قانون اساسی نماد وحدت و وفاق در کشور است

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شورای نگهبان، دکتر خیرالله پروین عضو حقوقدان شورای نگهبان در همایش «قانون اساسی بزرگترین دستاورد حقوقی انقلاب اسلامی» که باحضور اعضای شبکه ناظرین شهرستان قزوین در روز دوشنبه ۱۵ بهمن ۱۴۰۳ برگزار شد، اظهار داشت: قانون اساسی شیرین‌ترین ثمره و عصاره انقلاب اسلامی است. انقلاب اسلامی دستاوردهای بزرگی داشته و دارد و بزرگترین آن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است.

وی به ویژگی‌های رهبری حضرت امام خمینی (ره) و نقش ایشان در پیروزی انقلاب و تدوین قانون اساسی اشاره کرد و افزود: با مقایسه بین انقلاب اسلامی که در کشور ما اتفاق افتاد و سایر انقلاب‌ها همچون انقلاب‌های فرانسه، روسیه، هند و انقلاب‌های آفریقا و آسیا می‌توان به تاثیر امام خمینی (ره) در این جریان و ویژگی‌های شاخص انقلاب اسلامی پی برد.

مروری بر تحولات اندیشه‌ای در غرب و شرق

این استاد دانشگاه تهران با اشاره به تحولات انقلاب‌گونه پیش از انقلاب اسلامی در جهان، عنوان کرد: تحولات قرون وسطی به دوره‌ای به نام رنسانس یا نوزایی منجر شد که آغاز آن از ایتالیا بود و به تدریج به اروپا گسترش یافت. این دوره تغییرات فرهنگی و اجتماعی عمیقی به همراه داشت و نگرش‌ها نسبت به طبیعت و انسان را دگرگون کرد.

وی ادامه داد: در گذشته، طبیعت به عنوان یک واقعیت خارجی و ماقبل انسان در نظر گرفته می‌شد، اما در دوران رنسانس، این نگرش به درون‌گرایی و ذهن‌گرایی تغییر کرد و انسان به عنوان مرکز مورد توجه قرار گرفت. این تغییرات به کنار گذاشتن دین و معنویات منجر شد و تأکید بر جنبه‌های زمینی و مادی زندگی افزایش یافت.

پروین خاطرنشان کرد: اندیشمندانی مانند دکارت و کانت در این دوره ظهور کردند. دکارت بر شک کردن در تمام باورها تأکید داشت، در حالی که کانت به وجود خدا اعتقاد داشت اما معتقد بود که خداوند به عنوان سازنده‌ای که بعد از خلق جهان دیگر دخالتی ندارد، عمل می‌کند. این تحولات به ظهور تفکراتی چون کمونیسم و سوسیالیسم انجامید که به بی‌دینی و لائیک بودن تأکید داشتند و بر نیازهای مادی انسان تمرکز می‌کردند.

وی تصریح کرد: اما همه این تفکرات در یک نگرش مشترک بودند و آن هم بی‌دینی، بی‌خدایی، لائیک بودن سکولاریسم بود تا با کنار زدن معنویات و تاکید بر مادیات، مادیات را در جوامع در راس قرار دهند. هرچند لیبرالیسم به صراحت لائیک را تبلیغ نمی‌کرد ولی متفکران کمونیست و سوسیالیسم به صراحت بیان می‌داشتند که ما دنبال یک لقمه نان هستیم و به آنچه به نام دموکراسی یاد می‌شود اعتقادی نداریم؛ چرا که کسی که نان شب ندارد آزادی و دموکراسی به چه کارش می‌آید.

این عضو حقوقدان شورای نگهبان بیان داشت: در این زمان، جهان اسلام با چالش‌های جدی مواجه شد و اندیشمندان اسلامی نتوانستند پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای برای این مسائل ارائه دهند. در قرن‌های شانزدهم و هفدهم، تحولات به اوج خود رسید و نیاز به حاکمیت قانون و تدوین قانون اساسی در جوامع احساس شد. تفسیرهای جدیدی از حقوق طبیعی و ظهور نحله‌های جدید فکری نیز در این دوره قابل مشاهده است.

