ترس از روی کارآمدن دیگری، باعث رای دادن به فرد خاصی می‌شود

به گزارش ایلنا، امیر محبیان در ششمین نشست از سلسله نشست‌های عصر گفت‌وگو که با موضوع «مولفه‌های موثر بر افکار عمومی مردم ایران در انتخابات» در مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران سخن می‌گفت، درباره مفهوم انتخابات و رفتار انتخاباتی خاطرنشان کرد: انتخابات یک رفتار سیاسی است که مرتبه‌ای از مشارکت سیاسی تلقی می‌شود. انتخابات بیانگر انتظارات و گرایشات اکثریت مردم در موضوعات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است. انتخابات یک شاخص بیانگر گرایش‌ها و نگرش‌های مردم و مطالباتی است که در حوزه‌های مختلف دارند. اما رفتار انتخاباتی، رفتارهایی است که یک فرد از خود بروز می‌دهد و در پای صندوق رای نتیجه‌ساز می‌شود. به بیان دیگر وی در انتخابات موثر است.

این عضو هیات علمی دانشگاه اضافه کرد: اولین کسی که در مورد رفتار انتخاباتی کار کرد؛ «آندره زیگفرید» فرانسوی در کتاب «روح ملت‌ها» است. وی بین جنگ جهانی اول و دوم به تحلیل رفتار انتخاباتی مردم فرانسه پرداخته است. اما معروف‌ترین اثری که در ارتباط با تحلیل رفتار انتخاباتی صورت گرفته است مربوط به دانشگاه می‌شیگان می‌شود. دانشگاه می‌شیگان در دهه ۱۹۶۰ کتابی را به عنوان American Voter منتشر کرد که اثری جدی در این زمینه به شمار می‌رود.

محبیان در ادامه با بیان این‌که سه مدل برای تحلیل رفتار انتخاباتی در دنیا وجود دارد، یادآورشد: یکی از این مدل‌ها مدل جامعه شناختی است؛ این مدل فرض را بر این می‌گیرد که رای‌دهندگان گرایش سیاسی ثابتی دارند که ریشه در خانواده فرد، محیط شغلی و محیط فرهنگی وی دارد. البته متغیرهای دیگری از جمله اقتصاد، مذهب، نوع شغل، تحصیلات، سن، محل سکونت، نژاد و... بر آن تاثیر گذارند.

او مدل دیگر را مدل روانی- سیاسی معرفی کرد و درتوضیح آن گفت: این مدل بیشتر روی انگیزه‌های شخصی و فردی تاکید دارد و معتقد است فرد بر حسب تعلقات سیاسی که دارد، به سراغ انتخابات می‌رود. دو نظریه در مورد کنترل رفتار فرد از نگاه روانی- سیاسی وجود دارد؛ یک اینکه، انسان را یک بسته در نظر بگیریم که از یک طرف داده به آن می‌دهیم و از طرف دیگر خروجی، رفتار فرد خواهد بود. این مدل قدیمی و کلاسیک کنترل رفتار است. این مدل فرض را بر این می‌گیرد با کنترل اطلاعات ما می‌توانیم فرد را کنترل کنیم.

این تحلیل‌کر ارشد مسائل سیاسی اضافه کرد: از تقریبا ۵۰ سال پیش این مدل مورد چالش قرار گرفت و به تدریج منسوخ شد. حکمرانی و کنترل رفتار، دیگر به معنای کنترل اطلاعات نیست. علت این است که افراد فقط براساس دیتا و اطلاعات عمل نمی‌کنند، بلکه برداشت‌های متفاوتی از یک واقعه و حادثه دارند. پس دیتا ثابت است، اما زمانی که وارد مغز ما می‌شود. برداشت‌ها و نگرش‌های متفاوتی را رقم می‌زند. براساس علایق، سلایق، خاطرات، زمینه‌ها، تاریخ و...، برداشت‌ها متفاوتی از یک حادثه یا یک واقعه داریم. این مدل فرض را بر این می‌گیرد که برای کنترل مردم باید بذری را در مغز آن‌ها کاشت. یک بذر یا یک ایده در ذهن افراد کاشته می‌شود با پرورش تبدیل به یک درخت می‌شود که‌‌ همان نگرش و رفتار افراد را شکل می‌دهد.

محبیان ادامه داد: پس یک فرض اساسی مدل دوم این است که چیزی به نام واقعیت وجود ندارد. آنچه هست برداشت ما از واقعیت است. یک فرض دیگر این مدل این است که مردم احساسی تصمیم می‌گیرند، اما با عقلانیت برای آن دلیل می‌آورند و آن را توجیه می‌کنند.

