توصیه‌های معنوی برای شب یلدا

شب یلدا، آخرین شب پاییز هر سال است. یلدا به معنای میلاد و تولد است، کلمه‌ای است سریانی که گفته می‌شود شکلی از آن یعنی «ولد» به زبان عربی به میراثرسیده و بعد در زبان فارسی به شکل امروز رایج شده است.

به گزارش ایلنا، از نظر وضعیت زمین و خورشید نیز، موقعیت این دو به گونه‌ای قرار می‌گیرند که با شروع «انقلاب زمستانی»، روز‌ها در نیمکره شمالی زمین رو به بلند‌تر شدن می‌روند.

به عبارت دیگر، خورشید در نظر مردم این مناطق تولدی دوباره می‌یابد و بساط تیرگی و ظلمت رو به کاستی می‌رود و آنچه که پیداست، این است که آنان این شب را نحس می‌پنداشتند و طولانی شدن دوباره روز و بیشتر در آسمان بودن خورشید را گرامی می داشتند

در این شب با برافروختن آتش و شب زنده‌داری تا دمیدن صبح به اعتقاد خود، با تاریکی می‌جنگیدند و طلوع خورشید را جشن می‌گرفتند. کارهایی که آنان در این شب انجام می‌دادند، همگی به گونه‌ایی بوده که در آن سعی بر سپری کردن سریع این شب و به دنبال آن، طولانی کردن روز‌ها و روشنایی‌ها داشته‌اند و براساس برخی خرافاتی که داشته‌اند، هر یک از کار‌ها را مظهر و نماد چیزی می‌دانسته‌اند.

دید و بازدید
از دیگر سو، شب یلدا نخستین شب زمستان و طولانی‌ترین شب سال است که ایرانی‌ها طی رسوم کهن خود، به دور یکدیگر جمع می‌شوند و ضمن دید و بازدید، خوراکی‌های خاصی مانند هندوانه، انار، آجیل و… را مصرف می‌کنند.

هنگام شب یلدا، جوانان پای صحبت‌ها و قصه‌های بزرگسالان می‌نشینند و از لابه‌لای داستان‌ها و قصه‌هایی که از زبان این گنج‌های زندگی می‌شنوند، عبرت‌ها و درس‌های بی‌شماری برای خود می‌اندوزند.

عیادت از سالمندان و بیماران
از جمله رسوم بسیار زیبا و پسندیده ایرانی در این شب که در اسلام نیز بسیار به آن سفارش شده، عیادت از سالمندان و بیماران است.

ملاقات با خویشاوندان و دوستان و رسیدگی به احوال نیازمندان، به ویژه نیازمندان خویشاوند، از جمله آداب پسندیده و نیکویی است که در پرتو دستورات جامع و کامل اسلام، مردمان شریف ایرانی در شب یلدا و دیگر شب‌های طولانی و بلند زمستان به آن اهتمام می‌ورزند. در ادامه به برخی از آداب و رسومی که انجام آن در شب یلدا سفارش شده، اشاره می‌شود.

اسراف نکردن
خداوند برای رفاه و آسایش بندگان خود، نعمت‌های بسیاری آفریده و به آن‌ها امر فرموده از این نعمت‌ها استفاده کنند، ولی همواره بکوشند از اسراف کردن بپرهیزند؛ زیرا خداوند اسراف را دوست ندارد.

امام علی(ع) اسراف کردن را موجب هلاکت دانسته و امام سجاد(ع) در دعا و مناجات‌های خود با خدا می‌فرماید: «و مرا از زیاده روی باز دار و روزی‌ام را از تلف شدن نگاهدار و دارایی‌ام را با برکت دادن به آن افزون کن و راه مصرف آن را در کارهای خیر به من بنمایان».

رسم زیبای دیدار یکدیگر در شب یلدا، وقتی زیبا‌تر می‌شود که با زیاده‌روی نکردن در مصرف خوراکی‌ها و تنقلات، بخشی از آن‌ها را به مصرف یتیمان و افراد بی‌بضاعتی برسانیم که توانایی تهیه چنین اقلامی در این شب را ندارند.

زمستان، بهار مؤمنان
انسان‌هایی که عاشق عبادت هستند و از صمیم دل آن را دوست می‌دارند، تمام وجود خود را وقف عبادت می‌کنند و هر یک از اعمال و گفتار خود را با نیت تقرب به خداوند انجام می‌دهند.

اینگونه افراد جزو برترین‌های مردم شمرده می‌شوند و ترسی از سختی‌های دنیا ندارند. روز‌ها و شب‌های زمستان، بهترین فرصت برای راز و نیاز و مناجات با خداوند است.

