اجرای قانون به تنهایی راهگشا نیست

ایلنا: حسین شهابی در دومین تجربه سینمایی خود فیلم روز روشن را ساخته است. این فیلم به یک مسئله مهم اجتماعی می‌پردازد. داستان فیلم درباره فردی است که دچار قتل غیرعمد شده و نامزدش که نقش او را پانته‌آ بهرام ایفا می‌کند، به دنبال آن است با جمع‌آوری مدارک و شواهد ثابت کند؛ شوهرش قاتل نیست.

فیلم روز روشن که از هفته گذشته اکرانش آغاز شده، مود استقبال قرار گرفته است. با حسین شهابی به مناسبت آغاز اکران فیلم روز روشن گفتگو کرده‌ایم.

* ایده و طرح داستان روز روشن از کجا در ذهن شما شکل گرفت؟
_ _ از مشاهدات عینی و همه واقعیت‌هایی که روزانه در جامعه جاری و ساری است. از آن‌جا که به سادگی علاقه‌ دارم خیلی دنبال موضوعات پیچیده نمی‌گردم. این کار را قبلا هم در فیلم‌های کوتاه و ویدئویی کرده بودم. باتوجه به تجربیات و سن و سالم دنبال این نبودم که کار شگفت‌انگیز و عجیب و غریبی انجام دهم تا توجه‌ها را به خودم جلب کنم. واقعیت‌های ملموس و روزمرهٔ جامعه است که در فیلم روز روشن دیده می‌شود. همانطور که من و شما سوار اتوبوس می‌شویم و می‌توانیم واقعیت‌ها را ببینیم، من هم در فیلم؛ قصهٔ عامیانه‌ و سرراستی را تعریف می‌کنم. تمام تلاشم این بوده که به با پرداختن به جزئیات، یک سری ظرافت‌های انسانی را نشان بدهم.

* از ابتدا نیز عنوان فیلم روز روشن بود؟
_ _ برای انتخاب اسم ماه‌ها وقت گذاشتم. می‌خواستم میان ۲۰۰ اسمی‌ که روی کاغذ نوشته بودم؛ یکی را انتخاب کنم. تا جایی که فیلمنامه تمام شده و در مرحله دریافت مجوز بود اما هنوز درمورد اسمش به نتیجه نرسیده بودم. کلمهٔ «روشن» علاوه بر اینکه اسم شخصیت اصلی فیلم است، به روشنگری و عدالت هم اشاره دارد. روز روشن روز آدم‌هایی است که تمام خطاهایی که در خفا می‌کردند؛ عیان می‌شود و از طرفی به‌‌‌ همان ضرب‌المثل معروف که «مثل روز روشن است…» اشاره دارد؛ بیانگر حقیقتی است که کتمان می‌شود.

* چرا روز روشن را در عید اکران نکردید باتوجه به اینکه فیلم با استقبال خوبی در جشنواره فیلم فجر مواجه شد؟
_ _ بازخوردهای مردم در جشنواره آنقدر خوب و عالی بود که شرکت پخش کنندهٔ این فیلم اکران عید را درخواست داد اما چون هر شرکت تنها می‌تواند یک فیلم در اکران نوروز داشته باشد؛ «روز روشن» در نوروز اکران نشد.

* نسخه‌ای که درحال حاضر اکران شده؛ با نسخه‌ای که پیش از این در جشنواره به نمایش درآمده بود؛ چه تفاوتی دارد؟
_ _ هیچ تفاوتی ندارد. حتی یک پلان هم حذفی نداشت. در جشنواره سال گذشته تنها فیلمی بود که هیچ اتفاق ناگواری برایش نیافتاد. با اینکه خودم برایش بسیار نگران بودم که سکانس اصلی را درنیاورند زیرا اگر چنین اتفاقی می‌افتاد قصه فیلم عوض می‌شد و بعد فهیمدم این به خاطر‌شناختی بود که من از ممیزی‌ها داشتم.

