شیخ‌الاسلامی در همایش جهان‌شناسی و نظم نوین در افق ۲۰۵۰:
نظام تصمیم‌سازی در سیاست خارجی باید خود را برای سناریوهای محتمل مهیا کند
رییس مرکز مطالعات سیاسی و بین الملل وزارت امور خارجه گفت: نظام تصمیم‌سازی در سیاست خارجی باید دارای درک صحیحی از این تغییرات باشد و برای سناریوهای محتمل خود را مهیا کند. درک ما از اینکه کدام سناریو محتمل‌تر است، تأثیر مستقیم بر کنش‌ها و واکنش‌های ما خواهد داشت. کنشگران موفق‌تر، کسانی خواهند بود که محیط پیرامونی را به درستی شناخته و از پیش خود را آماده کرده باشند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، همایش "جهان شناسی و نظم نوین در افق ۲۰۵۰" امروز سه‌شنبه ۲۲ آبان‌ماه با حضور و سخنرانی رئیس مرکز مطالعات سیاسی و معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه در حال برگزاری است.
محمد حسین شیخ الاسلامی رییس مرکز مطالعات سیاسی و بین الملل وزارت امور خارجه در این مراسم گفت: پویشگران حوزه سیاست خارجی به دلیل پویایی‌های فزاینده جهان و سرعت تحولات و پیامدهای ناشی از آن، با تکاپوهای افزون‌تر و جدی‌تری نسبت به گذشته مواجه شده‌اند. همه ما تغییرات در حال وقوع در عرصه‌های مختلف را احساس می‌کنیم و احساس نااطمینانی ناشی از این تغییرات و وضعیت آینده، ذهن ما را به خود مشغول کرده است. ناآگاهی از این تغییرات و سمت و سوی آن، برنامه‌ریزی برای آینده را دچار مشکل خواهد کرد. کنشگری که نداند در چه محیطی و با چه ماهیتی به مناسباتی عمل می‌کند، از پیش محکوم به شکست است.
وی با اشاره به اینکه ما در دوران تحول و گذار قرار داریم، تصریح کرد: نظام تصمیم‌سازی در سیاست خارجی باید دارای درک صحیحی از این تغییرات باشد و برای سناریوهای محتمل خود را مهیا کند. درک ما از اینکه کدام سناریو محتمل‌تر است، تأثیر مستقیم بر کنش‌ها و واکنش‌های ما خواهد داشت. کنشگران موفق‌تر، کسانی خواهند بود که محیط پیرامونی را به درستی شناخته و از پیش خود را آماده کرده باشند. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کنشگر کلیدی، نه تنها در سطح منطقه‌ای بلکه در عرصه جهانی، از این ضرورت مستثنی نیست.
شیخ الاسلامی با بیان اینکه در سطح جهانی و پیامدهای آن بر نظام بین‌الملل و آینده جهان، پنج رویکرد اصلی قابل تشخیص است، عنوان کرد: این رویکردها را با این جمع فرهیخته به اشتراک می‌گذاریم و البته شاید بتوان رویکردهای دیگری را نیز افزود. اولین رویکرد بر این باور است که تغییرات در حال وقوع، ابزاری و کارکردی هستند به این معنا که دولت ها در حال بازنگری در سازوکارهای خود به منظور ایجاد سازگاری در برابر تهدیدات در حال ظهور اعم از تهدیدات شناختی و تهدیدات عینی هستند. از این منظر، نوعی بازتنظیم نظام کنونی در قالب برخی اصلاحات و تعدیلات جزئی رخ خواهد داد و نظم جهانی لیبرال بعنوان نظم غالب ادامه حیات خواهد داد.
وی ادامه داد: این دیدگاه و رویکردی است که در نشست‌های اندیشکده‌ها معمولاً از اندیشمندان و فرهیختگان غربی شنیده می‌شود. آنان با رجوع به توانایی نظام لیبرال دموکراسی در غلبه بر چالش‌های مشابه در دوران قبل، استدلال می‌کنند که این نیز چالشی از چالش‌هاست و نظام لیبرالی ظرفیت و توانمندی سازگار کردن خود را با شرایط جدید دارد. بنابراین، اتفاق خیلی دراماتیکی نخواهد افتاد و آنچه که اتفاق می‌افتد، تعدیل همین نظام و بازآرایی برای افزایش ظرفیت آن در مواجهه با تهدیدات خواهد بود.
شیخ‌الاسلامی گفت: رویکرد دوم، تغییرات در سطح نظم جهانی و نه نظام جهانی را مد نظر قرار می دهد. بر این اساس، با ظهور بازیگران جدید و شکست پروژه غربی سازی و یکجانبه گرایی، جهان به سمت یک نظم جدید حرکت خواهد کرد. با ضعف ساختار موجود و تقویت ساختار فراقطبی، شاهد تکثر بیشتر در سلسله مراتب قدرت و نظمی چندمحوری خواهیم بود. این رویکرد معتقد به تحول در درون پارادایم موجود و بدون خدشه به نظام کنونی بین الملل و اصول، ارزش ها و نهادهای تشکیل دهنده آن است.
وی افزود: متفکران رویکرد سوم، بر این باور هستند که عمق و شدت تغییرات خیلی فراتر خواهد بود و شامل تغییرات در نظام بین الملل نیز خواهد شد. طبعا تغییر در نظام بین الملل، از طریق تغییرات بنیادین در منطق نظام موجود، اساس و بنیان های فلسفی ارزش ها، ساختار نظام، سلسله مراتب بازیگران، توزیع بنیادین توانمندی ها در میان بازیگران اصلی و اصول حاکم بر مناسبات میان آنها امکان پذیر خواهد بود.