امام صادق(ع) این فرصت نیکو را این گونه معرفی می‌کند: «زمستان، بهار مؤمن است. شب‌هایش طولانی است که برای عبادت نیمه شب از آن کمک می‌گیرد و روز‌هایش کوتاه است که برای روزه گرفتن از آن مدد می‌جوید».

برخاستن از خواب شیرین در دل شب و اندیشیدن در ملکوت آسمان‌ها و زمین، خدا و قدرت او و نیز روزه گرفتن در روزهای کوتاه زمستانی، بهترین و خالص‌ترین عبادت خدای تعالی است. رسول خدا(ص) می‌فرماید: «روزه زمستان، غنیمتی فرح‌بخش است».

خویشاوندان را فراموش نکنید
خداوند در آیات بی‌شماری به بندگان خود دستور می‌دهد خویشاوندان و نزدیکان خود را فراموش نکرده و همواره جویای احوال آن‌ها باشند و آن‌ها را از قطع رحم و رسیدگی نکردن به خویشان، برحذر می‌دارد.

امام باقر(ع) در اهمیت این موضوع می‌فرماید: «صله رحم اعمال را پاک می‌کند، دارایی‌ها را فزونی می‌بخشد، بلا را برطرف می‌گرداند، کار حسابرسی در قیامت را آسان می‌کند و مرگ را به تأخیر می‌اندازد».

صله رحم و دیدار با اقوام، به قدری اهمیت دارد که رسول خدا(ص) حتی یکسال پیاده‌روی برای آن را جایز می‌شمارد. شب‌های بلند زمستانی، فرصت بسیار خوبی است که می‌توان از آن بهره‌برداری صحیح کرده، به دیدار اقوام و نزدیکان شتافت و در اجرای این سنت پسندیده و نیک که ثواب بسیاری هم دارد، پیشقدم شد.

بیان قصه‌های قرآنی
خداوند در قرآن کریم بندگان خود را به قصه‌های قرآن توجه داده و هر یک از این سرگذشت‌ها را دارای حکمتی می‌داند که برای انسان‌ها هزاران پند و اندرز در خود نهفته دارد. امام(ع) نیز می‌فرماید: «بهترین داستان، رسا‌ترین اندرز و سودمند‌ترین پند، کتاب خدای عزوجل است».

داستان‌ها و افسانه‌های زمینی، پس از چندبار تکرار کم کم تازگی و جذابیت خود را از دست می‌دهد؛ ولی قرآن تنها کلامی است که هر اندازه هم تکرار شود کهنه شدنی نیست.

در شب یلدا و شب‌های زمستانی که دور یکدیگر جمع می‌شویم و پای صحبت بزرگ‌تر‌ها می‌نشینیم، نیکو و شایسته است به جای داستان‌ها و قصه‌هایی که‌گاه با خرافات همراه است، به قصه‌های قرآنی توجه کنیم که هیچ‌گاه کهنه نمی‌شود و خرافات در آن راه ندارد.

دقت در آفرینش
شب، مایه آرامش و سکون است. با پایان روز و پس از به اتمام رسیدن ساعات تلاش و کوشش در راه کسب روزی، آدمیان در سکوت شب، آرامش خود را می‌یابند و استراحت می‌کنند.

شب‌های طولانی زمستان، فرصت خوبی است تا با دقت در نظام آفرینش وگردش شب و روز، به بزرگی خدای تعالی و کوچکی خود در این نظام هستی اعتراف کنیم. زیبایی‌های شب و درخشش ستارگان در پرده‌های سیاه شب‌های فرو رفته در ظلمت و گسترش نور ماه در آسمان‌ها، همه نشان از قدرت بی‌پایان خداوند دارد. در این شب‌ها می‌توانیم به ستایش خدا بپردازیم.

چنانکه امام علی(ع) می‌فرماید: «خدای پاک! چه عظیم و پرشکوه است آنچه از آفرینش تو می‌بینیم، و چه خرد است هر بزرگی در برابر قدرت تو، و چه حقیر است آنچه ما می‌بینیم در برابر قدرت ناپیدای تو از دیدگان ما».

حسابرسی اعمال
محاسبه نفس و بررسی کارهای روزانه، ویژگی کسانی است که ایمان حقیقی در جان و دلشان راه یافته است. پیامبر خدا(ص) می‌فرماید: «پیش از آنکه مورد حسابرسی قرار بگیرید، خود به حساب نفستان برسید و پیش از آنکه سنجیده شوید، خود نفستان را در ترازوی سنجش بگذارید و برای آن روز حساب بزرگ آماده شوید».

