برای سران عراق هویت عربی در اولویت و هویت دینی در مرتبه دوم قرار دارد/ به دلیل فقدان عمق در روابط با عراق شاهد کنار رفتن شرم و حیا در مناسبات بین‌المللی هستیم

عبدالرضا فرجی‌راد تحلیل‌گر مسائل دیپلماتیک در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در خصوص تاکید دوباره السودانی نخست وزیر عراق روی واژه جعلی خلیج عربی و دلیل این اقدام با وجود روابط خوب ایران و عراق عنوان کرد، گفت: از یک طرف شما می‌توانید بگویید با توجه به مساله ایرانی‌ بودن نام خلیج فارس که نامی تاریخی است،  آن‌ها علیه ایران موضع گرفتند. از یک طرف هم باید در نظر گرفت که عراق کشور عربی است. یک رژیمی در آن کشور سرنگون شد، اوضاع داخلی‌اش به هم ریخت و عراقی‌هایی که در ایران بودند، هم‌آئین و دوست ما بودند به عراق رفته و قدرت گرفتند و مجبور شدند این قدرت را تقسیم کنند که به تدریج همه آنها کم یا زیاد در آن هویت عربی خود حذف شدند.

وی افزود: تقریبا از زمانی که دولت جدید در عراق به ویژه بعد از دولت آقای مالکی شکل گرفت، تمام نخست‌وزیرهای عراق تلاش کردند خود را به دنیای عرب نزدیک‌تر کنند و به همان هویت و فرهنگ عربی که داشتند برگردند و با دنیای عرب هماهنگ شوند. مسائلی که در چند سال گذشته در داخل عراق رخ داد، از نظر سیاسی باعث شد شکافی که بین ایران و عراق وجود داشت با یک لایه‌ بپوشانده شود اما آن لایه دوباره خودش را نشان داده است.

فرجی‌راد تصریح کرد: بنابراین ضمن اینکه ما با جمعیت اکثریت عراق هم‌مذهب هستیم و با بخش شمالی هم، هم‌فرهنگ هستیم، سیاست راه خودش را طی کرده و این شکاف خود را نشان داده است. بنابراین چه آقای کاظمی و چه آقای سودانی و چه حتی مقتدی صدر حوزه نجف باشد که به حوزه علمیه قم هم نزدیک است، در درجه اول هویت عربی خودشان را پیش می‌گیرند و هویت دینی آنها در مرتبه دوم قرار دارد.

وی در ادامه گفت: بنابراین ما دیگر نباید انتظار داشته باشیم که در مسائل منطقه‌ای، حداقل در حوزه وسیع شمال، جنوب و غرب خلیج فارس عراق با ما همراهی کند و از بقیه دور باشد. برعکس امروز شاهد هستیم که همراهی عراق روز به روز با آنها نزدیک‌تر می‌شود حتی اگر افراد نزدیک به ما از نظر سیاست‌های گذشته در قدرت باشند. بنابراین ما باید طوری روابط‌مان را با عراق به عنوان یکی از همسایگانمان تنظیم کنیم که باید روابط خوبی با آن کشور داشته باشیم.

فرجی‌راد تصریح کرد: در ادامه باید یک آینده‌پژوهی و آینده‌نگری هم داشته باشیم که این روند قابل توقف نیست. زیرا عراق بیشتر به هویت عربی‌ خود برمی‌گردد و از هویت شیعی‌‌اش کم می‌شود و هر چه از هویت شیعی‌ عراق کم شود، انسجام داخلی‌ آن‌ها با اهل سنت و کردها تا حدودی بیشتر خواهد شد. الان شما می‌بینید که در  ۲۰ سال گذشته اختلافات بین شمال اهل سنت و جنوب شیعه نسبت به گذشته کمتر شده است و علت این است که عراق به هویت قبلی‌اش برمی‌گردد.

