آینده مدیریت شهری وچالشهای پیش رو

افشین حبیب زاده در یادداشتی که برای ایلنا ارسال کرده است به آینده مدیریت شهری وچالشهای پیش روی آن پرداخته که در ادامه می آید:

توجه به آینده وچالش های پیش رو، باهدف شناسایی تهدیدها وفرصتها، خصوصاًدرعرصه مدیریت ازجایگاه ویژه ای برخورداراست و عدم توجه به آن درهرحوزه ای می تواندموجب وقوع بحران ومشکلات متعددی گردد.

عمل خردمندانه نیازمندشناخت فرصتها وتهدیدهایی است که اطراف مارافراگرفته اند و کم توجهی به آنها ویاحتی توجه دیرهنگام می تواند امکان پرداختن به آنهارا ازماسلب ویادشوارنماید. مابایدبتوانیم اموردرحال رخ دادن ویا اموری که شایدرخ دهند، یادرشرایط خاصی درآینده امکان رخ دادن دارندراشناسایی،ارزیابی وهمه وجوه آن راموردبررسی قراردهیم.  تاهم بتوانیم به آینده خودشکل دهیم وهم آن رابه کنترل خوددرآوریم. عقل حکم می کند بدانیم آینده آبستن چه پیش آمدهایی است، منافع ومضرات آن رابسنجیم ، اولویت بندی کنیم وبابرنامه وتوان موجود خود به این پیش آمدها سامان دهیم وآنهارا به کنترل خوددرآوریم ویا جامعه رابرای مواجهه با آن آماده کنیم. این نوع نگرش به آینده نشان ازاین داردکه پیش بینی آینده، پیش گویی نیست بلکه هنرشکل دادن به آینده است، آنگونه که موردنظرما است.

اگرچه آینده دارای قطعیت نیست امانمی توان به این بهانه ازآن چشم پوشی کرد. چراکه برخی تغییرات واتفاقات درآینده ریشه درگذشته دارند ویاحاصل استمرارروندهای کنونی درآینده هستند. لذا قابل بررسی وکنترل اند ومی توان نتایج آن راپیش بینی ودرصورت لزوم به اصلاح آنهاپرداخت. علاوه براین پیش بینی آینده می تواند موجب خلق فرصتهای جدیددرآینده شود. اندیشه وخرد ماپشتوانه کنشهای ماهستندواساساً کنش بدون تعقل قابل تصورنیست وازآنجایی که آینده راکنش های ما می سازند پس شناخت آینده عقلاًضروری است.

 مدیریت شهری ازجمله حوزه هایی است که به شدت نیازمندآینده پژوهی است. چراکه به طورمستقیم با زندگی روزمره وسرنوشت شهروندان گره خورده است وهرگونه کوتاهی دراین زمینه بعضاً موجب خسارتهای جبران ناپذیرخواهدشد. از این رو شناخت چالشهای زندگی شهری در حوزه های مختلف و خلق فرصتهای جدید در مدیریت شهری اجتناب ناپذیر است. در این زمینه می توان از روشهای  مختلفی بهره جست. روشهایی چون مدل سازی، تدوین نقشه راه، دیده بانی آینده و از این قبیل. امروز مدیریت شهری در ایران با چالشهای مهم و مختلفی روبرو است که برخی به علت کم توجهی و برخی نیز به علت مشکلات مالی در حال گسترش است که البته مسائل مالی خود معلول علت اول یعنی عدم پیش بینی درست وعدم ارائه راه حل پایداراست. 

توجه به این نکته که مدیریت دریک سازمان دائمی باگذشته وآینده خود در ارتباط است و هرگونه کم توجهی به چالشها و یا مواجه شدن با آنها به صورت موقت می تواند منجر به بروز مشکلات بزرگی درآینده گردد، در مدیریت شهری بسیار پراهمیت است. به عنوان مثال فروش تراکم درشهرها – هرچندقانونی- یکی از راه های درآمدزا در مدیریت شهری است، اما آیا این امر به توسعه پایدار و متوازن در شهر لطمه ای نمی زند؟ . به نظر می رسد مدیریت شهری در اتخاذ تصمیمات کلان باید همواره با آینده نگری تبعات تصمیمات خود را بررسی و آنها را با معیارها و خطوط قرمزی که ترسیم می نماید بسنجد. معیارهایی که با محیط زیست و آسایش مردم و اساساً امکان تداوم مدیریت در سازمان یا شهر دست و پنجه نرم می کنند. 

