مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش داد؛
ساختار اشتغال صنعتی و برآورد عملکرد اشتغال‌زایی رشته فعالیت‌های صنعتی در ایران
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی ساختار اشتغال صنعتی و برآورد عملکرد اشتغال‌زایی رشته فعالیت‌های صنعتی در ایران را مورد بررسی قرار داد.
به گزارش ایلنا، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن این مرکز در گزارشی با عنوان «بررسی ساختار اشتغال صنعتی و برآورد عملکرد اشتغال‌زایی رشته‌فعالیت‌های صنعتی در ایران» اظهار داشت اشتغال همواره چالشی جدی برای سیاست‌گذاران چه در ایران و چه در سایر کشورها بوده است. در ایران با توجه به رشد بالاتر جمعیت در دهه‌های قبل و جذب ناکافی نیروی کار در مشاغل و نیز ترکیب نیروی کار که بخش مهمی از آن را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند، سبب شده است اشتغال به‌ویژه در یک دهه اخیر به دغدغه مهم برای دولت تبدیل شود. با توجه به اینکه عمده شاغلان در بخش خدمات جذب شده‌اند، به‌‌نظر می‌رسد که پتانسیل اشتغال‌زایی این بخش عمدتاً بالفعل شده است، این در حالی است که بخش صنعت در صورت اتخاذ سیاست‌های مناسب می‌تواند یکی از بخش‌هایی باشد که قابلیت جذب نیروی کار جدید را در سال‌های آینده داشته باشد، در‌صورتی‌که هم رشد اقتصادی در بخش صنعت، کیفیت مناسب (نرخ رشد بالا و در‌عین‌حال رشد مستمر) داشته باشد و هم اولویت‌های صنعتی بر بخش‌هایی متمرکز باشد که عملکرد اشتغال‌زایی بالاتری دارند. با‌این‌حال رشد صنعتی در اقتصاد ایران، اشتغال‌زا نبوده و تقاضای کافی برای استخدام نیروی کار ایجاد نکرده است.
در این گزارش آمده است بخش اصلی شاغلان تولیدی (یعنی شاغلان فعال در خط تولید) واحدهای صنعتی را کارگران ساده (بیش از ۳۰ درصد) و کارگران ماهر (حدود ۳۰ درصد) تشکیل می‌دهند، هرچند در زمان سهم تکنسین‌ها و مهندسان از شاغلان تولیدی افزایش یافته است. همچنین سهم بالای نیروی کار شاغل در بخش صنعت را افرادی تشکیل می‌دهند که تحصیلات دیپلم (حدود ۴۰ درصد) و کمتر از دیپلم (حدود ۲۵ درصد) دارند. بعد از آن، نیروی کار با تحصیلات لیسانس بیشترین سهم را از کل شاغلان صنعتی به خود اختصاص می‌دهد. شواهد فوق نشان می‌دهد که بخش صنعت بیشتر نیروی کار ساده با تحصیلات پایین جذب می‌کند و تقاضای بخش صنعت برای نیروی کار بالاتر از لیسانس بسیار اندک است.
یافته‌های این گزارش بر‌اساس برآورد الگوی اقتصادسنجی نشان می‌دهد به‌ازای هر ۱۰ درصد افزایش در ارزش افزوده بخش صنعت (به قیمت‌های ثابت)، به‌طور متوسط ۲/۴ درصد تقاضا برای نیروی کار جدید ایجاد می‌شود. بر‌اساس آخرین نماگر بانک مرکزی در سه‌ماهه دوم ۱۴۰۱، رشد بخش صنعت و معدن در سال ۱۳۹۹ به میزان ۷/۷ درصد و در ۱۴۰۰ رشد ۳ درصد بوده است. بر این اساس، انتظار بر این است که تعداد شاغلان این بخش در سال ۱۳۹۹ حدوداً ۱/۸۵ درصد و در سال ۱۴۰۰ حدود ۰/۷۴ درصد اضافه شده باشد. این میزان افزایش در شاغلان صنعتی در مقایسه با نیاز بازار کار ایران ارقام بالایی نیست و نشان می‌دهد ساختار صنعت در ایران در وضعیت فعلی عملکرد اشتغال‌زایی پایینی دارد. یافته‌های گزارش نشان می‌دهد که عملکرد اشتغال‌زایی بخش صنعت در طول زمان کاهش یافته است و به‌طور مشخص از سال ۱۳۸۸ افت محسوس عملکرد اشتغال‌زایی در بخش صنعت قابل مشاهده است.
طبق نتایج بررسی این گزارش، بالاترین عملکرد اشتغال‌زایی در بخش صنعت در ایران به پنج صنعت تولید فرآورده‌های غذایی، تولید وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم تریلر، تولید منسوجات، تولید سایر فرآورده‌های معدنی غیرفلزی و تولید فرآورده‌های لاستیکی و پلاستیکی اختصاص دارد، این در حالی است که ساختار صنعت در ایران از منظر تولید و سرمایه‌گذاری با هدف اشتغال‌زایی تناسب ندارد، چرا‌که عمده سرمایه‌گذاری‌ها در بخش صنعت ایران در صنایع مواد و محصولات شیمیایی و تولید فلزات پایه انجام شده است و صنایع اشتغال‌زای مذکور در رده‌های سوم به بعد هستند.
این گزارش تصریح کرده است اگرچه تولید و ارزش افزوده نیز از اهداف مهم اقتصادی و صنعتی محسوب می‌شود، اما با توجه به ساختار جوان نیروی انسانی کشور و بحران‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از عدم تأمین شغل مناسب برای جوانان سبب می‌شود که در کنار توجه به صنایع بزرگ و سرمایه‌بر کشور (که در جای خود اهمیت دارند)، به صنایع اشتغال‌زا و کاربر توجه بیشتری شود. به همین دلیل توصیه سیاستی این گزارش این است که تکمیل زنجیره ارزش صنایع و توسعه پایین‌دست آن (پایین‌دست صنایع شیمیایی، صنایع خودرو و قطعات خودرو و پایین‌دست صنایع معدنی فلزی و غیرفلزی) مد‌نظر قرار گیرد تا ضمن تأمین ارزش اقتصادی و تولید ثروت، اشتغال مناسب نیز برای کشور ایجاد شود.
