عابدی در گفت‌وگو با ایلنا:
وزارت خارجه در سال جاری خود را هوشمندانه‌تر با مخاطرات پرشتاب منطقه‌ای و بین‌المللی تطبیق دهد/ غرب تلاش می‌کند ایران را وادار به بازی انفعالی کند/ از هر روزنه‌ای به دیپلماسی با اروپا ادامه دهیم
تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت: غرب بطور پیوسته تلاش می‌کند توپ در زمین ایران باشد و ایران را وادار به بازی انفعالی و بالفعل کند. ایران درباره مذاکرات هسته‌ای نیازمند ابتکار عمل‌های متعدد، بی‌وقفه و بازی عاقلانه و هوشمندانه است. طبیعتا ایران باید برای عبور از این مرحله به هم افزایی نخبگان اجرایی و نظری توجه بیشتری داشته باشد.
عفیفه عابدی تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که عملکرد وزارت امور خارجه در سالی که گذشت را چگونه ارزیابی می‌کنید و به نظر شما نمره وزارت امور خارجه در سال ۱۴۰۱ چند بود، گفت: سیاست خارجی ایران در همه دهه‌های گذشته هیچ گاه در بستر شرایط عادی قرار نداشته و نهاد هدایت‌کننده سیاست خارجی نیز محدود به وزارت خارجه نیست که بتوان قضاوت دقیقی درباره عملکرد این وزارتخانه داشت.
وی افزود: در همین حال روندهای منطقه‌ای و بین‌المللی هم همواره بسیار پرشتاب و در سیاست خارجی ایران موثر هستند. با این حال به نظرم وزیر امور خارجه و تیم او می‌توانستند نقش موثرتری در کنترل هزینه‌ها و فرصت‌سازی برای ایران داشته باشند. اما در مجموع اگر قرار بر نمره دادن باشند، من مایل هستم این نمره را از دو حیث بیان کنم. به نظرم وزارت خارجه ایران در تشخیص به موقع روندها بسیار ضعیف عمل کرد و نمره قابل قبولی نداشت. اما در وجه دوم از حیث تلاش برای جبران عقب ماندگی از روندها با ارفاق توانست نمره قابل قبولی اخذ کند.
عابدی در پاسخ به این سوال که مهمترین نقطه ضعف و مهمترین نقطه قوت وزارت امور خارجه در سال قبل چه بود، گفت: نه در این دولت، به دلایل متعدد که قبلا ذکر شد، وزارت خارجه ایران اساسا فرصت نگاه رو به جلو و روندشناسی ندارد. بخشی از عوامل حلقه‌های متعدد و پیچیده بحران حول و حوش دستگاه سیاست خارجی ایران از ضعف سیاستگذاری ساختاری و داخلی و بخشی نیز از تمرکز و هم‌افزایی دشمنان منطقه‌ای و بین‌المللی برای تضعیف تدریجی ایران است.
وی تصریح کرد: اما در مجموع به نظرم این دلایل توجیه قابل قبولی برای فقدان آینده‌پژوهی در سیاست خارجی نیستند. این نقطه ضعف بزرگی است که بارها و بارها موجب فرصت‌سوزی و تحمیل هزینه‌های مضاعف به ایران شده است. به عنوان یک آینده پژوه توصیه من به دستگاه سیاستگذاری ایران در امور سیاست خارجی، سرمایه‌گذاری بیشتر روی روندشناسی و دیدبانی روندها در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت و سیاستگذاری مقتضی است.
عابدی ادامه داد: اما درباره نقطه قوت نیز چنانچه ذکر شد، تلاش جهادی است که معمولا پس از فرصت سوزی‌ها برای جبران هزینه‌ها رخ می‌دهد. این هم ناشی از روحیه و فرهنگ ایرانی است که معمولا اهل تلاش دقیقه نودی هستیم. در حالی که مساله شناسی، هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی، نخبه‌گرایی، تخصیص سرمایه مادی و معنوی معقول و به موقع، از هزینه‌ها کاسته و بر دستاوردها می‌افزاید و کمتر دچار غافل‌گیری و متوسل شدن به روحیه جهادی و امدادهای غیبی می‌شویم.