معاون وزیر امور خارجه با بیان اینکه رویکرد چهارم عمدتا از نظریه اجتماعی روابط بین الملل ریشه می‌گیرد، گفت: بر اساس آن، جهان به سمت یک نظم جامعه-محور حرکت خواهد کرد و در این منظر، دولت ها ضرورتا بازیگران اصلی نخواهند بود بلکه بازیگران اجتماعی در راس سازمان جوامع انسانی قرار می گیرند که توانمندی آنها از طریق ابزارهای نوین، تحول در مفهوم فضا و مفهوم دولت شبکه ای افزایش خواهد یافت. در چنین نظام بین المللی، قدرت ماهیت مدنی و عمدتا فناوری و فرهنگ محور خواهد داشت و قدرت فرهنگی و فناورانه به صورت شبکه مند در جریان خواهد بود.
وی اظهار داشت: رویکرد پنجم که یک رویکرد بدبینانه اما شایسته توجه است و عناصری از آن بویژه در یک ساله اخیر ظاهر شده است، بر آن است که نظام بین الملل به سمت یک نظام مبتنی بر بی نظمی یا آنارشی در حال حرکت است که در آن، قدرت اصول و هنجارهای اجماع-محور حاکم متاثر از ضعف و سایش نظام های نظم دهنده موجود، فروپاشیده یا کارایی خود را از دست داده و به دلیل فقدان درک بنیادین و توافق میان دولت ها و بازیگران غیردولتی، نهادها و اصول جدیدی ایجاد و حاکم نشده است. در چنین شرایطی، گرچه کنشگران به سمت رویکردهایی چون چندجانبه گرایی های کوچک، ائتلاف های موضوع-محور و مصون سازی خواهند رفت، شاید در نهایت هیچ اصلی بجز خودیاری قادر نخواهد بود ضامن بقاء و امنیت آنها باشد.
رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل گفت: اینها بخشی از رویکردهای متصور در خصوص تحولات جاری و آینده در حوزه سیاست جهانی است. فارغ از این که کدام را بپذیریم یا رویکردی متفاوت و جدید را مطرح کنیم، چند عنصر در تحول کنونی از جمله اهمیت یافتن هر چه بیشتر مناطق جغرافیایی، امکان بازیگری و بازی سازی برای بازیگران منطقه ای، امکان اتخاذ رویکردهای متکثرتر و انتخاب شرکای متنوع تر بر مبنای حوزه های همکاری موضوعی، تمرکز بیشتر بر سیاست های حمایت گرایی و توسعه ظرفیت های ملی و قدرت اراده و فرسایش مفهوم سنتی قطبیت و تحول در مفهوم سلسله مراتب بر مبنای توانمندی های جدید، قابل ذکر است.
وی با بیان اینکه بر اساس سناریوهای آینده درباره محیط بین المللی و چشم انداز آن، سیاست خارجی هم باید چشم انداز داشته باشد و بداند که در کدام نقطه قرار دارد، یادآور شد: سیاست‌خارجی باید بداند چگونه تحت تاثیر تحولات محیطی قرار می گیرد، چگونه واکنش نشان خواهد داد و برای افق آینده، چه وضعیتی را برای کشور پیش بینی و بر مبنای وضعیت مطلوب برنامه ریزی می کند. بازیگرانی موفق خواهند بود که قدرت روایت سازی و مشارکت موثر در روندها و روایت های در حال شکل گیری و شرایط آینده را داشته باشند. در مرحله بعد آنها لازم است قدرت بازی سازی و سپس بازیگری در چارچوب تعریف خود از منافع حیاتی خویش را توسعه دهند.
شیخ الاسلامی با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران بزرگ ترین مزیت بازیگری در بازی های بزرگ یعنی استقلال سیاسی را دارد، گفت: ایران عامل یک قدرت یا مجموعه ای از قدرت‌ها نخواهد شد. کشور ما وارد بازی در مجموعه های جدید منطقه ای و جهانی شده است و طراز بازیگری خود را نه فقط منطقه ای بلکه جهانی تعریف کرده است. بنابراین مهم است که ما درک روشن و درستی از چشم انداز جهان در دهه های آینه داشته باشیم تا بر مبنای آن جایگاه ایران و سناریوهای رسیدن به آن را طراحی کنیم.
وی افزود: دولت چهاردهم با فهم منظومه ای و فراگیر از شرایط محیطی و ابزارهای قدرت ایران، سیاست خارجی کشور را پیش خواهد برد. امنیت و منافع ملی، نقطه کانونی و خط قرمز در این سیاست خواهد بود. در این چارچوب ما هم با همسایگان تعامل گسترده خواهیم داشت و کنشگری و کارگزاری مشترک منطقه ای را دنبال خواهیم کرد و هم در فرامنطقه، فضای بازی بین المللی کشور را توسعه خواهیم داد. متن و فرامتن قدرت جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر درک از تحول محیط و فضاهای تعامل، رقابت و تقابل، همزمان در پیش چشم ما خواهد بود.
رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل خاطرنشان کرد: امیدوارم همایش امروز بتواند در شکل گیری درک آینده نگرانه جامع نسبت به محیط بیرونی عمل سیاست خارجی و شناخت واقع بینانه از جهان آینده موثر باشد. از مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی و مجمع جهانی صلح اسلامی و همه شما عزیزان و فرهیختگان برای برگزاری این همایش ارزشمند قدردانی می کنم.
