موضوع مهم باید این باشد که چکار باید کرد تا جنگ ایجاد نشود

به گزارش ایلنا، کاظم غریب آبادی با بیان اینکه حقوق بشردوستانه بین المللی و پذیرش همگانی آن از جمله در ادیان الهی حاکی از میراث مشترک بشریت در فرهنگ‌های مختلف است، از کرامت انسانی به عنوان ریشه حقوق بشر و حقوق بشردوستانه یاد کرد.

او با بیان اینکه قواعد حقوق بشردوستانه، قواعد حاکم در جنگ است و نه حاکم بر جنگ، اظهار کرد: این قواعد در موقعیت درگیری‌های مسلحانه اعمال می شوند و وجه تمایز حقوق بشر با آن در این است که درصدد حمایت از حقوق انسان‌ها، در همه موقعیت‌ها اعم از جنگ و صلح است.

معاون امور بین‌الملل ستاد حقوق بشر با اشاره به اینکه حقوق بشردوستانه، مورد تاکید ادیان آسمانی به‌ویژه دین مبین اسلام است، اظهار کرد: رویکرد اسلام به جنگ به مثابه یک هدف و تهاجم نیست، بلکه به مثابه یک راهکار ناگزیر و دفاع است.

او توصیه اسلام به پیروان خود مبنی بر عدم آغازگری جنگ، رعایت عدالت و عدم تجاوز از حدود متعارف و انسانی در برابر طرف مخاصمه در صورت بروز جنگ را در راستای این رویکرد خواند.

غریب آبادی همچنین با تشریح اصل محدودیت در حقوق جنگ از منظر اسلام، با استناد به آیه ۱۹۰ سوره بقره (با کسانی که با شما سر جنگ دارند، بجنگید و از حدود و موازین معینه تجاوز نکنید) تاکید کرد که جنگ در رویکرد اسلامی، جنگ دفاعی است و نه تهاجمی و دیدگاه اسلام بر کاهش آثار شوم جنگ و برداشتن گام موثر در حذف جنگ استوار است.

او این آیه کریمه را معیار روشنی برای نامحدود نبودن استفاده از شیوه‌های جنگی و ایجاد بسیاری از محدودیت‌ها در جنگ از منظر اسلامی دانست و در همین زمینه به فرمان امام علی (ع) به لشکریان خود اشاره کرد که بر این موارد تاکید فرمودند «عدم کشتن افراد در حال فرار بعد از شکست، عدم کشتن افراد مجروح و اسیر، عدم مثله کردن کشته شدگان، عدم ورود به منازل بدون اجازه صاحبان، عدم غارت اموال، عدم شکنجه و آزار زنان.»

معاون دبیر ستاد حقوق بشر در ادامه به مصادیقی از رویکرد بشردوستانه اسلام در جنگ به شرح زیر پرداخت:

محدودیت در کاربرد سلاح: نهی از اسراف در قتل به هنگام جنگ و منع کاربرد تیرهای سمی در جنگ از سوی برخی فقها، منع تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی که بی گناهان زیادی را از بین می برد.

غیرنظامیان در جنگ: مصون از آسیب و تعرض بودن افرادی که در جنگ حضور ندارند یا اگر حضور دارند، در تقویت نظامی دشمن کمکی نمی‌کنند. قاعده فقهی وجود دارد که غیرنظامیان کشته نمی شوند. در همین زمینه امام علی (ع) در فرمانی به یکی از فرماندهان جنگ فرمودند « جز با کسی که با تو پیکار می کند، پیکار نکن.»

مصونیت شهروند غیرنظامی دشمن در سرزمین مسلمان: مصونیت غیرنظامیان دشمن که در کشور اسلامی زندگی می کنند در زمان جنگ و برخورداری از حمایت آن کشور (در صورت عدم استفاده از امکانات و اموال خود به نفع دشمن). این قاعده نسبت به حقوق بین الملل که امکان اخراج اتباع دولت متخاصم به هنگام شروع جنگ را فراهم می کند، پیشروتر می باشد.

کودکان و زنان و سالمندان: آسیب پذیری کودکان و زنان و سالمندان به هنگام جنگ ها، مصونیت کودکان و زنان و پیران تبعه دشمن به هنگام عدم ورود به جنگ، اعتقاد برخی فقها بر عدم جایز بودن بودن کشتن زنان و کودکان حتی در صورت کمک به دشمن مگر در صورت اضطرار. در همین زمینه، امام صادق (ع) روایتی را از پیامبر اسلام (ص) به این مضمون نقل فرموده اند که "حتی اگر زنی در جنگ شرکت کند، از کشتن وی تا می توانی چشم پوشی کن".

بیماران، مجروحان، نابینایان، معلولین و اسیران: برخورداری این افراد از مصونیت و حمایت های ویژه، مصونیت زخمیان و مجروحان دشمن که قادر به جنگیدن نیستند از هرگونه تعرض و آسیب، ضرورت انجام رفتار انسانی و با محبت با اسرا و مقدم شمردن تامین نیازهای آنان بر خود (در کنار فقرا و یتیمان، برابر سوره انسان، آیه های ۸ و ۹).

عبادت کنندگان: برخورداری آنان از مصونیت در صورتی که از جبهه جنگ برکنار باشند و به دشمن کمک نرسانند. از امام صادق (ع) روایت شده است که "به آنان که زندگی خویش را وقف عبادت دنیا نموده اند، آزار نرسانید".

نمایندگان، پیام آوران و پیک ها: مصونیت این دسته از افراد در جنگ که طبیعتا دارای تابعیت دشمن بوده و پیام آور آن می باشند، برخورداری از مصونیت وسیع و ویژه تر و چشم پوشی از خطا و اشتباهات آنان و خودداری از مجازات‌شان.

طبیعت و حیوانات: حقوق جنگ از دایره بشر نیز خارج شده و طبیعت و حیوانات را نیز در برمی گیرد، مانند منع حق سوزاندن یا قطع درختان یا واردکردن سم در آب شرب. 

غریب آبادی همچنین برخی دیگر از رفتارهای ممنوع در جنگ از نظر اسلام را به این شرح برشمرد: انهدام دسته جمعی دشمن و سلب حق تسلیم آن، بی‌احترامی به زخمی ها، محروم ساختن از آب آشامیدنی و غذا، انهدام ساختمان ها.

معاون امور بین‌الملل دبیر ستاد حقوق بشر در پایان اظهار کرد: حقوق بشردوستانه بین المللی بر این تمرکز دارد که به هنگام وقوع جنگ چه باید کرد، در حالی که موضوع مهم باید این باشد که چکار باید کرد تا جنگ ایجاد نشود. از آنجا که اسلام به دنبال حفظ، سعادت و هدایت بشر است و جنگ نیز صرفا در مواقع ضرورت یعنی دفاع تجویز شده است، چنانچه قواعد اسلامی حاکم بر جنگ (حقوق جنگ) و حاکم در جنگ (قواعد بشردوستانه) وارد ادبیات حقوق بشردوستانه بین المللی شود، می توان وقوع جنگ را تا حد بالایی محدود نمود.