هرکس به قدر ظرفیت وجودی‌اش از هنر بهره می‌برد

به گزارش ایلنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن خمینی در دومین سوگواره عکس عاشورایی که در محل خانه هنرمندان برگزار شد، اظهار کرد: در دیوان شمس بیش از ۵۰۰ غزل، لفظ «خاموش» (یا خامش) را در پایان خود دارند که برخی آن را نشان این دانسته‌اند که «خاموش» تخلص مولاناست، اما گروه دیگری با این دیدگاه مخالفت کرده و می‌گویند در اشعار مولانا تعابیری چون «لب فروبند» یا «ساکت باش» نیز در برخی ابیات پایانی غزل‌های او وجود دارد که نشان می‌دهد خاموش تخلص مولانا نیست، بلکه یک دستور عارفانه از سوی اوست.

وی سپس به ارزش هنر عکاسی اشاره کرد و یادآور شد: عکس با وجود همه تغییراتی که در فرایند تصویربرداری آن رخ داده، نه تنها کماکان جایگاه خود را از دست نداده است، بلکه هنوز یک فریم از یک حادثه بیش از چندین ساعت فیلم تأثیرگذار‌تر است.

حجت‌الاسلام خمینی علت این اثرگذاری را خاموش بودن عکس ذکر کرد و افزود: ویژگی مهم خاموشی عکس آن است که درون آن «تولید هنر» نهفته است، زیرا وقتی مقابل یک عکس می‌ایستیم تخیل انسان برانگیخته شده و از این طریق به درون تصویر می‌رود؛ این ویژگی در برخی نقاشی‌ها نیز وجود دارد.

وی با اشاره به تصورات و تخیلات گوناگونی که هنگام مشاهده یک تصویر در انسان‌ها ایجاد می‌شود، گفت: عکس فقط یک هنر نیست، بلکه «هنرمندساز» هم هست؛ با دیدن یک عکس تخیل درون فرد جوانه می‌زند، رشد می‌کند و او صدای تصویر را می‌شنود؛ سپس از زمان حال عبور می‌کند، در طول زمان سفر می‌کند و وارد تصویر می‌شود.

حجت‌الاسلام خمینی ادامه داد: هرچه عکس قوی‌تر باشد و ذهن فرد مقابل آن غنی‌تر باشد، هنر تولید شده نیز غنی‌تر، قوی‌تر و عمیق‌تر است. بنابراین شاید یکی از علل تأثیر بیشتر عکس‌های سیاه و سفید در این نکته نهفته است که با حذف رنگ‌ها به انسان اجازه می‌دهد با تخیل خود رنگ‌ها را تولید کند.

وی با بیان اینکه عکس هم معلول یک هنرمند و هم عامل پیدایش یک هنرمند است، تصریح کرد: هنگام ایستادن مقابل یک عکس، درون هرکس به اندازه ظرفیتی که دارد هنر تولید می‌شود و چه بسا برای کسی که از هنر توشه کمتری دارد، عکس صرفا برانگیزاننده یک خیال کوتاه باشد، اما کسی که درون مستغنی تری دارد دریایی از مفاهیم او را به جوشش در می‌آورد و اینجاست که تصویر صامت از جوهر خاموشی استفاده می‌کند؛ زیرا سخن گفتن کژتابی دارد.

یادگار امام تأکید کرد: بزرگ‌ترین کار هنرمند آن نیست که هرچه هست را نشان دهد، بلکه این است که هرچه درون بیننده قرار دارد، از قوه به فعلیت برساند. لذا در فیلم‌هایی که پایان مبهم دارند ذهن بیننده درگیر می‌شود و دائما برای او سوال پیش می‌آید.

وی گفت: عکس همه سوالات را پاسخ نمی‌دهد بلکه در بیننده سوال ایجاد می‌کند و این سوال باعث می‌شود که او جست‌و‌جو کرده و در درون خود پاسخ را بیابد؛ ارزش نتیجه آن هم اینجاست که هرکس به اندازه ظرفیت وجودی خویش از عکس و هنر بهره می‌برد.

حجت‌الاسلام خمینی یادآور شد: برای همه ما پیش آمده است که وقتی نزد معلم یا استاد خود می‌رویم هنگامی که شروع به سوال پرسیدن می‌کنیم بدون آنکه او سخن بگوید جواب را پیدا می‌کنیم، در حالی که تا وقتی با او سخن نگفته بودیم جواب را نمی‌دانستیم، چرا که نفس حضور او در ما تولید فکر می‌کند و در کنار او توان فکری ما تقویت می‌شود.

