آتش تنش‌ها در منطقه و دیپلماسی در سایه جنگ

خاورمیانه به‌عنوان یکی از حساس‌ترین و پرتنش‌ترین مناطق جهان، همواره در کانون توجه جامعه بین‌الملل قرار داشته است. در کنار وجود منابع طبیعی فراوان، به‌ویژه نفت و گاز که همواره زمینه‌ساز منازعات و کشمکش‌های سیاسی قرار گرفته، حضور اسرائیل به عنوان یک رژیم اشغالگر در طول یک قرن گذشته منجر به وقوع جنگ‌های خونین شده است. در سال‌های اخیر، به ویژه بعد از عملیات طوفان الاقصی( هفت اکتبر) تحولات عمده‌ای در این منطقه به وقوع پیوسته است در شرایط فعلی بسیاری از کارشناسان بر این باورند که در اوج تنش‌ها در منطقه ضرورت دیپلماسی موضوعی انکارناپذیر است. ترور اسماعیل هنیه در تهران و پس از آن ترور سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان و سردار نیلفروشان در لبنان نقطه اوج تنش‌ها در ماه‌های اخیر در منطقه به حساب می‌آید که پاسخ موشکی اخیر ایران به اراضی اشغالی با نام عملیات وعده صادق ۲ به نوعی محاسبات بازیگران منطقه‌ای را در این معرکه با چالش مواجه کرده است. این حمله به عنوان پاسخی به تجاوزات مکرر رژیم صهیونیستی علیه اراضی و منافع کشورمان نه تنها یک واکنش نظامی بلکه بیانگر نگرانی‌های عمیق ایران از تهدیدات امنیتی بود. این وضعیت به‌ویژه در شرایطی که مذاکرات صلح در غزه و مذاکرات رفع تحریم‌ها میان ایران و غرب با چالش‌های جدیدی روبه‌رو شده، حائز اهمیت است.

عملیات نظامی ایران حق دفاع مشروع بود

عملیات نظامی ایران علیه اسرائیل، دارای ابعاد سیاسی، نظامی و حقوقی قابل توجهی است. این اقدام به‌عنوان حق دفاع مشروع ایران و مطابق با قوانین بین‌المللی مطرح شده و همانطور که تاکید و تایید شده هدف آن تنها تأسیسات و پایگاه‌های نظامی بوده نه غیرنظامیان.

عباس عراقچی وزیر خارجه کشورمان روز بعد از عملیات ایران علیه اراضی اشغالی با بیان اینکه صرفا از حق دفاع مشروع خود استفاده کردیم، گفت: اقدام ما دفاعی بود و در پاسخ به اقدامات تروریستی رژیم صهیونیستی در ایران و مواضع مربوط به ایران در سایر نقاط بود.

وزیر امور خارجه کشورمان تاکید کرد: اهداف ایران نظامی بود و به هیچ هدف غیرنظامی حمله نکردیم. برخلاف رژیم صهیونیستی که به کشتن مردم عادی عادت دارد، ما به اهداف نظامی حمله کردیم و بسیار موفق بوده است.

به اذعان بسیاری از کارشناسان و تحلیل‌گران داخلی و خارجی این عملیات از نظر نظامی نشان‌دهنده توانمندی‌های پیشرفته ایران در فناوری موشکی است و به تقویت بازدارندگی کشور کمک می‌کند.

البته همانطور که مسئولان نظامی و سیاسی ایران تاکید کرده‌اند هر اقدام جدیدی از سوی رژیم اسرائیل علیه منافع ایران عملا پاسخی شدیدتر به دنبال خواهد داشت که می‌تواند توازن قدرت در منطقه را دستخوش تغییراتی به نفع محور مقاومت و ایجاد ائتلاف‌های جدید کند.

رضا نصری تحلیل‌گر مسائل سیاست خارجی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در رابطه با ابعاد حقوقی عملیات وعده صادق ۲ آن را کاملاً منطبق با حق دفاع مشروع ایران مطابق ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحده توصیف کرد و معتقد است: ایران از مبادرت به اقدام دفاعی پرهیز کرده بود چراکه قصد داشت فرصتی به مذاکرات آتش‌بس بدهد تا به کشتار در غزه پایان داده شود. ضمن اینکه، پیش از اقدام نظامی، به تمام راهکارهای دیپلماتیک از جمله تقاضا برای تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت سازمان ملل متحد هم متوسل شد تا از وقوع جنگ جلوگیری شود.

