدین ترتیب اثر تقویمی همزمانی مناسب ملی(شب یلدا) و مناسبت مذهبی(ایام مبارک اربعین و ۲۸ صفر) موجب وارد شدن شوک افزایش تقاضا برای برخی محصولات نگردد. درنتیجه با اقدام مناسب و به موقع متولیان دولتی تنظیم بازار، ازشکل گیری شوک قیمتی ناشی از افزایش تقاضای محصولات، جلوگیری می نماید. چراکه دغدغه تامین محصولات مورد نیاز برای برگزاری این دو مراسم ملی و مذهبی می تواند موجب برهم خوردن آرامش عموم مردم گردد.

در هر حال باید توجه داشت که پیش از شروع بکار دولت یازدهم، به تبع سیاستها و اقدامات نامناسب و غیر علمی به خصوص در قلمرواقتصادی توسط دولت نهم و دهم، فشارهای اقتصادی گسترده ای بر عموم مردم وارد شده است. این امر به خصوص باتوجه به افزایش بی رویه و شدید قیمت کالاها و خدمات از یک سو و همچنین بدتر شدن توزیع درآمد و ثروت ازسوی دیگر، مشکلات اقتصادی عمده ای برای آحاد مختلف مردم به خصوص اقشار کم درآمد و آسیب پذیر بوجود آمده بود. البته پس از استقرا دولت یازدهم که با شعار تدبیر و امید شروع بکار نمود و اقدامات زیادی برای تغییر در برنامه ریزی و سیاستگذاری فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نسبت به دولت قبل اتخاذ نموده، تاحدود زیادی آرامش را به بازارهای مختلف مالی، پولی و کالایی برقرار داشته اما در برخی حوزه ها، مسائل و مشکلات بقدری گسترده و پیچیده است، که اصلاح آنها، نیاز به صرف انرژی و زمان زیادی دارد. در هر حال ایام ملی شب یلدا و ایام مذهبی وفات بزرگ مرد تاریخ بشریت حضرت محمد(ص) و اربعین سالار شهیدان، فرصت مناسبی برای دولت یازدهم برای کمک به برگزاری این ایام مهم توسط عموم مردم به خصوص اقشار کم درآمد و آسیب پذیر، بدون دغدغه افرایش قیمت است.

داوود چراغی؛

کارشناس اقتصادی