مکی در گفت‌وگو با ایلنا:
بررسی چالش‌ها و سناریوهای موجود در سفر گروسی به تهران/ مجموعه نظام آگاه باشد که غیر از برجام سند بهتری پیدا نخواهد شد/ دلایل تفاوت سیاست‌های اعلامی و اعمالی غرب
کارشناس مسائل بین الملل گفت: مجموعه نظام باید به این آگاه باشند که قطعا به غیر از برجام سند بهتری پیدا نخواهد شد و باید در جهت احیای توافقنامه برجام تلاش کند. به خصوص آنکه این توافقنامه دستاوردهای سیاسی- امنیتی برای ایران خواهد داشت. در اکتبر ۲۰۲۳ بخش دیگری از معافیت‌های تسلیحاتی برداشته خواهند شد و به مرور در ۵ سال آینده، قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل ملغی خواهد شد و پرونده هسته‌ای ایران یک پرونده عادی خواهد شد.
مرتضی مکی کارشناس مسائل بین الملل در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در پاسخ به این سوال که با توجه به وقایع اخیر و سفر قریب الوقوع گروسی به ایران چالش‌های فعلی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای با ایران چیست و چه راهکاری می‌توان برای حل این چالش‌ها داشت، گفت: مهم‌ترین موضوعی که در شهریور ماه گذشته درباره احیای برجام به یک چالش عمیق تبدیل شد، همین اختلافات پادمانی است که میان ایران و آژانس ایجاد شده و این اختلافات باعث صدور قطعنامه علیه ایران در اجلاس شورای حکام در شهریورماه شد و در این جلسه، اعضای شورای حکام با قطعنامه‌ای که به امضای اعضای این شورا رسید، خواستار همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شدند.
وی افزود: آقای گروسی هم قرار بود پیش از برگزاری اجلاس شورای حکام، سفری به تهران داشته باشند که به دلیل هدف قرار گرفتن یکی از مراکز هسته‌ای ایران این سفر به حالت تعلیق درآمد. در ۴ ماه گذشته رایزنی‌ها و گفت‌وگوهایی در سطح کارشناسی و معاونین آژانس در خصوص چگونگی حل و فصل اختلافات پادمانی مطرح شد که این رایزنی‌ها و سفرهایی که کارشناسان آژانس داشتند با رضایت آژانس همراه نشد و همواره آقای گروسی از روند همکاری‌های میان ایران و آژانس گله داشتند و گزارش‌هایی هم که به اعضای شورای حکام می‌دادند نشان می‌داد طبق ادعای آنها ایران هنوز از همکاری لازم با آژانس برخوردار نیست و این چالش عملا باعث شد دیگر موضوعات هم روی پرونده مذاکرات احیای برجام مطرح شود مانند بحث همکاری‌های نظامی ایران و روسیه، ناآرامی‌هایی که از شهریورماه در ایران آغاز شد همه در کنار مشکلات ایران با آژانس قرار گرفت و روند مذاکرات را پیچیده کرد.
مکی تصریح کرد: با توجه به فروکش کردن ناآرامی‌ها و چشم‌اندازی که از بحران اوکراین به دست آمده و وضعیت اقتصادی که وجود دارد، ایران تلاش کرده سیگنال‌هایی بفرستد تا به توافقاتی درخصوص چگونگی اختلافات پادمانی دست پیدا کند. در این زمینه ابراز خوش‌بینی‌هایی شده که همین ابراز خوش‌بینی‌ها باعث شده رافائل گروسی تصمیم به سفر به تهران بگیرد و به دعوت نمایندگان ایران در سازمان انرژی اتمی پاسخ بگوید.