انقلاب اسلامی؛ پاسخی به تحولات و چالش‌های اندیشه‌ای

پروین در ادامه گفت: در نهایت، انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک پاسخ عقلی و منطقی به این تحولات و چالش‌ها مطرح شد، اگرچه پیش از آن، شخصیت‌هایی مانند سید جمال‌الدین اسدآبادی و اقبال نیز تلاش‌هایی برای ایجاد تحول در جهان اسلام انجام داده بودند، اما تأثیر آن‌ها محدود بود و انقلاب اسلامی توانست جریانی جهانی در این خصوص به وجود آورد و به تاثیر الهیات و دین در رشد و تعالی جوامع بشری تاکید کند.

وی با اشاره به این نکته که ایران با انقلاب اسلامی خود شکوه و عظمتی را به وجود آورد که بسیاری از دین‌باوران را امیدوار کرد که در جهان اسلام دارای جایگاهی هستند، تصریح کرد: هدف امام خمینی (ره) در شکل‌دهی انقلاب اسلامی به چالش کشیدن همزمان استبداد و استکبار بود؛ چرا که تا پیش از انقلاب هیچ کشوری نمی‌توانست در برابر این دو قدرت یعنی لیبرالیسم و کمونیسم ایستادگی کند.

این عضو حقوقدان شورای نگهبان افزود: امام راحل به دنبال ادامه نهضت‌های پیشین همچون نهضت تحریم تنباکو، مشروطیت و ملی شدن صنعت نفت حرکت کرد، چرا که مردم ایران آمادگی لازم برای انقلاب اسلامی را داشتند، اما فقدان رهبری مؤثر، حلقه مفقوده‌ای بود که باید پر می‌شد.

وی تاکید کرد: نهضت مشروطیت به دلیل اختلافات و فقدان رهبری به انحراف کشیده شد و به سلطنت رضاشاه منجر شد و رضا شاه در تغییر اصول قانون اساسی به نفع خود، نشان داد که چگونه می‌توان اصول را به سادگی تغییر داد. در این میان امام خمینی با اجتهاد و شجاعت خود، انقلاب اسلامی را به ثمر رساند.

پروین گفت: امام خمینی (ره) به محض پیروزی انقلاب، دستور برگزاری رفراندوم برای تعیین نوع حکومت را صادر کرد در حالی که برخی از اعضای دولت موقت معتقد بودند که نیازی به این کار نیست اما امام (ره) بر این نکته تأکید داشت که رفراندوم باید برگزار شود تا نوع نظام مشخص شود چرا که خواست و آرمان‌های مردم ایران را می‌دانست.

وی خاطرنشان کرد: پس از تعیین نوع نظام، امام (ره) خواستار برگزاری انتخابات برای تدوین قانون اساسی شد و همانطور که قانون اساسی به تعیین اختیارات نهادها، حقوق و آزادی‌های مردم و مسئولیت‌های دولت و نهادها می‌پردازد، امام خمینی با تأکید بر این موارد، به دنبال ایجاد نظامی پاسخگو و متناسب با نیازهای مردم بود.

وجه تمایز انقلاب اسلامی با سایر انقلاب‌ها چیست؟

پروین با اشاره به چهار عامل کلیدی که موجب تمایز رهبر انقلاب اسلامی از دیگر رهبران جهان می‌شود و این ویژگی‌ها در مقام معظم رهبری هم وجود دارد، عنوان کرد: ایمان به هدف، ایمان به راه، ایمان به مردم و ایمان به خدا امام خمینی (ره) را از سایر رهبران جهان متمایز کرده است چرا که امام خمینی به رغم نگرانی‌ها درباره وضعیت مردم، همواره به ایمان و شناخت خود از مردم اطمینان داشت و تأکید می‌کرد که مردم را بهتر از دیگران می‌شناسد.

