بررسی دلایل بی‌مشتری بودن کمیسیون‌های غیراقتصادی/ از منافع شخصی تا فقدان نظام انتخاباتی حزبی/ مشوق مجلس یازدهم به کمیسیون‌های کم متقاضی
گرایش نمایندگان برای عضویت در کیمسیون‌های تخصصی با محوریت اقتصاد و سهم اندک کمیسیون‌های غیر اقتصادی در اغلب دوره‌های مجلس به چشم می‌خورد، نمایندگان مجلس دهم دغدغه‌مندی‌های استانی، فقدان نظام انتخاباتی حزبی و استانی و ترجیحات شخصی را در این زمینه موثر می‌دانند.
طی روزها و هفته‌های اخیر یکی از مهمترین موضوعات مربوط به مجلس حضور نمایندگان در کمیسیون‌های تخصصی مجلس بوده است. اسامی اعضای کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی زودتر از دیگر کمیسیون‌ها مشخص شد. به روال دوره‌های قبل ظاهرا تقاضا برای عضویت در کمیسیون‌های اقتصادی بیشتر از کمیسیون‌های غیراقتصادی بوده است. این موضوع بحث‌هایی را در فضای رسانه‌ای و افکار عمومی کشور دامن زده است برای روشن شدن علل و انگیزه‌های نمایندگان برای حضور در این کمیسیون‌ها سراغ چند نماینده پیشین مجلس رفتیم.
اولویت حل مسائل حوزه‌های انتخابیه/ باید ساختار مجلس اصلاح شود
نخستین علت و انگیزه از دلایل حضور نمایندگان در کمیسیون‌های اقتصادی حل مسائل حوزه های انتخابیه است.
«غلامرضا کاتب» نماینده گرمسار و رییس کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس دهم در این خصوص معتقد است که تا زمانی که ساختار مجلس اصلاح نشود و انتخابات مجلس ملی و استانی نباشد، این شرایط همچنان حاکم است چون نمایندگان در راستای مأموریت اصلی خود که قانونگذاری و نظارت بر قانون است، عمل نمی‌کنند و بیشتر به دنبال این هستند که در کمیسیونی شرکت کنند که برای حوزه انتخابیه و مطالبات مردم آن منطقه بتوانند ایفای نقش کنند. برای مثال نمایندگان استان خوزستان بیشتر به دنبال عضویت در کمیسیون انرژی هستند. زیرا مسائل و مشکلات این استان بیشتر مربوط به انرژی و سوخت است و در نتیجه نماینده به دنبال این است که در دوره نمایندگی خود پاسخگوی مردم باشد.
وی ادامه داد: در دوره گذشته یکی از بحث‌های جدی با حقوقدانان شورای نگهبان موضوع اصلاح قانون انتخابات بود که بر اساس آن مجلس به سمت کارآمدی حرکت کرده و نگاه مجلس نیز نگاه ملی می‌شد. در صورت تایید این مصوبه، ماموریت نماینده در مجلس وظیفه‌ای می‌شد که قانون اساسی بر عهده او گذاشته است، یعنی تصویب قوانین و نظارت بر اجرای قانون و فعالیت دستگاه‌های درون نظام.
کاتب تاکید کرد: علیرغم اینکه دوستان حقوقدان شورای نگهبان زمانی که می‌خواستند رای اعتماد بگیرند می‌گفتند به اصلاح قانون انتخابات باور دارند، اما زمانی که این موضوع در مجلس تصویب شد، هیچ یک از حقوقدانان از این مصوبه دفاع نکردند و مانند سنوات گذشته و دوره‌های ششم و هفتم و هشتم که این موضوع در مجلس تصویب شده بود، در دوره مجلس دهم نیز این قانون ابتر ماند.