وی افزود: اختلافات به مراکزی که به ادعای آنها آلوده به مواد هسته‌ای هستند برمی‌گردد و آخرین موضوع هم بحث ادعای غنی‌سازی ۸۴ درصدی در برخی از مناطق مطرح شده است که اگر این موضوع حل نشود و ایران و آژانس به چارچوبی برای حل اختلافات دست پیدا نکنند، می‌تواند در اجلاس آتی شورای حکام در روز دوشنبه آینده روند مذاکرات برجامی و برنامه هسته‌ای ایران را خیلی پیچیده کند که اگر به صدور قطعنامه علیه ایران بینجامد، فضای تنش و بحران میان ایران و آژانس بیشتر خواهد شد.
مکی در ادامه گفت: از این جهت سفر آقای گروسی به تهران سفر بسیار مهمی است که می‌تواند آخرین روزنه‌ای باشد که به احیای برجام منتهی شود. اگر طرفین در این سفر به توافقی دست پیدا کنند، قطعا نشست شورای حکام بدون قطعنامه علیه ایران پایان خواهد یافت و اگر به توافقی دست پیدا نکنند روند احیای برجام خیلی دشوارتر و پیچیده‌تر از گذشته خواهد شد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که راهکار پیشنهادی برای حل این چالش‌ها چیست و چه سناریوهایی در سفر آقای گروسی به تهران در پیش خواهد بود، گفت: به هرحال یک موضوعات حداکثری و حداقلی در خصوص چگونگی توافق میان ایران و آژانس مطرح شده است. موضوع حداکثری این است که ایران بتواند به چارچوبی با آژانس درخصوص حل اختلافات در سه سایت ادعایی آلوده به مواد هسته‌ای دست پیدا کند. توافق حداقلی می‌تواند این باشد که آیا ایران با بازرسی‌های بیشتر به مراکز هسته‌ای خودش توسط آژانس موافقت می‌کند و اگر آژانس این موضوع را بپذیرد و آقای گروسی در گزارش خود به آژانس از همکاری‌های ایران با آژانس به شورای حکام بنویسد، می‌تواند تا حدودی اجلاس آتی شورای حکام را با فضای کم‌تنشی در مورد ایران همراه کند و اگر این توافق حداکثری و حداقلی به نتیجه نرسد و آقای گروسی در بازگشت از تهران به وین به عدم توافق با ایران اذعان کند، باید منتظر واکنش‌هایی از سوی شورای حکام و بحث فضای پرتنش‌تر میان ایران و غرب باشیم.
مکی در پاسخ به این سوال که پیش‌بینی شما در مورد نتیجه سفر آقای گروسی به تهران چه خواهد بود، گفت: مجموعه اظهارنظرهایی که از سوی آژانس انرژی اتمی ایران و مقامات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بعد از سفر آقای امیرعبداللهیان به وین مطرح شده، نشان می‌دهد که ایران تمایل جدی به احیای برجام و آمادگی لازم را برای حل اختلافات پادمانی دارد. اما وضعیت با توجه به این سیگنال مثبت، آنچنان نمی‌تواند فضای خوش‌بینانه‌ای باشد و فقط باید امیدوار بود که نمایندگان ایران بتوانند با آقای رافائل گروسی به چارچوبی دست پیدا کنند. اگر ما بخواهیم همچنان مانند گذشته بر مواضع خودمان باقی بمانیم و چارچوبی برای حل اختلافات پیدا نکنیم، وضعیت از لحاظ اقتصادی و سیاسی، وضعیت مناسبی برای ایران نخواهد بود.
این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که تاثیر نتیجه احتمالی این سفر روی مذاکرات و همچنین روابط ایران و غرب چه خواهد بود، گفت: قطعا نتیجه سفر آقای رافائل گروسی بر روند احیای برجام تاثیر مستقیم دارد. هرچند اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها همچنان اعلام می‌کنند که احیای برجام در اولویت آنها قرار ندارد، اما همین همکاری آنها با آژانس و گزارشی که از سوی آقای رافائل گروسی به شورای حکام داده می‌شود قطعا می‌تواند فضای امیدواری برای احیای برجام را بسیار پررنگ‌تر و امیدوارتر از گذشته کند.