* راننده تاکسی فیلم که نقش آن را مهران احمدی بازی می‌کند؛ بیش از اندازه به پانته‌آ بهرام و مسائل‌اش نزدیک می‌شود؛ امری که در جامعه کمتر دیده می‌شود؟
_ _ این نگرانی در طول فیلم آرام آرام شکل می‌گیرد. از اولین پلانی که پانته‌آ بهرام جلوی دکه کتک می‌خورد؛ مهران احمدی او را تعقیب می‌کند. البته ناگفته نماند که نمونه‌های واقعی این نوع آدم‌ها در جامعه ما بسیار کم هستند و شاید به همین دلیل هم برای شما کمی غیرقابل باور است. مهران احمدی تنها یک راننده آژانس نیست، یک کارمند بازنشسته است که خانواده دوست و متعهد است. حتی می‌خواستم نشان دهم که این راننده آژانس قبلا معلم یا ارتشی بوده است اما بعد‌ها فکر کردم که می‌گویند چنین کار خوبی را تنها یک معلم بازنشسته که راننده آژانس شده می‌تواند انجام دهد و در این صورت آن الگوسازی و فضیلت از بین می‌رفت. می‌خواستم یک راننده آژانس زمانی که آن را می‌بیند؛ متوجه شود که به جز مسائل مالی می‌تواند به فکر واقعیت‌ها و مشکلات جامعه پیرامون خودش هم باشد. خود این آدم هم که راننده آژانس است آدم کنجکاوی است تا آنجا که‌‌ همان لحظه به پانته‌آ بهرام می‌گوید این آقا شوهر شماست.

* ولی خیلی به بهرام نزدیک می‌شود و دل می‌سوزاند و این کار طبیعی نیست؟
_ _ البته اگر توجه کرده باشید این راننده آژانس خیلی هم کار شگفت‌انگیز یا عجیبی انجام نمی‌دهد. هر آدمی که ذره‌ای شرافت داشته باشد همین رفتاری را می‌کند که مهران احمدی انجام داد مخصوصا با سن و سالی که او نقش آن را ایفا می‌کند.

* از ابتدا نیز گزینه موردنظرتان برای این نقش مهران احمدی بود؟
_ _ ما برای این نقش یک آدم ۵۸ ساله را در نظر داشتیم اما با توجه به اینکه نتوانستیم چنین شخصی را پیدا کنیم از مهران احمدی خواستم تا این نقش را ایفا کند. مهران ۸ سال از پانته‌آ کوچک‌تر است اما به خوبی توانست ۲۰سال بالا‌تر از آن را بازی کند. مهران احمدی به شدت آدم کنجکاوی است. یادم می‌آید آنقدر در فیلم «روز روشن» سوال می‌کرد که من خسته شده بودم. این تعامل در کار بسیار به کارگردان و بازیگر کمک می‌کند.

* این فیلم گرچه درباره روابط آدم‌هاست اما داستان فیلم درباره کسی است که قتل کرده و ما وی را نمی‌بینیم و به نوعی غایب است؟
_ _ بله؛ دقیقا. این فیلم گرچه موضوعش اجتماعی و انسانی است اما یک درام تراژیک به معنای واقعی سینمایی کلمه است. این فیلم به روابط آدم‌هایی که جامعه را می‌سازند؛ می‌پردازد. آنچه در این قصه برای من اهمیت زیادی داشت؛ خاکستری نگه داشتن آدم‌ها بود اینکه بدون بدمن قصه را جلو ببری؛ کاری بسیار مشکل است زیرا بیننده قهرمان را دنبال می‌کند. فکر می‌کنم «روز روشن» تنها فیلم تاریخ سینمای ایران است که در آن سوم شخص مطرح می‌شود و تا آخر پلان این سوم شخص وجود دارد.