خلاء قانون انتخابات، باعث کوتاهی در انجام مأموریت و وظایف نمایندگی است
نماینده سابق گرمسار در مجلس شورای اسلامی گفت: تا زمانی که نگاه مجلس ملی و فراملی نباشد و نماینده فقط به دنبال این باشد که بعد از چهارسال چگونه می‌تواند رأی بیاورد؛ این آسیب دامن مجلس و کشور ما را گرفته است؛ چون ساختار حزبی نداریم و نماینده صرفا به دنبال این است که آرایی برای خود کسب کند و در مجلس حضور داشته باشد. ساختار مدیریت مجلس باید اصلاح شود و نماینده مجلس فقط بر اساس قانون اساسی به ماموریت اصلی خود بپردازد وگرنه هر اندازه هم که موانع قانونی نظارت‌ها را داشته باشیم، وقتی ساختار غلط باشد، آلودگی و فساد دامن مجلس و دولت را می‌گیرد.
دغدغه‌مندی شخصی برخی نمایندگان را به سمت کمیسیون‌های خاص سوق می‌دهد
برخی نمایندگان در عمل به آنچه وظیفه آنها است کوتاهی می‌کنند در حالی که باید از خودگذشتگی داشته باشند، اما به دلیل مزایایی که برخی کمیسیون‌ها ممکن است برای آنها داشته باشد، به کمیسیون‌های تخصصی خاصی گرایش دارند.
«حسین رضازاده» عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس دهم نیز به دغدغه‌مندی شخصی نمایندگان در گرایش آنان به کمیسیون‌های خاص تاکید کرد و گفت: کمیسیون حقوقی و قضایی از کمیسیون‌های مهم و تاثیرگذار مجلس است و بیشتر مصوبات از مسیر این کمیسیون‌ها به قانون تبدیل می‌شوند. کمیسیون حقوقی و قضایی کمیسیون کار است، نماینده‌ای که عضو این کمیسیون می‌شود باید با دغدغه به مشکلات مردم ورود پیدا کند، ما شاهد هستیم که برخی نمایندگان با وجود اینکه تحصیلات حقوقی و حتی غیرحقوقی دارند و به حضور آنان در کمیسیون حقوقی نیاز است، اما به دنبال دغدغه‌های شخصی می‌روند و مسئولیت‌پذیری لازم را در ایفای وظیفه نمایندگی خود ندارند.
وی گفت: یکی از کمیسیون‌هایی نمایندگان باید در آن بر حسب وظیفه تلاش می‌کردند کمیسیون قضایی بود، اما متاسفانه برخی نمایندگان دغدغه‌هایی دارند از جمله مسائل شهرستان یا مسائل دیگر که آنها را به سمت کمیسیون‌های خاص سوق می‌دهد.
نماینده کازرون در مجلس دهم طرح موضوعاتی همچون اثرگذاری بهتر و بیشتر در حوزه‌های اقتصادی، صنایع و معادن، عمران و ... را بهانه‌های نمایندگان برای حضور در کمیسیون‌های تخصصی دانست و افزود: برخی نمایندگان در عمل به آنچه وظیفه آنها است کوتاهی می‌کنند در حالی که باید از خودگذشتگی داشته باشند، اما به دلیل مزایایی که برخی کمیسیون‌ها ممکن است برای آنها داشته باشد، به کمیسیون‌های تخصصی خاصی گرایش دارند.
اجبار قانونی در چیدمان کمیسیون‌های تخصصی
رضازاده تاکید کرد: حضور نمایندگان در کمیسیون‌های تخصصی در صورتی که با تحصیلات و تجارب آنها هماهنگ باشد، به یقین مصوباتی بهتری به دنبال خواهد داشت، در این صورت است که نمایندگان تخصصی‌تر در مجلس نظر می‌دهند و قوانین ارزشمندی تصویب می‌شود مثلا بسیاری از مصوبات از کمیسیون قضایی عبور می‌کند، اما اغلب نمایندگان به آن گرایشی ندارند. این موضوع باید در آیین‌نامه داخلی مجلس مورد توجه قرار گیرد و نمایندگانی که برای مثال حقوقدان هستند، اجبار قانونی برای عضویتشان در کمیسیون حقوقی ایجاد شود.