وی افزود: به هرحال غربی‌ها نیز با وجود سیاست‌های اعلامی درخصوص قرار نداشتن برجام در اولویت‌های سیاست خارجی و امنیتی‌شان، به خوبی واقف هستند که فضای تنش در منطقه خاورمیانه بدون برجام می‌تواند پیامدهای جدی امنیتی برای آنها داشته باشد و گزینه دیپلماسی برای آنها درباره ایران همچنان گزینه اول است. ایران هم بر ضرورت‌های برجام به خوبی آگاه است و باید منتظر ماند و امیدوار بود که در این سفر آقای گروسی به توافقی میان نمایندگان ایران و آژانس دست پیدا کند.
مکی در پاسخ به این سوال که برخی این موضوع را مطرح می‌کنند با توجه به تنش میان ایران و غرب، امکان دارد احیای برجام به شکل قبل ممکن نباشد و موضوعی که احتمال آن را مطرح می‌کنند توافق مقطعی و موردی است مانند تبادل زندانیان، معافیت بخشی از تحریم‌ها و آزادی پول‌های بلوکه شده ایران، این فرضیه را چقدر به واقعیت نزدیک می‌دانید، گفت: یک سناریو هم این است که اگر ایران با آژانس به توافق نرسد و ما با واکنش‌های شدید شورای حکام مواجه باشیم، نه ایران و نه غرب به دنبال این نیستند که بخواهند فضای تنش با ایران را همچنان پررنگ‌تر کنند و گزینه دیپلماسی را کنار بگذارند.
وی افزود: نکته مهم این است که اگر مذاکرات برجام به نتیجه نهایی نرسد، یک راه دیگر برای ایران و آمریکا و در نگاه کلان‌تر غرب، این است که به توافق موقت دست پیدا کنند. اینکه شکل آزادی زندانیان هر دو طرف به چه شکل باشد، یا اینکه ایران در قبال ۳ میلیارد فروش نفت بتواند چه مقدار از معافیت برخوردار باشد و در برابر آن بخشی از فعالیت هسته‌ای خود را به محدود درآورد از موضوعاتی است که می‌تواند راهگشا باشد.
مکی تصریح کرد: اما واقعیت این است که برجام با همه ضعف‌هایی که دارد بهترین ساختار برای احیای مذاکرات، برجام و تنش‌زدایی در روابط ایران و غرب است و بدون برجام قطعا هر توافقی هم که صورت بگیرد تاثیرات اقتصادی و سیاسی خودش را چه در داخل و چه در سطح منطقه‌ای و جهان برای ایران به همراه نخواهد داشت و ایران فقط باید بتواند شرایطی ایجاد کند که با یک دوز کمتری برنامه نفت در برابر غذایی که شورای امنیت سازمان ملل برای عراق در سال ۲۰۰۳ پس از سال ۱۹۹۰ به مدت ۱۳ سال اجرا کرد را داشته باشد.
وی افزود: بنابراین این شرایط، شرایط مطلوبی برای ایران نخواهد بود و شرایط اقتصادی ایران بدون مبادلات تجاری و مالی مناسب از فروش آزاد نفت، شرایط خوبی نخواهد شد و تنها و تنها این روند مبادلات آزاد تجاری و مالی ایران با منطقه و جهان خواهد بود که می‌تواند تاثیرات خودش را در اقتصاد ایران بگذارد. به هرحال مجموع نظام باید به این آگاه باشند که قطعا به غیر از برجام سند بهتری پیدا نخواهد شد و باید در جهت احیای توافقنامه برجام تلاش کند. به خصوص آنکه این توافقنامه دستاوردهای سیاسی- امنیتی برای ایران خواهد داشت. در اکتبر ۲۰۲۳ بخش دیگری از معافیت‌های تسلیحاتی برداشته خواهد شد و به مرور در ۵ سال آینده، قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل ملغی خواهد شد و پرونده هسته‌ای ایران یک پرونده عادی خواهد شد. اینها دستاوردهای کمی نیست که بخواهیم برجام را به خاطر مسائلی که پیامدهای منفی در کوتاه‌مدت داشته باشد، کنار بگذاریم.