جای خالی دیپلماسی در خاورمیانه

در این میان نباید فراموش کرد همانطور که در اظهارات مقامات عالی‌رتبه نظام هم بارها عنوان شده ایران هیچ‌گاه آغازگر هیچ جنگی نبوده و نخواهد بود در مورد عملیات وعده صادق یک و دو هم تهران ناگزیر به عملیات موشکی برای تنبه متجاوز شد و از حق قانونی خود به عنوان دفاع مشروع استفاده کرد. اگرچه این عملیات با واکنش‌های متعددی از سوی کشورهای مختلف و سازمان‌های بین‌المللی مواجه شد به گونه‌ای که سفرای ما در برخی از کشورهای غربی احضار و برخی سازمان‌های بین‌المللی نیز نسبت به این حمله ابراز نگرانی کرده و خواستار دیپلماسی و گفت‌وگو برای کاهش تنش‌ها شدند اما به گفته نصرالله تاجیک این موشک‌ها، جشن زودهنگام و ذوق‌زده نتانیاهو را به هم زد و نشان داد که ایران به امنیت ملی خودش اهمیت می‌دهد. از سوی دیگر غرب را متوجه این مساله که اگر افسار نتانیاهو را نکشند آتش نزاع در منطقه دامن کشورهای غربی و به ویژه آمریکا را هم خواهد گرفت و پایگاه‌ها و نیروهای آنها در منطقه در درگیری‌های احتمالی در امان نخواهند بود.

تحلیل‌ها و اخبار روزهای اخیر نشان می‌دهد که عملیات موشکی اخیر ایران علیه اراضی اشغالی تأثیرات عمیقی بر محاسبات استراتژیک این رژیم و حامیانش داشته به گونه‌ای که مقامات اسرائیلی پس از این حمله مجبور به بازنگری در ارزیابی توانمندی‌های نظامی خود شده و به این باور رسیده‌اند که توانمندی‌های نظامی و موشکی ایران آنطور که آنها ادعا می‌کردند، کاغذی نبوده و در صورت اراده تهران می‌تواند دست برتر ایران و متحدانش در منازعات احتمالی باشد.

ایران به دنبال جنگ افروزی نیست

تحلیل‌گران داخلی و خارجی در حالی که احتمال پاسخ احتمالی اسرائیل به ایران را ممکن و حتی بدیهی می‌دانند، معتقدند که ایران به دنبال جنگ افروزی و گسترش دامنه منازعات در منطقه نیست. این موضوع در آخرین بیانیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان مرکز فرماندهی اقدام نظامی علیه اراضی هم مشهود است.

همچنین مسعود پزشکیان در نشست خبری خود در قطر بر این موضوع تاکید داشت که ما به دنبال جنگ نیستیم و این اسرائیل است که ما را وادار به عکس‌العمل کرده است.

رهبر انقلاب نیز در سخنان اخیر خود در نماز جمعه تهران با بیان این گزاره که «در انجام وظیفه نه تعلل می‌کنیم و نه شتاب زده می‌شویم.» بر صبر استراتیژیک در روابط خارجی و اصرار بر دیپلماسی موثر تاکید داشتند.

نصرالله تاجیک هم در بخشی از گفت‌وگوی خود با ایلنا با بیان اینکه اقدام متقابل اسرائیل بدیهی است و واکنش نشان خواهد داد، اظهار کرد: از فضای جنگ روانی و تبلیغاتی که بگذریم، با توجه به مجموعه جهات، دو طرف تلاش می‌‌کنند که دامنه این تنش‌ها محدود نگه داشته شود و تبدیل به یک درگیری گسترده نشود. اما واقعاً هیچ تضمینی وجود ندارد، زیرا هر لحظه ممکن است یک اقدام، اوضاع را از کنترل خارج کند. تحلیل‌گران نیز این نکته را از نظر دور نمی‌دارند که ممکن است این روند طولانی‌تر از آنچه که در وعده صادق یک اتفاق افتاده، باشد.

اسرائیل می‌داند که چه می‌خواهد؛ هوشیار باشیم

رژیم اشغالگر قدس از بدو تاسیس نشان داده،‌ دست و پا زدنش برای بقاست، راهی هم جز این ندارد و آنکه برای بقا می‌جنگد از آتش‌پراکنی ابایی ندارد. اسرائیل مثل سگ پاسوخته بالا و پایین می‌پرد ولی حیاتش در آتش را حفظ می‌کند. برخی کارشناسان شرایط فعلی مواجهه با رژیم صهیونستی را به پینگ پنگ موشکی تعبیر کرده‌اند و اغلب معتقدند که اسرائیل با این طرح به دنبال ایجاد یک دور بی‌پایان منازعه با ایران و بازیگران جبهه مقاومت و کشاندن پای ایران و از آن سو ایالات متحده در یک جنگ منطقه‌ای است. نتانیاهو با اقدامات اخیر و به ویژه گزافه‌گویی‌های چند روز گذشته و مخاطب قرار دادن مردم ایران نشان داد که در مسیر یک برنامه از پیش تعیین شده حرکت می‌کند.

در حال حاضر، اسرائیل با دو گزینه اصلی روبرو است؛ حمله به اهداف و مواضع ایران و دیگری تشدید تنش‌ها با تعرض به خاک ایران. اگر گزینه دوم را انتخاب کند، واکنش ایران و احتمال درگیری مستقیم افزایش می‌یابد.