وی در همین زمینه یادآور شد: دلیل نامیدن مکتب فلسفی «اشراقیون» به این نام این بود که افلاطون نزد شاگردانش ساکت می‌نشست و آن‌ها نیز ساکت بودند و افلاطون به جای سخن از فلسفه گفتن، اشراقِ حکمت می‌کرد؛ همانگونه که مشّائیون در حال راه رفتن سخن می‌گفتند.

یادگار امام افزود: عکس یک هنر ساکت است و بهره‌مندی از سکوت و خاموشی هم معلول یک جان هنرمند و هم علت پیدایش جان‌های متعددی است که هنر درون آن می‌تواند تولید و بارور شود.

حجت‌الاسلام خمینی سپس به موضوع «دعا» و نیایش پرداخت و با بیان اینکه بسیار مهم است که به جای دعا «خواندن» دعا کنیم، افزود: بسیاری از کارهای ما دعا خواندن است؛ در حالی که در این کار چیزی از درون ما نمی‌جوشد و آنچه ما از سوی خداوند در آیه (ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ) به آن امر شده‌ایم دعا کردن است تا انسان از درون خودش با معبود سخن بگوید. لذا قرآن می‌فرماید «فَاذْکُرُواْ اللّهَ کَذِکْرِکُمْ آبَاءکُمْ» (همچنان که پدران خویش را یاد می‌کردید خدای را یاد کنید.).

وی ادامه داد: البته دعا خواندن با زبان دعاهای مأثوره که از معصومین (ع) به ما رسیده است فواید زیادی دارد، اما ما باید از درون خویش جوشش پیدا کنیم و با قوه تخیل و قوه عاقله با خدا سخن بگوییم.

یادگار امام اظهار کرد: خاموشی رمز ماندگاری است، به شرط آنکه از یک جان هنرمند سر بزند و در مقابل جان‌های هنرمند قرار گیرد؛ زیرا خاموشی، خیال چنین افرادی را تحریک کرده و آن را به سمت پاسخ‌های تازه سوق می‌دهد و برای پرسش‌های جدید پاسخ‌های از پیش داده شده نمی‌دهد؛ عکس مظهر چنین هنری است.

وی گفت: دلیل ساعت‌ها خیره شدن به یک عکس این است که انسان در مقابل خیال خود متحیر است؛ بدین معنا که آن تصویر کاری نکرده است بلکه روح انسان را به جوشش درآورده است، اما به قول مولانا «هر کس به قدر فهمش فهمید مدعا را».

حجت‌الاسلام خمینی با بیان اینکه عاشورا از تمام جلوه‌های حقیقت و تحریک خیال آدمی برخوردار است، یادآور شد: در واقعه عاشورا شور همراه با شعور، اوج حماسه همراه با تحیّر و غم توام با حماسه جمع است و گفت: جایی را سراغ نداریم که در آن اشک و حماسه همراه باشد، اما در عاشورا در حالی که در حالت عادی از درون غم و اشک خمودگی و رکود بیرون می‌آید، از دل گریه شور ایجاد می‌شود.

یادگار امام ادامه داد: انسان‌ها غالبا هنگام کم آوردن مقابل امور، گریه می‌کنند اما عجیب است که در مورد قضیه عاشورا وقتی انسان گریه می‌کند برانگیخته می‌شود؛ زیرا «غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد/ ساقیا باده بده شادی آن کاین غم ازوست».

حجت‌الاسلام خمینی گفت: سوگواره شعر عاشورایی از دو عنصر خاموشی و عاشورایی بودن برخوردار است و همین دو عامل یک مجموعه ارزشمند را فراهم آورده است که امیدوارم در سال‌های آینده در سطحی وسیع‌تر ادامه یاید.

در ابتدای این دیدار رجبی معمار مدیر عامل خانه هنرمندان ایران گزارشی را از سابقه فعالیت این مرکز بیان کرد و سید حسین دعایی مدیرعامل شرکت «خط نو» در سخنانی گزارشی را از جذب آثار برای سوگواره عکس عاشورایی ارائه کرد.

وی گفت: در این سوگواره مجموعا ۴۴۴۹ عکس از ۹۵۶ عکاس در دو بخش آماتور و حرفه‌ای دریافت شده است.

در این مراسم که حجت الاسلام و المسلمین سید محمود دعایی نیز حضور داشت، از برگزیدگان این سوگواره در دو بخش نیمه حرفه‌ای و حرفه‌ای از سراسر کشور تقدیر شد و برندگان جایزه خود را از یادگار گرامی امام دریافت کردند.

در پایان حجت الاسلام والمسلمین سیدحسن خمینی ضمن رونمایی از کتاب عکس این سوگواره، از دو گالری عکس‌های برگزیده عاشورایی بازدید کرد.