ایلنا از تغییر و تحولات وزارت امور خارجه گزارش می‌دهد؛
فصل تغییر در باغ ملی
سرانجام قطار اصلاح ساختار و اعلام معاونان جدید، به ریل وزارت امور خارجه رسید و محمدجواد ظریف، پس از مدت‌ها انتظار، رایزنی و گمانه، ضمن اعلام ساختار جدید اصلاح شده دستگاه دیپلماسی، یاران و هیات کاری خود را برای همراهی در چهار سال آینده اعلام کرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، وزارت امور خارجه آخرین وزارتخانه‌ای بود که در دولت دوازدهم رنگ تغییرات را به خود دید که این موضوع خود به خاطر اصلاحاتی بود که رئیس دستگاه دیپلماسی در وزارت امور خارجه دنبال می‌کرد و از پنج ماه قبل به دنبال عملیاتی کردن آن بود. اصلاحاتی که به منظور چابک‌سازی، کارشناس محور شدن وزارت امور خارجه و همچنین پر رنگ شدن دیپلماسی اقتصادی صورت گرفته است.
بر این اساس، بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه روز چهارشنبه اعلام کرد که براساس تصمیم محمدجواد ظریف، مرتضی سرمدی به عنوان قائم مقام، سیدعباس عراقچی معاون سیاسی، غلامرضا انصاری معاون اقتصادی (پس از اتمام دوره سفارت خود در دهلی نو طی هفته‌های آینده)، غلامحسین دهقانی معاون امور حقوقی و بین‌المللی، حسین پناهی‌آذر معاون ایرانیان و امور مجلس، بهرام قاسمی سخنگو و رئیس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای، سیدمحمدکاظم سجادپور رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی، محمدتقی صابری به عنوان معاون اداری و مالی، حسین جابری انصاری دستیار ارشد وزیر در امور ویژه سیاسی و حسن قشقاوی به عنوان مشاور وزیر منصوب و از اول بهمن ماه در مسئولیت‌های جدید انجام وظیفه خواهند کرد.
اما یاران محمدجواد ظریف در چهار سال پیشرو چه کسانی هستند و چه ویژگی‌ها موجب شده است که وزیر امور خارجه از این افراد برای پیشبرد دستگاه دیپلماسی استفاده کند؟
قائم مقامی که قائم مقام باقی ماند
مرتضی سرمدی از قدیمی‌های وزارت امور خارجه محسوب می‌شود و سال‌ها در مناصب مختلف این وزارتخانه عهده‌دار مسئولیت‌های متعددی بوده است. او را نخستین سخنگوی وزارت امور خارجه دانسته‌اند کما آنکه در سال‌های دهه ۶۰ که علی‌اکبر ولایتی متصدی پیشبرد دیپلماسی بود، سرمدی مسئولیت وزارت امور خارجه را برعهده داشت تا آنکه محمود محمدی در ابتدای دهه ۷۰ دومین سخنگوی وزارت امور خارجه شد و سرمدی از معاونت ارتباطات به معاون اروپا و امریکای وزارت امور خارجه نقل مکان کرد و سال‌های آرام و بی‌حاشیه‌ای را سپری کرد.
این سکوت و بی‌خبری اما پایان کار سرمدی نبود. او در شهریور ۱۳۸۰ تهران را به مقصد لندن ترک کرد و ملقب به دومین سفیر ایران در بریتانیا پس از پیروزی انقلاب اسلامی شد. سال‌های سفارت برخلاف سال‌های سخنگویی و معاونت سرمدی، سال‌های پر خبر و پر حاشیه‌ای بود تا آنکه مرد آرام دستگاه دیپلماسی در آبان ۱۳۸۳ به تهران بازگشت و از آن سال تا سال ۹۲ در مسند امور نبود. با بازگشت محمدجواد ظریف به وزارت امور خارجه، سرمدی هم به دستگاه دیپلماسی برگشت و قائم مقامی وی را عهده‌دار شد و سروسامان دادن به امور اقتصادی وزارت امور خارجه را برعهده گرفت.