سهم انگیزه‌های شخصی در انتخاب کمیسیون‌های اقتصادی
اغلب قانونگذاران در همه دوره‌ها قانونی را تصویب نمی‌کنند که خود مشمول آن شوند، آنها به دنبال مسثنی کردن خود از برخی قوانین هستند و به همین دلیل نیز قانون‌گریزی در این کشور نهادینه شده است
«فردین فرمند» نماینده میانه و عضو کمیسیون انرژی مجلس دهم درباره چرایی گرایش نمایندگان به کمیسیون‌های اقتصادی گفت: برخی نمایندگان می‌خواهند برای حوزه انتخابیه خود کارهای خاصی انجام دهند یا به دلیل منافع شخصی به این کمیسیون‌ها گرایش دارند. بسیاری از همکاران هم دقت ندارند که کمیسیونی که انتخاب کرده‌اند، چه ارتباطی به کمیسیون آنها دارد.
وی افزود: در چندین دوره نمایندگی و قانونگذاری مجلس، آیین‌نامه درستی در این باره تدوین نشده است. اگر چه در آیین‌نامه تغییراتی ایجاد کردند که نمایندگان بتوانند با توجه به تحصیلات و تخصص خود در کمیسیون‌های تخصصی مرتبط عضو و فعال باشند، اما این موضوع هنوز دارای اشکالات زیادی است و به چکش‌کاری نیاز دارد.
وقتی نمایندگان خود را مستثنی می‌کنند
فرمند تاکید کرد: اغلب قانونگذاران در همه دوره‌ها قانونی را تصویب نمی‌کنند که خود مشمول آن شوند، آنها به دنبال مسثنی کردن خود از برخی قوانین هستند و به همین دلیل نیز قانون‌گریزی در این کشور نهادینه شده است، مثلا نماینده با سابقه نمایندگی این امکان را دارد که به کمیسیون غیرمتبط برود؛ قانون در این زمینه نیاز به بازنگری دارد؛ نگاهی به کارنامه ده دوره مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد کهنمایندگان اغلب قوانینی مصوب می‌کنند که خود آنها را شامل نشود و خود را مستثنی می‌کنند.
فقدان آمایش سرزمین
چنانچه آمایش سرزمین در کشور اجرا شود و درخواست‌ها و مطالبات محلی نباشد، نماینده نیز توقعی ندارد که بیش از آنچه در نظام برنامه‌ریزی برای کشور طراحی شده به منطقه یا حوزه انتخابیه او اختصاص یابد.
«احمد مازنی» نماینده تهران و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس دهم در بیان دلایل گرایش نمایندگان به کمیسیون‌های اقتصادی به «فقدان نظام انتخاباتی حزبی» و «اجرا نشدن آمایش سرزمین» در کشور اشاره کرد و گفت: در زمان انتخاب کمیسیون‌های تخصصی مجلس دهم من و چهار نماینده دیگر بودیم که با توجه به تخصص خود به عضویت در کمیسیون فرهنگی گرایش داشتیم، وضعیت به گونه‌ای بود که در سطح جامعه و در رسانه‌ها این به یک مساله تبدیل شده بود که چرا این کمیسیون مشتری ندارد و نمایندگان بیشتر به کمیسیون‌های اقتصادی، برنامه و بودجه، انرژی و ... گرایش دارند، رئیس مجلس تمهیدی اندیشید که حداقل روحانیون مجلس با توجه به تخصص و خود و دغدغه‌مندی‌شان برای حوزه فرهنگ کشور به کمیسیون فرهنگی بروند.
وی افزود: با توجه به دغدغه‌مندی نمایندگان مجلس برای مسائل و مشکلات حوزه انتخابیه، رییس مجلس به نمایندگان گفت که آنان کمیسیون فرهنگی را انتخاب کنند و در ارتباط با دغدغه‌های آنها برای حوزه‌های انتخابیه، وزیر مربوطه را دعوت می‌کنند که به مسائل آنان پاسخگو باشد. اینکه نمایندگان اغلب با دغدغه حل مشکلات اقتصادی به کمیسیون‌های اقتصادی گرایش دارند، تا اندازه زیادی درست است، اما دلایل مهم‌تری وجود دارد؛ از جمله آنکه ما آمایش سرزمین را یا تبدیل به قانون نکردیم یا حداقل مصوبات اندک آن را اجرا نمی‌کنیم.