به گفته رضا نصری ایران نشان داده هم توان نظامی مقابله با اسرائیل و هم اهرم‌هایی برای برهم زدن فضای امنیتیِ پیرامونی اسرائیل را در اختیار دارد. به عنوان مثال، حمله احتمالی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران موجب خواهد شد ایران نه تنها واکنش نظامی متقابلی نشان دهد، بلکه با خروج از NPT و منحل کردن رژیم عدم اشاعه در منطقه، امنیت اسرائیل را در بلندمدت به شدت متزلزل‌تر سازد. چراکه با خروج ایران از NPT، نه تنها برنامه هسته‌ای ایران بی حد و مرز خواهد شد، بلکه به احتمال زیاد عربستان سعودی و ترکیه نیز از معاهده خارج خواهند شد و آنگاه اسرائیل در فضای امنیتی بسیار دشوارتری قرار خواهد گرفت. در مورد ادعای برخی رسانه‌های خارجی در خصوص احتمال حمله به پالایشگاه‌ها و صنایع نفتی نیز ایران اهرم‌هایی در دست دارد که می‌تواند تاثیر ناگواری بر بازار انرژی و اقتصاد جهانی بگذارد.

 در نهایت بهتر است حامیان اسرائیل از الان در پی مهار ماجراجویی‌های نتانیاهو باشند. با اینکه آمریکا مدعی شده است در اقدام تلافی‌جویانه اسرائیل علیه ایران نقشی نخواهد داشت اما این تنش‌ها ممکن است به دخالت ایالات متحده منجر شود. همانطور که غربی‌ها می‌توانند اهرمی در دستان صهیونیست‌ها باشند تا شعله‌های آتش در منطقه افزایش دهند، می‌توانند مرجعی برای رجوع به دیپلماسی نیز قلمداد شوند. 

دیپلماسی و میدان دو بال اقتدار ایران در منطقه 

سفر رییس‌جمهور کشورمان به قطر و وزیر امور خارجه به لبنان و روسیه آن هم بعد از عملیات نظامی ایران علیه اراضی اشغالی دو پیام روشن داشت؛ اول اینکه دلیلی برای ترس وجود ندارد و مسئولین کشور با اقتدار در کشور‌های منطقه حاضر می‌شوند و مطابق برنامه‌ها خود پیش خواهند رفت. مضاف بر آن به رایزنی برای برای تنش‌زدایی و برقراری امنیت در منطقه ادامه می‌دهند و در کمال قدرت، جویای صلح پایدار در منطقه‌اند. سفر عراقچی در روزی که ضایحه بیرون بارها تحت بمباران جنگنده‌های صهیونیستی قرار گرفته بود نشان داد که دیپلماسی حتی در خط مقدم میدان همچنان ادامه دارد و نشستن این هواپیما در آن معرکه نشان‌دهنده یک نوع قدرت‌نمایی برای جمهوری اسلامی در منطقه است و ثابت می‌کند که سربازان دیپلماسی هم راستا با سربازان میدان به دنبال ایجاد ثبات در منطقه هستند.

اردشیر نوریان استاد روابط بین‌الملل در رابطه با ابزارهای دیپلماتیک برای برقراری ثبات و امنیت در منطقه گفت:‌ دو طرف درگیر در منطقه وجود دارد، یک طرف رژیم اشغالگر قدس و در طرف دیگر کشورهای عربی مانند لبنان و سوریه هستند. قطعاً برای جمهوری اسلامی به صورت مستقیم امکان مذاکره با رژیم صهیونیستی  وجود ندارد، نمی‌تواند ارتباط برقرار کند، اما با طرف دوم درگیری یعنی لبنان و سوریه، روابط دیپلماتیک کاملاً در هم تنیده برقرار است و جمهوری اسلامی از ظرفیت‌های خود برای ایجاد شرایطی که به کاهش تنش بینجامد، استفاده کرده و می‌کند. البته هم‌چنان که در اخبار می‌شنویم، رایزنی‌هایی با حامیان اصلی رژیم صهیونیستی مانند ایالات متحده و کشورهای اروپایی در حال انجام است. اما به هر حال اگر دو طرف نسبت به کاهش تنش تمایلی نشان دهند، این امکان وجود خواهد داشت و نه فقط یک طرف ماجرا.

سفرهای رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه ایران به کشورهای همسایه، به‌ویژه لبنان و سوریه اگرچه اهداف متعددی را دنبال می‌کند اما تلاش ایران برای کاهش تنش‌ها در این سفرها، نشان‌دهنده عزم جمهوری اسلامی برای ایجاد فضایی امن و پایدار در منطقه است . با اجرای این روش‌ها، دیپلماسی می‌تواند به‌عنوان ابزاری مؤثر برای کاهش شعله‌های آتش در منطقه منجر به به افزایش همکاری‌ها و درک متقابل شود. این تلاش‌ها نه‌تنها به نفع ایران، بلکه به نفع همه کشورهای منطقه است و می‌تواند به ثبات و امنیت بیشتر منجر شود و فضایی را زمینه‌سازی جهت آتش‌بس در غزه و لبنان را به ارمغان بیاورد.