* گویا نگاه شما به این داستان اینطور بوده که عده‌ای نمی‌خواهند حقیقت گفته شود و بسیاری از ما مسائل شخصیمان را به حقیقت ترجیح می‌دهیم؟
_ _ ‌ این در واقع وجدان اجتماعی است. آدم‌هایی با این فرهنگ و رفتار طنابی می‌تنند که خودشان در آن گرفتار می‌شوند. در فیلم زمانی که همه آدم‌ها دیده بودند شخصیت اصلی فیلم بیگناه است باید حقیقت را می‌گفتند اما از ترس قدرت خانواده مقتول این کار را نمی‌کنند.

* شما احساس می‌کنید جامعه امروز دارد به سمتی می‌رود که مردم همه به فکر خودشان هستند و جایی از حق دفاع می‌کنند که علیه خودشان نباشد اما در شرع هم آمده که راست را بگو حتی اگر عیله تو باشد؟
_ _ فکر می‌کنم ملت ما آداب و فرهنگی خاصی دارد و امروز در نقطه‌ای ایستاده که بر سر دوراهی بدی قرار گرفته است. تصمیم گرفتن برای آن‌ها بسیار سخت است. بخش مهمی از این وضعیت به نگاه به دین از دین بازمی‌گردد زیرا قرائت ما از مذهب درست نیست.

* نبود نگاه درست از کجا ناشی می‌شود و در کجا باید نگاه درست از دین به ما داده شود؟
_ _ مشکل اصلی در آموزش است. وقتی به مدرسه می‌روید اصول اخلاقی اسلامی به شما آموزش داده می‌شود و یک رابطی بین انسانیت و خود شما قرار می‌گیرد و وقتی سن شما بالا‌تر می‌رود؛ وجود این واسطه کمرنگ‌تر می‌شود. به واسطه رشد انواع غرایز در ما؛ مذهب خواسته یا ناخواسته از طرف ما پرت می‌شود اما با این وجود نمی‌توانیم آن را کاملا کنار بگذاریم زیرا مذهب در ما ریشه بسیار عمیق و اثرگذاری دارد. حتی بسیاری از آدم‌هایی که لائیک هستند؛ ناخواسته ممکن است قسمی بخورند که یک مسلمان دو آتیشه این قسم را نمی‌خورد.

* نقش قانون در این میان چیست و به نظر می‌رسد که قانون تنها کاری از پیش نمی‌برد؟
_ _ دقیقا همین طور است زیرا دادگاه و رفتار را خودمان می‌سازیم و دادگاه براساس اطلاعات و رفتار ما رای می‌دهد به همین دلیل رفتار ما مهم است. قانون هیچگاه مشکلی را حل نمی‌کند. مثل معروفی است که می‌گوید دو آدم آگاه وقتی نزد قاضی می‌روند؛ مثل این است که نزد یک آدم ناآگاه می‌روند. زیرا حقیقت را باید از ما بشنود و تازه متوجه شود که داستان چیست و قضاوت کند.

* چرا در پایان فیلم نشان نمی‌دهید شخصیتی که در طول فیلم به آن پرداختید؛ به چه سرنوشتی دچار می‌شود و آیا از زندان آزاد می‌شود؟
_ _ خودم نمی‌خواستم آن را نشان دهم زیرا فلسفه بودن پویان در این فیلم تنها بهانه‌ای برای ساختن فیلم بود. اگر پویان از زندان بیرون می‌آمد؛ قصه دیگری آغاز می‌شد و قصه انتزاعی می‌شد.

* به نظر شما اگر پویان آزاد می‌شد سراغ چه کسی می‌آمد؟
_ _ پویان اصلا بیرون نمی‌آید که سراغ کسی برود اما اگر می‌آمد قطعا سراغ روشن زنی که برای نجات وی تلاش کرده؛ می‌رفت زیرا معتقدم که انسانیت هنوز وجود دارد.

گفتگو از علی زادمهر