مکی در پاسخ به این سوال در موضوع توافق مقطعی، سفر احتمالی سلطان عمان به تهران می‌تواند تاثیر داشته باشد، گفت: همه این رایزنی‌ها و تحرکات سیاسی که به کمک کشورهای مختلف و مقامات خودمان صورت می‌گیرد می‌تواند هم سیگنال‌های مثبت و هم منفی باشد. بستگی به این دارد که ما چقدر اراده جدی درخصوص احیای توافقنامه برجام داشته باشیم. سفر آتی پادشاه عمان می‌تواند از همین‌جا هم مورد توجه قرار گیرد. شاید پیام جدی از سوی آمریکایی‌ها درخصوص عدم احیای برجام و پیامدهای آن برای ایران باشد و می‌تواند پیام مثبتی باشد از این جهت که آمادگی و اراده جدی‌تر آمریکایی‌ها در احیای توافقنامه برجام را نشان بدهد.
وی افزود: به هرحال اینکه این رایزنی‌ها و تحرکات سیاسی از سوی آژانس و پادشاه عمان و کشورهای دیگر که سعی می‌کنند میان ایران و غرب میانجی‌گری کنند، برقرار است به نظر می‌رسد جنبه مثبت آن خیلی بیشتر از جنبه منفی‌اش باشد. اظهارنظری که آقای امیرعبداللهیان پس از بازگشت فؤادحسین وزیر خارجه عراق از واشنگتن داشت مبنی بر اینکه آمریکایی‌ها اعلام آمادگی کردند که به توافق برجام بازگردند، نشان‌دهنده سیگنال‌های مثبتی است که ما باید تلاش کنیم به صورت جدی‌تر، عملگرایانه‌تر و واقع‌گرایانه‌تری در خصوص احیای برجام تلاش کنیم.
مکی در پاسخ به این سوال در موضوع تبادل پیام آمریکا از طرف ایران، سخنگوی دولت آمریکا، این موضوع را تکذیب کرد دلیل تناقض این رفتارها را در چه می‌بینید، گفت: دلیل آن وجود فضای پرتنشی است که در تحرکات جدی از سوی صهیونیست‌ها در سطح اروپا و آمریکا برای جلوگیری از احیای برجام دیده می‌شود. محدودیت‌هایی که دولت‌های غربی اروپایی و آمریکا درخصوص چگونگی رابطه با ایران پس از ناآرامی‌های چند ماه گذشته با ایران دارند، جزو مواردی است که باعث می‌شود در سیاست‌های اعلامی و اعمالی‌شان فاصله و تفاوت‌هایی وجود داشته باشد.
وی تصریح کرد: این را باید از این جنبه مورد توجه قرار داد که به هرحال شاید فؤاد حسین با پیام مثبتی می‌آید ولی از سوی آنها گفته می‌شود چنین پیامی داده نشد که بخواهند واکنش‌هایی که به این آمادگی برای احیای برجام داده می‌شود بررسی کرده و دوز آن را از سوی اسرائیلی‌ها و برخی از جریانات اروپا نسبت به احیای مذاکرات برجام و عادی‌سازی روابط‌شان با تهران کم کنند. به هرحال در این فضای پرتنش این جمهوری اسلامی است که باید از همه تلاش‌های دیپلماتیک خود و دیپلماسی رسانه‌ای در جهت تنش‌زدایی در روابط با غرب بکوشد و به نظر می‌رسد احیای مذاکرات و برجام می‌تواند شروعی برای این روند باشد.