معاونی از جنس برجام
از همان روزی که اعلام شد که قرار است معاونت‌های منطقه‌ای در یک معاونت جدیدالتاسیس به نام معاونت سیاسی ادغام شوند و به نوعی، معاونت سیاسی قلب تپنده وزارت امور خارجه می‌شود، مشخص بود عهده‌دار این مسئولیت کسی نخواهد نبود جز سیدعباس عراقچی. این دیپلمات ۵۵ ساله، در سال‌های اخیر بیشتر تصویری برجامی داشته و در قاب رسانه‌ها به عنوان مذاکره‌کننده ارشد تیم مذاکرات هسته‌ای دیده می‌شود.
به گفته خود با پایان جنگ، لباس سپاه را از تن بیرون آورد و جامه دیپلمات بودن را به تن کرد. نخستین مسئولیت او در وزارت امور خارجه کارشناس در بخش بین‌الملل بود و سپس مسئولیت‌هایی نظیر معاون اداره مجامع اسلامی، منطقه‌ای و غیرمتعهدهای وزارت امور خارجه، سرپرست نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در جده، رئیس مرکز مطالعات خلیج فارس دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، معاونت پژوهشی و مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی را تجربه کرده است تا آنکه در سال ۷۸ به مدت چهار سال، او سفیر جمهوری اسلامی ایران در فنلاند و سفیر اکردیته ایران در استونی بوده است. با پایان ماموریت و بازگشت به تهران، عراقچی رئیس اداره اول اروپای غربی و سپس رئیس دانشکده روابط بین‌الملل شد.
در دولت نهم، عراقچی معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه شد و البته بیشتر از دو سال در این مسئولیت باقی نماند و در سال ۸۶، راهی سرزمین آفتاب تابان شد و به مدت چهار سال سفیر ایران در ژاپن بود. او در سال ۹۰ و با اصرار علی اکبر صالحی و برخلاف خواست محمود احمدی‌نژاد، معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه شد و البته در ماه‌های پایانی دولت دهم، در مدتی سه ماهه به صورت همزمان سخنگوی وزارت امور خارجه بود.
البته عراقچی هم در زمان علی لاریجانی و هم در زمان سعید جلیلی عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای بود که به نظر می‌آید او در آن سال‌ها مرد حاشیه‌نشین و ساکت تیم‌های هسته‌ای بوده است کماآنکه وندی شرمن زمانی درباره عراقچی گفته بود که ما فکر می‌کردیم عراقچی چیزی از زبان انگلیسی نمی‌داند اما وقتی او مسئولیت تیم هسته‌ای ایران در زمان ظریف عهده‌دار شد، از فصاحت و توانایی‌های او در فهم، صحبت کردن و نوشتن زبان انگلیسی آنهم در قالب حقوقی شگفت‌زده شدیم.
اینک به نظر می‌آید عراقچی در معاونت سیاسی عهده‌دار یک مسئولیت مهم شده است و آن، حفاظت از برجام و نظارت بر حسن اجرای توافق هسته‌ای است؛ مسئولیتی که حسن روحانی در مجلس شورای اسلامی از محمدجواد ظریف خواسته بود و وزیر امور خارجه نیز یکی از برنامه‌های خود در دولت دوم روحانی را این مسئله عنوان کرده بود.
معاونتی احیا شده با مسئولیت‌های تازه
معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه در دولت اصلاحات تاسیس شد و افرادی نظیر سیدمحمود واعظی، محمدحسین عادلی، مرتضی بانک و علی ماجدی در آن دوران، مسئولیت این معاونت را برعهده داشتند تا آنکه این معاونت در دوران احمدی‌نژاد به محاق رفت و حذف شد و مسئولیت امور اقتصادی برعهده قائم مقام وزیر امور خارجه سپرده شد.
بهرام قاسمی در مورد اهداف تغییر ساختار و تشکیل معاونت اقتصادی می‌گوید: در بحث اقتصادی در برون‌زایی اقتصاد مقاومتی در دیپلماسی اقتصادی برنامه‌ریزی کردیم و در مجموعه معاونت دیپلماسی اقتصادی سه اداره کل وجود دارد که بخشی از آن با عنوان اقتصاد مقاومتی فعالیت می‌کند و در خدمت دستگاه‌های دولتی است.