وی تاکید کرد: مقام معظم رهبری نیز در شرایط کنونی با اقتدار و ایمان به خدا به تمام جنبه‌های کشور احاطه داشته و هیچ رهبر دیگری به اندازه رهبر ایران تجربه و قدرت سیاسی ندارد و قدرت و اقتدار رهبری جمهوری اسلامی در مواجهه با چالش‌ها و بحران‌ها بی‌همتا است.

این عضو حقوقدان شورای نگهبان به لزوم بررسی اهمیت حضور مردم در انقلاب اسلامی ایران و تفاوت‌های آن با دیگر انقلاب‌ها اشاره کرد و گفت: امام خمینی (ره) همواره تأکید می‌کردند که مجلس شورای اسلامی به عنوان نماد حضور مردم در قوه مقننه، در رأس امور قرار دارد و این نشان‌دهنده ایمان امام به مردم و نقش آن‌ها در نظام جمهوری اسلامی است.

وی خاطرنشان کرد: انقلاب اسلامی بر اساس ارزش‌های معنوی، اجتماعی و دینی شکل گرفته و این مبنا باعث حضور فعال مردم در صحنه شده است. در حالی که انقلاب‌های دیگر به دلیل فقدان مبنا و ارزش‌های مشترک به بیراهه رفته‌اند، نقش‌آفرینی مردم در انقلاب اسلامی به‌طور مستمر ادامه دارد و این در حالی است که در دیگر انقلاب‌ها، حضور مردم کمتر محسوس بوده است.

این استاد دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: انقلاب فرانسه پس از ۱۵ سال به دست یک پادشاه مستبد افتاد که در نهایت سرنگون شد. این درحالی است که انقلاب اسلامی ایران پس از ۴۶ سال همچنان در مسیر خود ادامه دارد. انقلاب شوروی نیز به حکومت استالین، یک دیکتاتور مستبد، منجر شد و نتوانست به حیات خود ادامه دهد و پس از ۷۰ سال شکست خورد اما انقلاب اسلامی ایران به دیکتاتوری کشیده نشد و از رهبری دینی بهره برد، در حالی که دیگر انقلاب‌ها از رهبران غیر دینی استفاده کردند.

وی اظهار کرد: امام خمینی (ره) به عنوان یک رهبر کاریزمایی شناخته می‌شود و انقلاب اسلامی صرفا به تشکیلات حزبی متکی نبوده و مردمی بودن انقلاب مهمترین شاخصه آن بود، نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران بر اساس نظام‌های حقوقی مبتنی بر فقه شیعه و نظریه ولایت فقیه است. این نظام حقوقی با کشورهای اسلامی دیگر تفاوت دارد و بر اساس نظریه امام خمینی (ره) شکل گرفته است.

این عضو حقوقدان شورای نگهبان اضافه کرد: قانون اساسی به عنوان یک نظریه برای حل دوگانه‌های متناقض در جهان اسلام عمل کرده و ثابت کرده که اسلام می‌تواند به عنوان یک نظام حکومتی عمل کند. امام خمینی (ره) پیش‌نویس قانون اساسی را قبل از پیروزی انقلاب نوشته بود، اما ساواک آن را ضبط کرد. این قانون به عنوان یک سند مهم و با منزلت خاص در تاریخ انقلاب اسلامی ایران شناخته می‌شود.

پروین: قانون اساسی نماد وحدت و وفاق در کشور است/ هیچ نهادی نمی‌تواند برخلاف این قانون عمل کند

قانون اساسی؛ از مشروطیت تا جمهوری اسلامی ایران

پروین ضمن تحلیل و بررسی عمیق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تفاوت آن با قانون نهضت مشروطه تصریح کرد: قانون اساسی فعلی شامل اصولی مانند حقوق مردم، تکالیف دولت، وجود دادگاه‌های مختلف، تفکیک قوا و راه‌های بازنگری قانون اساسی است که مشابه آن‌ها در قانون اساسی مشروطیت نیز وجود دارد اما قانون اساسی مشروطیت به صورت تقلیدی از قوانین فرانسه و بلژیک نوشته شده و نتوانسته به خوبی پاسخگوی نیازهای جامعه ایران باشد. در سال ۱۲۸۵، اصول اولیه ناقص بودند و در سال ۱۲۸۶.۱۰۷ اصل به عنوان متمم به آن اضافه شد.