وی در پاسخ به این سوال که وزارت امور خارجه برای سال جاری برای عدم تکرار ضعف‌ها و حل مشکلات موجود چه اقداماتی را باید در دستور کار قرار دهد، گفت: هر چند سیاست خارجی لایه‌های متعددی دارد و بخش بزرگی از عملکرد وزارت خارجه در منظر عمومی نیست و نباید باشد، اما بخش دیپلماسی عمومی وزارت خارجه باید به شکل هوشمندانه‌تری خود را با مخاطرات روندهای پرشتاب منطقه‌ای و بین‌المللی تطبیق دهد. به نظرم ضعف وزارت خارجه در دیپلماسی عمومی، گاهی تلاش‌های نخبه گرایانه در لایه‌های پنهان سیاست خارجی را کم ثمر یا بی ثمر می‌کند. بسیاری از بازیگران خارجی مواضع خود در برابر ما را بر اساس سیاست های اعلامی و ظواهر به نمایش گذاشته شده از سوی ما، تنظیم می‌کنند. افکار عمومی هم نه تخصص لازم و نه فرصت قضاوت کیفی را دارند. همانطور که دیپلماسی عمومی موفق می‌تواند خلق فرصت کند، دیپلماسی عمومی ضعیف می‌تواند همه زحمات، پتانسیل‌ها و فرصت‌ها را از بین ببرد و یا محدود کند.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که از نظر شما مهمترین چالش دستگاه دیپلماسی کشورمان برای سال جاری چیست و راهکار عبور از آن باید چگونه باشد گفت: مهمترین پرونده سیاست خارجی ایران بحث تعیین سرنوشت مذاکرات هسته‌ای است. نه ایران و نه سایر طرف‌های مذاکره در موضوع هسته‌ای بیش از این قادر نخواهند بود تعیین تکلیف این مذاکرات را به تعویق بیاندازند.
وی افزود: به نظر می‌رسد غرب بطور پیوسته تلاش می‌کند توپ در زمین ایران باشد و ایران را وادار به بازی انفعالی و بالفعل کند. ایران درباره مذاکرات هسته‌ای نیازمند ابتکار عمل‌های متعدد، بی‌وقفه و بازی عاقلانه و هوشمندانه است. طبیعتا ایران باید برای عبور از این مرحله به هم‌افزایی نخبگان اجرایی و نظری توجه بیشتری داشته باشد.
عابدی در پاسخ به این سوال که سال ۱۴۰۰ در ماه‌های منتهی به انتهای سال همه مردم و جهان معتقد بودند برجام امضا می‌شود و حتی زمان امضا نیز مشخص شد ولی این اتفاق نیفتاد و ما پای امضای برجام نرفتیم، امروز که کشو‌های غربی مطرح می‌کنند برجام اولویت ما نیست، به نظر می رسد ایران بیش از گذشته پیگیر مذاکره درباره احیای برجام است. آیا در این مدت اتفاق خاصی رخ داده و آیا امتیاز خاصی به دست آورده‌ایم، گفت: من درباره اینکه آمریکا واقعا به دنبال توافق هسته‌ای بود، تردید دارم. به نظر من اتفاقا ابراز علاقه زیاد و غیرهوشمندانه به توافق هسته‌ای از سوی تیم فعلی مذاکرات (با توجه به اینکه قبلا مخالف سرسخت توافق بودند)، در مقطعی موجب سوظن و عقب‌گرد آمریکا شد و توافق هسته‌ای را به تعویق انداخت و در نهایت نیز حمله روسیه به اوکراین و تغییر ترتیبات منطقه‌ای و بین‌المللی موجب تغییر روند مذاکرات شد.
وی تصریح کرد: در مجموع ایران همواره طرفدار توافق هسته‌ای بوده است اما این طرف آمریکایی بوده که حسن نیت نداشته و تلاش کرده از هر فرصتی برای کسب امتیاز بیشتر و تحمیل فشار بیشتر بر ایران استفاده کند. اساسا این راهبرد آمریکا در برابر همه بازیگران رقیب است. با این حال من همچنان معتقدم توافق هسته‌ای بازی برد -برد است، اگر طرف مقابل نیز از خصومت بیش از حد دست بردارد.
