فراز و نشیب‌های یلدا در گذار بین نسلی ایرانیان

شب یلدا، طولانی‌ترین شب سال با تفاوت چندثانیه است که علت پاسداشت آن در فرهنگ ایرانی علاوه بر تغییر چند ثانیه‌ای زمان در آن، به دلیل ریشه‌ای که در سنت‌ها و باورهای دیرین ایرانیان داشته، دارای اهمیت است.

به گزارش ایلنا، این روز که در فرهنگ عامه ایران جایگاه خاصی دارد، به عنوان یکی از جشن‌های باستانی و کهن ایرانیان همواره مورد اهمیت بوده، به طوریکه نسل قدیم و جدید همچنان با پاسداشت این شب، سعی در زنده نگه‌داشتن این مراسم دارند.

هر چند برگزاری مراسم شب یلدا در گذشته و برای نسل قدیم با نسل جدید تفاوت‌هایی دارد اما برپایی این آئین در روز آخر پاییز و شبی که زمستان آغاز می‌شود، همچنان یادآور روشنایی و امید نزد مردم است.

برپایی مراسم یلدا همچنان اصول کلی خود را حفظ کرده اما نحوه برگزاری آن از سوی مردم با تغییراتی همراه بوده است. مراسم یلدا در گذشته با چیدن میوه‌های تازه فصل پاییز از جمله انار، میوه‌های خشک شده تابستان آجیل مخصوص، شیرینی و هندوانه در سینی‌های دایره‌ای شکل بزرگ مسی برگزار می‌شد.

نسل قدیم با برگزاری این مراسم در خانه بزرگ‌ترین فرد خانواده به دلیل احترامی که ایرانیان برای بزرگان خانواده دارند در کنار پاسداشت این مراسم کهن به تحکیم روابط خانوادگی خود می‌پرداختند.

از آنجایی که این مراسم در روزهای سرد سال قرار دارد، عموماً اعضای خانواده دورتا دور کرسی می‌نشستند و در حالی که سماور بزرگ گازوئیلی یا نفتی در حال غل خوردن بود، استکان‌های کمرباریک چای را دست به دست هم می‌دادند و این گونه طولانی‌ترین شب سال را به صبح می‌رساندند.

در این میان، بزرگ‌ترین فرد خانواده با نیت بهروزی و شادکامی تفالی به دیوان حافظ می‌، زد؛ اعضای خانواده در این می‌ان، به موسیقی‌های فولکلور نیز گوش می‌دادند و شادی میهمانی، سرمای سرد زمستان را به گرمی تبدیل می‌کرد. کودکان نیز در شب نشینی یلدا با قصه‌گویی مادربزرگ و پدربزرگ به خواب می‌رفتند.

هر چند سنت برپایی مراسم شب یلدا همچنان همانند گذشته نزد خانواده‌های ایرانی برگزار می‌شود اما نسل جوان با در نظر گرفتن سنت‌های زیبای قدیم در لابلای زندگی مدرنیته و با تغییراتی در نحوه اجرای آن، همچنان این مراسم را برگزار می‌کند.

یکی از تفاوت‌های اساسی برگزاری مراسم یلدا توسط نسل جوان، دورهمی‌های دوستانه به دور از محیط خانواده است. برخی از اعضای نسل جوان با رفتن به کافه‌ها، رستوران‌ها و سفره‌خانه‌ها این مراسم را در فضای بیرون برگزار می‌کنند.

فضایی که در آن به جای توجه به بعد خانواده، بیشتر جمع دوستان اهمیت دارد. نه خبری از بزرگ‌تر خانواده و نه خبری از خاطره‌گویی‌های مرسوم شب نشینی‌های یلدا است؛ بنابراین صله رحم که کارکرد اصلی شب یلداست، در این میان گم شده است.

اما نسل جوان نیز همچنان این شب را با هندوانه، انار و آجیل برپا می‌کنند و خوراکی‌های یلدا کارکرد خود را همانند سابق حفظ کرده است. اما در این میان نیز هستند خانواده‌های جوانی که یلدا را کنار بزرگترهای خانواده برگزار می‌کنند و با تغییری در رسوم گذشته، سفره یلدا را بر می‌زهای چوبی بزرگ پهن می‌کنند.

سفره‌هایی که دیگر بر کرسی گرم خانه قرار ندارد و شومینه به گرمی محیط خانه کمک می‌کند. با تمام تغییراتی که در مراسم یلدا اتفاق افتاده است اما برپایی این مراسم، همچنان در ایران و خانواده‌های مختلف جایگاه دارد.

بنا بر نظر برخی جامعه‌شناسان، بحثتغییرات اجتماعی مختص شب یلدا نیست؛ زیرا در حوزه‌های دیگر هم بحثتغییرات اجتماعی و فرهنگی بسیار به وجود آمده است؛ زیرا هر سنتی که به وجود می‌آید، با توجه به اقتضائات محیطی، معیشتی و نوع زندگی مردم شکل گرفته است.

بحثی که وجود دارد، این است که سنت‌ها بدون دلیل به وجود نمی‌آیند. سنت‌ها حتما دارای کارکردهایی هستند و این کارکرد‌ها باعثمی‌شود که تداوم پیدا کنند. سنت یلدا دورهم بودن، بازدید و افزایش شادی و امید در طولانی‌ترین شب‌های سال است سنتی که همچنان تداوم دارد؛ موضوعی که نشان دهنده کارکردهای مستمر این مراسم است.