این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش به بیان ویژگی‌های مدل آرمانی- عقلانی پرداخت وگفت: منظور از آرمانی؛ جنبه ایدئولوژیک مدنظر هست و جنبه عقلانی، بحث انتخاب عقلانی پیش می‌آید؛ یعنی افراد به فرد یا حزبی رای خواهند داد که بیشترین نفع را برای آنها داشته باشد؛ این مدل بیشتر در غرب مطرح بوده است.

دبیرکل حزب نواندیشان اسلامی، در ادامه به عوامل موثر بر رفتار انتخاباتی فرد اشاره وخاطرنشان کرد: حوزه جغرافیایی محل سکونت، عضویت در گروه اجتماعی، خانواده، عضویت در گروه‌ها و گرایشات قومی، وابستگی‌های حزبی و جناحی، ویژگی‌های روانی و شخصیتی فرد (تیپ‌های شخصیتی)، تبلیغات و وسایل ارتباط جمعی، اعتماد به مراجع فکری و اعتقادی، تحولات جمعیتی (جوانی یا کهنسالی جمعیت)، افزایش نسبت شهرنشینی، رشد شبکه‌های اجتماعی مجازی و... از جمله عوامل موثر هستند.

محبیان همچنین به بیان تفاوت جامعه ایرانی با جوامع دیگر پرداخت وافزود: تجربه نشان داده است که ایرانی‌ها معمولا برای انتخاب فرد موردنظر، لحظه آخر تصمیم می‌گیرند. تقید و پنهان‌کاری از ویژگی‌ها و خصوصیات ایرانی‌ها در انتخابات است که این خود ریشه در بحث‌های زمینه‌ای و تاریخی متفاوتی دارد.

او در ادامه ویژگی‌های رای سلبی را تشریح کرد وگفت: رای سلبی بدین معناست که ایرانی‌ها به دلیل رغبت به فرد یا حزب خاصی رای نمی‌دهند، بلکه ترس از روی کارآمدن فرد یا حزب دیگر باعث رای دادن به فرد خاصی می‌شود. بنابراین افراد از ترس اینکه فرد خاصی انتخاب نشود، به فرد دیگری رای می‌دهند.

محبیان نقش دین و مذهب را در رفتار سیاسی و انتخاباتی مردم پررنگ خواند وافزود: این در میان توده‌های مردم به مراتب قوی‌تر است. بنابراین دین‌گرایی یکی از فاکتورهای مهم انتخاباتی است.

او درعین حال خاطرنشان کرد: یک رویکرد جنبشی در انتخابات ایران به‌خصوص در انتخابات ریاست‌جمهوری وجود دارد. بدین معنا که سونامی‌های رای در انتخابات شکل می‌گیرد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: نمی‌توان رفتار انتخاباتی مردم ایران را تک‌بعدی دید و تحلیل کرد. رفتارها تابع زمان و مکان و خصوصیات هر مقطع هستند. بنابراین در تحلیل رفتار انتخاباتی باید از همه فاکتورهای روانی، سیاسی، اعتقادی، جامعه‌شناختی و... استفاده کرد. از سوی دیگر روحیات ایرانی (خلقیات ایرانی) در رای دادن افراد و جامعه ایرانی موثر است. خصوصیات و خلقیاتی نظیر فردگرایی، مظلوم‌گرایی، روحیه شکاکیت در انتخابات تاثیر دارند.

محبیان در پایان یادآورشد: علاوه بر این در شهرهای بزرگ لیست‌های انتخاباتی تاثیرگذارند. چون میل به اعتماد و عدم گرایش به بررسی شخصی وجود دارد. یعنی مردم معمولا میل دارند، به لیست‌ها و افراد شاخص اعتماد کنند و افرادی که از سوی آنها معرفی شوند را مورد قبول داشته باشند. همچنین کامل‌گرایی، ایده‌آل‌گرایی و ایدئولوژی محوری از دیگر فاکتورهای مهم و تاثیرگذار در رفتارهای انتخاباتی مردم ایران است. هر کس شعار بزرگتر دهد، آدم مهمتری به نظر می‌رسد. این ناشی از عدم توسعه‌یافتگی و ضعف ساختار حزبی در ایران است که باعث می‌شود فرد در قبال رفتار خود مسوولیت‌پذیر و پاسخگو نباشد و برخورد برنامه محور نداشته باشد.