مازنی یادآور شد: اگر مسائل و برنامه‌های کشاورزی، صنعتی، عمرانی و مجموعه خدماتی که دولت به استان‌ها ارائه می‌دهد، بر اساس مزیت‌های هر استان و هر حوزه انتخابیه باشد، بودجه نیز بر همان اساس تصویب شود، نه بر اساس لابی‌های نمایندگان و مسئولان یا فشار افکار عمومی مناطق مختلف کشور، بسیاری از مسائل حل می‌شود. چنانچه آمایش سرزمین در کشور اجرا شود و درخواست‌ها و مطالبات محلی نباشد، نماینده نیز توقعی ندارد که بیش از آنچه در نظام برنامه‌ریزی برای کشور طراحی شده به منطقه یا حوزه انتخابیه او اختصاص یابد.
فقدان نظام انتخاباتی حزبی مادر مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است
این نماینده مجلس دهم تاکید کرد: البته نبودن نظام انتخاباتی بر پایگاه حزبی هم تاثیر دارد؛ چرا که فقدان نظام انتخاباتی حزبی به نوعی مادر مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور است. واقعیت این است که نظام انتخاباتی ما منسجم نبوده و پایه شکل‌گیری قانونگذاری و نظارت و برنامه‌ریزی در اداره کشور معیوب است. در حالی که اگر نظام انتخاباتی حزبی باشد، حزب افرادی را آموزش می‌دهد و به مجلس معرفی می‌کند که مردم بر اساس برنامه به آنها رأی دهند و مشخص می‌شود که این افراد منتخب در چه کمیسیون‌هایی فعال باشند و در اینجا دیگر انتخاب شخصی ملاک نیست بلکه انتخاب نماینده بر اساس نظام تشکیلات حزبی است و در این صورت است که سهم کمیسیون‌های فرهنگی، حقوقی، اجتماعی و به طور کلی کمیسیون‌های غیراقتصادی مانند دیگر کمیسیون‌های خاص خواهد بود.
وی افزود: واقعیت این است که مسائلی که نمایندگان در اظهارات خود به‌آنها اشاره کردند نه به دوره خاصی و نه جریان سیاسی اختصاص دارد. این وضعیت کماکان در اغلب دوره‌های مجلس شورای اسلامی ظهور و بروز داشته است. منتهی طی سال‌های اخیر حساسیت نمایندگان به این مسئله معطوف شده است.
مشوق‌های مجلس برای کمیسیون‌های کم‌تقاضا
سفرهای خارجی کمیسیون‌های پر متقاضی کاهش می‌یابد
«علیرضا سلیمی» عضو هیات رییسه مجلس یازدهم گفت: هیات رییسه بنا دارد در دوره جدید مشوق‌های کمیسیون‌های پرمتقاضی مثل سفرهای خارجی را کم کند و بین دیگر کمیسیون‌ها تقسیم کند.
وی در مورد نحوه عضویت افراد در کمیسیون‌های پرمتقاضی گفت: طبق آیین‌نامه داخلی که در مجلس دهم تصویب شد، اعضای کمیسیون‌های مختلف بر اساس تحصیلات، سوابق اجرایی و مدیریتی در هر کمیسیون عضو می‌شوند. نمایندگان بر این اساس ۴۸ ساعت فرصت اعتراض دارند که هیات رییسه و رؤسای شعب آن را رسیدگی می‌کنند و پس از آن ۲۴ ساعت فرصت اعتراض نهایی را دارند که باز هیات رییسه و روسای شعب بر اساس امتیازبندی رسیدگی می‌کنند.