وی با اشاره به نقش قانون اساسی جمهوری اسلامی در شکل‌گیری وحدت، گفت: قانون اساسی به عنوان میثاقی برای وحدت فرهنگ‌ها و تفکرات مختلف در ایران معرفی شده و به نظر می‌رسد که روز به روز تقویت می‌شود. امروز قانون اساسی نماد وحدت و وفاق در کشور است. در قانون اساسی تاکید شده که هیچگاه بی‌نقص نبوده و نیاز به اصلاح و بازنگری ادواری دارد در همین راستا اصل ۱۷۷ به این موضوع اشاره دارد که در مواقعی که جامعه به بن‌بست برسد، باید راهکارهایی برای بازنگری ارائه شود.

این عضو حقوقدان شورای نگهبان در خصوص جایگاه رهبری در قانون اساسی جمهوری اسلامی عنوان کرد: رهبری به عنوان حافظ قانون اساسی و انقلاب اسلامی معرفی شده و وظیفه دارد که از انحراف قانون اساسی و انقلاب جلوگیری کند و هیچ نهادی نمی‌تواند برخلاف قانون اساسی عمل کند.

وی اظهار کرد: نظام جمهوری اسلامی ایران دو ساختار اجتماعی و فرهنگی دارد که بر اساس آن قانون اساسی نگارش شده است. اصل ۱۰۷ قانون اساسی برابری رهبر با سایر افراد در برابر قانون را تأکید می‌کند و برابری در برابر قانون به معنای یکسان بودن همه افراد در بهره‌مندی از فرصت‌ها است.

پروین گفت: رهبری نظام نیز باید تحت موازین اسلامی عمل کند و این شرایط در قانون اساسی مشخص شده است درحالی که نظام‌های دیگر، چنین قیوداتی وجود ندارد و ممکن است مسئولان به راحتی از مسئولیت‌های خود کناره‌گیری کرده یا قوانین و شرایط را به نفع خود تغییر دهند.

این آزاده دوران دفاع مقدس در بخش پایانی صحبت‌هایش اظهار داشت: امروز توفیق حضور در استانی را دارم که بزرگان بسیاری را در راه اسلام و آرمان‌های انقلاب اسلامی تربیت کرده و آن بزرگان با فداکاری‌های خود درس‌های ماندگاری را برای آیندگان به جای گذاشتند که از جمله آن‌ها که بنده نیز افتخار آشنایی با ایشان را داشتم سید آزادگان ابوترابی است.

وی ادامه داد: تمام ویژگی‌های یک انسان با تقوا از تدین، تدبیر، اخلاق و بینش فراوان در چهره نورانی سید آزادگان حجت الاسلام ابوترابی دیده می‌شد و ما افتخار داشتیم در اسارتی که با وجود پربرکت ایشان به دانشگاه تبدیل شده بود، در کنار وی باشیم.

پروین گفت: شهید لشکری که رهبر معظم انقلاب ایشان را سیدالاسراء نامیدند، بزرگمرد دیگری از دیار مینودری قزوین است که ۲ روز مانده به آغاز جنگ در تاریخ ۲۹ شهریور ۱۳۵۹ و وقتی تازه یک ماه از ازدواجش می‌گذشت در سن ۲۸ سالگی در ماموریتی مجروح و اسیر شد و ۱۸ سال در استخبارات عراق در اسارت به سر برد ولی هیچگاه از آرمان‌ها و ارزش‌های خود کوتاه نیامد.