آیا تا بحال باخوداندیشیده ایم که اگرزلزله ای باقدرت آنچه درتجربه کشورماذکرمی شوددرکلان شهرها رخ دهد چه اتفاقی برای تاسیسات شهری ازقبیل گازوآب وبرق وساختمانها، خصوصاًدربافت فرسوده شهری خواهدافتاد؟. آیا این امرنیازبه پیش بینی ندارد؟. امروزه دردنیا خصوصاًدرشهرهای زلزله خیزاین مهم به روشهای گوناگون به کنترل درآمده است. اما متأسفانه هنوزدرشهرهای ماجدی گرفته نمی شود. آیا تاکنون اندیشیده ایم درصورت بروزمشکلات مالی دراداره شهروپایان تراکم پیش بینی شده برای کلان شهرها ازچه روشی برای تامین هزینه های شهری بهره خواهیم جست؟. فروش تراکم غیرقانونی یا افزودن تراکم قانونی ویا ارائه مدلهایی که مبتنی براقتصادپایدارشهری باشد؟. یاچراحمل ونقل عمومی ماهمزمان باتوسعه صنعت خودروسازی درکشوررشدنکردتا امروزشاهد معضل ترافیک وآلودگی هوانباشیم؟. آیا این امرقابل پیش بینی نبود؟. آیا توسعه حاشیه شهرها بدون توجه به سایرنیازهای آن ازجمله تاسیسات زیربنایی، راه ، بهداشت ودرمان وغیره مشکل آفرین نخواهدبود؟. حریم شهرهای کشوربه طورمتوسط پنج برابرمساحت شهرها است.  درحالی که حریم کلان شهری مانندتهران ده برابراین شهر- مساحت تهران 648 وحریم 5918 کیلومترمربع- است.آیا چاره ای اندیشیده ایم؟. پسماندهای بیمارستانی رو به گسترش دارد. با آن چه خواهیم کرد. آیاهمچنان ازروش سنتی مخازن برای نگهداری آن استفاده خواهیم نمود؟. تهران هرساله 36 سانتی مترفرومی نشیند، تقریباً 90 برابراستاندارداروپا- اتحادیه اروپا نشست چهارمیلی متری سالانه زمین رابحران می داند - ودراین خصوص درجهان رکوردداراست. این درحالی است که مایک دهه است دچاراین بحران شده ایم. آیا چاره ای برای این بحران وعواقب آن اندیشیده ایم؟. 

باتوجه به مطالعات صورت گرفته درمجموع می توان بخشی ازچالشهای مدیریت شهری رابدین ترتیب احصاء نمود : کاهش منابع آب ، آلودگی محیط زیست ، افزایش حجم پسماندهای بیمارستانی وپرخطر ، خطرهای طبیعی مانند زلزله وسیل وفرونشست زمین ، گسترش زندگی شهرنشینی ، حاشیه نشینی ، آسیب های اجتماعی ، فقرومشکلات اقتصادی وآسیب های ناشی ازآن ، ترافیک وحمل ونقل شهری درشهرهای درحال توسعه ، کاهش منابع مالی جهت اداره شهروتوسل به روشهای کوتاه مدت وکم توجهی به منابع مالی پایدار ، ساختاراداری ناکارآمد ، افزونی هزینه ها نسبت به خدمات ارائه شده به شهروندان درواقع گران اداره شدن شهرها ، عدم تطبیق وظایف ومسئولیت درمدیریت شهری ونبود مدیریت واحدشهری ، تمرکزدرمدیریت شهری وکم توجهی به نقش مردم وواگذاری اموربه آنها ، نقص سازوکارهای نظارتی درفرآیندکنترل وموازنه درهمه سطوح ،  عدم رعایت کامل مقررات وقوانین به دلایل متعددازجمله تضادمنافع شهروندان ومدیریت شهری ، نواقص قانونی ازجمله محدودیت دروظایف مدیریت شهری وکم توجهی به واگذاری امورشهری به مدیریت شهری ، تداخل امورسیاسی وشهری وبرخی موارددیگر. 

و اما فرصتهایی نیز وجود دارد که می تواند مورد توجه بیشتر قرار گیرد ازجمله : توسعه تکنولوژی وفن آوری های نوین درحوزه های مختلف ازجمله در زمینه های زیست محیطی و مدیریتی ، استفاده از ظرفیتها و تواناییهای مردم در واگذاری امور محلی به ایشان و ایجاد بستر مناسب برای مشارکت آنان ، توجه به تشکلهای مردمی در موضوعات مختلف وکمک به توسعه آنها و نظارت آنها بر مدیریت شهری ، برقراری ارتباط مستمر باکلان شهرهای مختلف جهان و استفاده از تجارب آنها در زمینه های مختلف شهری و همچنین دسترسی به بازارهای مالی ، ایجاد منابع درآمدی پایدار از طریق تدوین نظام تشخیص و وصول درآمد ، جلب اعتماد مردم از طریق شفافیت در نحوه هزینه کرد درآمدها به منظور افزایش همکاری آنها در پرداخت عوارض ، بازنگری در نظام عوارض شهری وتنظیم آن براساس نوع و کیفیت ارائه خدمات ،  شناسایی خدمات جدید مورد نیاز شهروندان ، برون سپاری حداکثری خدمات شهری ، ساماندهی مبلمان شهری باتوجه به نیازهای جدید و بهره مندی از نظر متخصصین امر، ارتقاء جایگاه مدیریت شهری در تصمیم سازی وتصمیم گیری های مرتبط با امورشهری در قوای حکومتی ، واگذاری امور شهری در اختیار دولت به مدیریت شهری مطابق آنچه در سایر شهرهای توسعه یافته جهان در جریان است ، توسعه کالبد شهر بر اساس برقراری توازن میان ظرفیت ها و نیازها و توجه به توسعه پایدار ، پیشگیری ازوقوع بحران در کنار مدیریت آن.