گمانه‌زنی‌ها درخصوص این معاونت تازه تاسیس شده بسیار بود؛ از علی ماجدی سفیر کنونی ایران در برلین تا محمد خزاعی که سفیر ایران در سازمان ملل بوده است اما قرعه کار به نام غلامرضا انصاری درآمد. سفیر کنونی ایران در دهلی‌نو که با پایان مسئولیت به تهران می‌آید تا زمام امور اقتصادی وزارت امور خارجه را برعهده بگیرد. او نیز دیپلماتی از جنس مسائل اقتصادی است کماآنکه انصاری مدتی مدیرکل همکاری‌های اقتصادی وزارت خارجه بوده است.
البته این تنها کارنامه انصاری نیست. او به مدت هشت سال کاردار و سپس سفیر ایران در بریتانیا بوده است و سپس لندن را به مقصد مسکو ترک کرد. او در آن سال‌ها توانست جهشی قابل توجه در مناسبات اقتصادی تهران با لندن و مسکو ایجاد کند. انصاری در این مدت نیز کارنامه خوبی داشته است و در دوره مسئولیت او در هند، قرارداد سه جانبه بندر چابهار میان ایران، هند و افغانستان به امضا رسید، مودی نخست‌وزیر هندوستان به تهران آمد و فروش نفت ایران به هند رکورد زد و دهلی‌نو از خریداران عمده نفت کشورمان شد.
معاون عراقچی، جایگزین عراقچی شد
اولین تصویر از غلامحسین دهقانی یادآور حضور او در نشست‌های سازمان ملل متحد است. او به مدت چهار سال سفیر و معاون نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد بوده است و از زمانی که حمید بعیدی‌نژاد، به لندن رفت تا مسئولیت سفارت ایران در بریتانیا را برعهده بگیرد، مدیرکل سیاسی و امنیت بین‌الملل وزارت امور شد. معاون کمیسیون خلع سلاح سازمان ملل متحد، دبیر مرجع ملی کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی و رئیس اداره معاهدات خلع سلاح از دیگر سمت‌های دهقانی بوده است.
او اکنون معاون حقوقی و امور بین‌المللی شده است و مسئولیت سنگینی را برعهده گرفته است کماآنکه او جایگزین فردی شده است که عملکردش موجب شده بود تا بسیاری او را از بهترین‌ها بدانند.
تغییری هم در نام و هم در مسئول
معاونت کنسولی، مجلس و امور ایرانیان خارج از کشور وزارت امور خارجه در ساختار جدید وزارت امور خارجه تغییرات بسیاری به خود دیده و به معاونت ایرانیان و امور مجلس تغییر نام داده است. این تغییرات در این نام باقی نمانده و حسن قشقاوی پس از هشت سال از این معاونت رفت و به مقام مشاورت وزیر امور خارجه رسید. جایگزین قشقاوی، برخلاف او فردی کمتر رسانه‌ای است. حسین پناهی‌آذر تا قبل این مسئولیت، مدیرکل حقوقی بین‌المللی وزارت امور خارجه بود و قبلتر از آن سفیر ایران در ایرلند جنوبی هم بوده است.
دانش یزدی رفت؛ صابری آمد
محمدتقی صابری، تنها معاونی است که شناخت و اطلاعات زیادی از او در دست نیست. صابری پیش از مسئولیت جدید، مدیرکل طرح و برنامه وزرات امور خارجه بوده است و گفته می‌شود او پیش از این مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و تأمین منابع سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور برعهده داشته است.
با بازنشسته شدن حسین دانش یزدی، دیپلمات قدیمی و کارکشته وزارت امور خارجه، حالا صابری مسئولیت ساماندهی اداری و مالی دستگاه دیپلماسی را برعهده دارد؛ مسئولیتی که در دوره جدید و با توجه به ساختار جدید وزارتخانه کار چندان آسانی نیست.