عابدی در پاسخ به این سوال که بعد از افتادن روسیه در تله آمریکا و غرب برای جنگ با اوکراین و تضعیف اقتصاد روس‌ها، شاهد پرداخت هزینه سیاسی این جنگ از سوی ایران هستیم. برخی دلسوزان ایران نگران بازی روس‌ها با کارت ایران در ادامه این جنگ هستند. آیا دولت تدبیری برای پیشگیری از این مساله دارد، گفت: همانگونه که روس‌ها با کارت ایران بازی می‌کنند، ایران نیز می‌تواند با کارت روسیه بازی کند، کما اینکه حتما این بازی هم رخ داده است. این منطق حاکم بر روابط خارجی همه بازیگران است. اما به نظرم شرایط در روابط ایران و روسیه تغییر کرده است. تهران و مسکو به سطحی از اعتماد دوجانبه در این رابطه دست یافته‌اند. روابط ایران و روسیه گریزناپذیر است. منطق جبر جغرافیایی و ژئوپلیتیکی تا حدی سرنوشت دو کشور را به هم گره زده است. به نظرم هر دو کشور می‌توانند از این سطح اعتماد دوجانبه برای کمک به هم برای حل مسائل بین‌المللی و حتی در رابطه با آمریکا بهره ببرند.
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی در پاسخ به این سوال که امروز مشاهده می‌کنیم کشورهای اروپایی در کنفرانس‌ها و نشست‌های بین‌المللی به جای دعوت از مسئولین جمهوری اسلامی ایران از مخالفان نظام و اپوزیسیون دعوت می‌کنند این اقدام غرب، پیام خوبی را به افکار عمومی منتقل نمی‌کند. به نظر شما در چه صورتی این اقدامات خصمانه متوقف خواهد شد و آیا کم کاری از وزارت خارجه و دیپلماسی منفعلانه ماست، گفت: سیاست خارجی کشورهای اروپایی واقعا قابل نقد جدی است. اروپا پتانسیل زیادی از لحاظ قدرت مالی و سیاسی دارد، اما به لحاظ ضعف ساختار امنیتی که به شدت وابسته به ناتو و رهبری امنیتی آمریکا است، پتانسیل مالی و سیاسی خود را نیز در خدمت ایالات متحده قرار می‌دهد.
وی افزود: ظاهرا حتی ارجاع دادن مکرر اروپایی‌ها به جنگ‌های جهانی اول و دوم که از اروپا کلید خورد و آنها را با جنگ‌های خونین مواجه ساخت نیز سودی ندارد. آمریکا بارها نشان داده که قادر است بر اساس برنامه‌های بین‌المللی خود، برای اروپا جهت‌گذاری سیاسی و امنیتی کند. آمریکا همواره تهدیدهای فرضی خود را به تهدید واقعی برای اروپا تبدیل می‌کند تا با سرمایه مالی و سیاسی اروپا، دستیابی به اهداف خود را ساده‌تر کند. به این نکات باید به پوپولیستی بودن سیاست در اروپا و به تبعات آن هم اشاره کرد. با این حال ایران باید این واقعیت را بپذیرد که جهت‌گیری اروپا مهم است و در جایگاه و در راستای منافع خود باید از هر روزنه‌ای به دیپلماسی دوجانبه، چند جانبه و منطقه‌ای با اروپا ادامه دهد.
عابدی در پاسخ به این سوال که چشم‌انداز توافق ایران با عربستان را چگونه می‌بینید و این توافق چه تاثیری در روابط همسایگی ایران با سایر کشورهای منطقه خواهد داشت، گفت: الگوی سیاست همسایگی، یکی از درست‌ترین الگوهای روابط خارجی است که ایران انتخاب کرده و پایان بن‌بست در روابط ایران و عربستان می‌تواند یک نقطه عطف در این سیاست باشد.
وی تصریح کرد: اما ایران برای بهبود مناسبات با عربستان و سایر همسایگان به تداوم عملگرایی مثبت نیازمند است. مسلما بخشی از این عملگرایی در بستر کنش و واکنش‌های متقابل شکل می‌گیرد. در واقع پاسخ‌های دریافتی از طرف‌های مقابل هم مهم هستند. درباره عربستان هم واکنش‌های ریاض خیلی موثر خواهد بود. اما در مجموع به نظر من، نه تنها ایران، بلکه عربستان هم به بهبود روابط با ایران نیازمند است اما هر دو کشور با احتیاط برای ارتقای روابط دوجانبه اقدام خواهند کرد.