کسانی که از فرصت‌های زندگی بهترین بهره‌ها را برده و نیک‌ترین ذخیره‌ها را می‌اندوزند، در راه اطاعت خدا و خویشتن‌داری از نافرمانی او شکیبایی می‌ورزند و روز قیامت بدون محاسبه اعمال به بهشت می‌روند.

زیرا این افراد در این دنیای فانی، در لحظه لحظه زندگی دقت کرده‌اند تا دچار لغزش نشوند. طولانی بودن شب‌های زمستانی و آرامشی که در آن برای آدمی ایجاد می‌شود، بهترین فرصت برای مراقبت و رسیدگی به اعمال روزانه است.

دیوان حافظ
از گذشته‌های دور در خانواده‌های ایرانی در کنار قرآن کریم، دیوان حافظ نیز مورد توجه و عنایت خاصی بوده است. ایرانیان همان‌گونه که با قرآن استخاره کرده، برای شروع کارهای خود از این کتاب آسمانی طلب خیر می‌کنند، به دیوان حافظ نیز تفأل می‌زنند و از خواجه شیراز دعای خیر می‌خواهند.

یکی از رسم‌های جالب و زیبای ایرانی‌ها در شب یلدا، تفأل زدن به دیوان حافظ و خواندن اشعار عرفانی اوست که برگرفته از آیات قرآن است. شایسته است در این شب طولانی، با تفأل زدن به حافظ و خواندن اشعار عرفانی او، از خرافات و تفأل زدن به شیوه‌های خرافی دیگر پرهیز کنیم.

پیامبر خدا(ص) می‌فرماید: «از ما نیست کسی که فال بد زند یا برایش فال بد زده شود». قرائت اشعار پسندیده و نیکو، به ویژه اشعاری که در مدح اهل بیت(ع) سروده شده، از جمله کارهای خوب و نیکویی است که می‌توان در این شب انجام داد.

انار و گردو
خداوند مهربان در طبیعت بخشنده خود، در هر فصل نعمت‌ها و میوه‌هایی در دسترس ما گذاشته که سلامت ما را تأمین و قدرت دفاعی بدن را مقابل بیماری‌ها افزون می‌سازد.

در زمستان که به علت تغییر هوا و عوامل دیگر مانند باد و باران، سرماخوردگی و بیماری‌هایی نظیر آن زیاد می‌شود، وجود انار می‌تواند نه تنها شفا بخش بوده، بلکه در حفظ سلامت و جلوگیری از این گونه بیماری‌ها موثر باشد.

شاید حکمت خوردن انار در نخستین شب زمستان همین مسئله باشد. گردو نیز از تنقلاتی است که در این شب مصرف می‌شود و فایده‌های بسیاری دارد. امام رضا(ع) فرموده است: «خوردن گردو در زمستان و فصل سرما، کلیه‌ها را گرم و سردی را از بدن دفع می‌کند».

رعایت این آداب و رسوم پسندیده و توجه به حکمت خوراکی‌هایی که در این شب مصرف می‌شود، می‌تواند راهگشای خوبی برای جوانان و نوجوانان باشد.

هدیه دادن
ایران کشوری گسترده با اقوام مختلف است که هر یک از آن‌ها در پرتو رسم‌های ویژه منطقه خود، شب یلدا را به گونه‌ای خاص برگزار می‌کنند. از جمله رسم‌های ایرانی که در شب یلدا در میان اقوام مختلف برگزار می‌شود، رسم پسندیده هدیه دادن و هدیه گرفتن است.

این سنت نیکو در اسلام بسیار مورد سفارش قرار گرفته و پیامبر(ص) فرموده است: «به یکدیگر هدیه بدهید تا دل‌هایتان به هم مهربان شود. به یکدیگر هدیه دهید؛ زیرا کینه‌ها را از بین می‌برد».

پیامبر خدا(ص) همواره به این امر نیکو اهتمام می‌ورزیدند و هر هدیه‌ای که به آن حضرت داده می‌شد، با روی باز می‌پذیرفتند؛ زیرا آن را نوعی احترام به شخص هدیه دهنده می‌دانستند.

هدیه دادن به کوچک‌تر‌ها در این شب، سبب می‌شود تا کودکان و نوجوانان به بزرگ‌تر‌ها با دیده احترام نگریسته و محبت آن‌ها را در دل خود نگاه دارند.

منابع:
تالار گفتمان نبض فردا
احکام دین همشهری آنلاین
دین و اندیشه آکاایران