آقای دستیار
مسئولان معاونت‌های منطقه‌ای وزارت امور خارجه هرکدام سرنوشتی متفاوت داشتند؛ مجید تخت‌روانچی به دفتر ریاست جمهوری رفت و معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور شد، ابراهیم رحیم‌پور به افتخار بازنشستگی نائل شد و حسین جابری انصاری از این پس با عنوان دستیار ارشد وزیر در امور ویژه سیاسی به خدمت در وزارت امور خارجه ادامه خواهد داد. جابری انصاری نیز از افرادی است که در دولت یازدهم رشد قابل توجهی داشت و بسیاری او را از نزدیک‌ترین افراد به محمدجواد ظریف می‌دانند.
او پیش از تصدی معاونت عربی و آفریقای وزارت امور خارجه، به مدت ۲۳۵ روز سخنگوی وزارت امور خارجه بود. جابری انصاری همنین مدیرکل خاورمیانه عربی و شمال آفریقای وزارت خارجه، سفیر ایران در لیبی و همچنین مدیر گروه مطالعات خاورمیانه و خلیج فارس دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه و مشاور معاونت عربی و آفریقا نیز بوده است.
در زمان مسئولیت جابری انصاری در معاونت عربی و آفریقای وزارت امور خارجه، مذاکرات سوریه وارد دوران جدیدی از خود شد و ایران به همراه روسیه و ترکیه توانست آتش‌بسی فراگیر در سوریه میان دولت این کشور و معارضان برقرار کند. سپس سه کشور ضامن آتش بس مذاکراتی را برای صلح و بازگشت امور به روند سیاسی آغاز کردند که به مذاکرات آستانه شهرت یافت و جابری انصاری به عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران در آن مذاکرات حضور می‌یافت.
اینک به نظر می‌آید مهمترین وظیفه جابری انصاری در دوران جدید، تداوم روند آستانه و تلاش برای بهبود مناسبات منطقه‌ای ایران باشد؛ کماآنکه جابری انصاری در جهان عرب فرد شناخته‌شده‌ای است و محمدجواد ظریف بهبود و توسعه مناسبات منطقه‌ای با کشورهای همسایه و منطقه را از ابراولویت‌های خود اعلام کرده بود.
آقای همچنان سخنگو
دهمین سخنگوی وزارت امور خارجه، در دولت دوازدهم نیز همچنان سخنگو و رئیس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای وزارت امور خارجه باقی ماند. آخرین مسئولیت بهرام قاسمی پیش از بازگشت به وزارت امور خارجه، مسئولیت سفارت ایران در ایتالیا بود. آخرین بار تیرماه سال ١٣٨٥ از محل ماموریت به تهران آمد و در پایتخت ماندگار شد. قاسمی همانند بسیاری از دیپلمات‌های کارکشته مسئولیتی را در دولت‌های نهم و دهم برعهده نگرفت. وی در کارنامه خود سابقه سفیر جمهوری اسلامی ایران در ایرلند جنوبی، ایتالیا و اسپانیا و سمت‌هایی چون رییس اداره دوم سیاسی، رییس اداره اول مشترک‌المنافع، مدیرکل غرب اروپا وزارت امور خارجه را دارد. قاسمی پیش از حکم وزیر، معاونت پژوهش‌های بین‌المللی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام را برعهده داشت.
سجادپور هم معاون باقی ماند
سید محمدکاظم سجادپور هم از معدود باقیماندگان تیم قبلی مدیریتی وزارت امور خارجه در دولت دوازدهم است که تنها نام بخش تحت مسئولیتش از مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت امور خارجه به دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی تغییر کرده است. او همنشین روزهای تنهایی محمدجواد ظریف در دوران عزلت است که در روزهای پیشین، در اندیشکده‌ها و مراکز عملی و پژوهشی مختلفی از دوبی تا لاهه و از مسکو تا کابل به سخنرانی پرداخته است.
سجادپور مسئولیت‌هایی چون سفیر جمهوری اسلامی در دفتر اروپایی سازمان ملل متحد در ژنو، سفیر و معاون نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک، مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی و مشاور وزیر امور خارجه در امور راهبردی را برعهده داشته است.