وی افزود: البته مثال شمال، مثالی است که در واقع قسمت شمالی خیلی علاقه‌مند نیست خود را به آن هویت بچسباند اما چون در عالم سیاست بین ما و شمال اختلافی بروز کرده و آن روابط گذشته با اقلیم کردستان را نداریم، طبیعتا برای تضعیف ما که اتفاقا آنها متوجه نیستند تضعیف هویتی خودشان هم است، به جنوب نزدیک‌تر شدند. لذا من فکر می‌کنم باید از هویت خودمان دفاع کنیم، در مقابل تهاجم‌ها بایستیم اما این را هم باید در نظر بگیریم که در پنج سال گذشته عراق از نظر هویتی فرقی با عربستان، کویت، امارات و قطر ندارد. یعنی دارای یک هویت عربی‌است که بر هویت‌های دیگر می‌چربد. ما باید در یک رابطه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خوب به ویژه در آن بخشی که مربوط به مذهب می‌شود، با عراق رابطه بیشتری داشته باشیم. 

فرجی‌راد در پاسخ به این سوال که آیا این موضع‌گیری‌ها موجب تحریک‌آمیز شدن روابط میان دو کشور نمی‌شود، گفت: بله. اما همانطور که گفتم باید از هویت تاریخی و شیعی خودمان حمایت کرده و در مقابل تهاجمات بایستیم. بخشی از این تحریکات به این برمی‌گردد که ما یا عراقی‌ها نتوانستیم هم‌پوشانی در سیاست خارجی داشته باشیم. همین حرکت عراق را هم جنوبی‌ها هم در رابطه با خلیج‌فارس انجام می‌دهند. درست است که شاید عراقی‌ها در زمان صدام شروع‌کننده بودند و بیشتر به آن آب و تاب دادند، اما بعد از ۲۰ سال عراقی‌ها از جنوبی‌ها عقب افتادند.

وی افزود: واقعیت این است که عراق از نظر هویتی به شرایط گذشته خودش برمی‌گردد. یک مقدار این تلاطم و انگیزشی که به این موضوع می‌دهد و شرم و حیا در مناسبات بین‌المللی کنار زده می‌شود به دلیل این است که روابط خارجی ما با عراقی‌ها و کشورهای عربی جنوبی خلیج فارس عمق ندارد. من تصور می‌کنم اگر شرایطی به وجود بیاید که روابط با ایران بهبود یابد، نمی‌خواهم بگویم این مسائل هویتی تمام می‌شود، اما کمتر خواهد شد. بنابراین وقتی با موضوعات تاریخی از قبیل خلیج فارس یا تاریخی سرزمینی مانند جزایر سه گانه سروکار داریم که از سوی آنها مطرح می‌شود؛ باید بنشینیم و حرکت‌های متناوبی انجام دهیم تا بتوانیم چیزهایی را بالانس کنیم. وقتی شما بتوانید همه روابط خود را بالانس کنید تا حدودی این مسائل فروکش می‌کند.

فرجی‌راد در پاسخ به این سوال که عملکرد سیاست خارجی ایران در دولت فعلی چقدر در موضع‌گیری‌های فعلی نقش داشته است، گفت: سیاست خارجی فعلی دولت سیزدهم در طول یک سال و نیم گذشته که بر سر کار بوده حدقل درباره عراق می‌توانم بگویم که نقشی نداشته است. یعنی من در مورد این بازی‌ها که درباره عنوان خلیج عربی برگزار می‌شود معتقدم، اگر دولت‌های دیگری در ایران هم بودند، عراقی‌ها همین نام را به کار می‌بردند و حالا ممکن است به رئیس دولت بستگی داشته باشد که با توجه به ویژگی‌ها و خصلت‌های شخصی‌اش یکی ملاحظه کند و دیگری ملاحظه نکند. اما در درون عراقی‌ها حتی آنها که شیعه بوده و به ما نزدیک هم هستند، ممکن است این هویت تاریخی عربی در آن‌ها نهادینه شده باشد.

وی افزود: بنابراین این نکته را باید در نظر داشته باشیم که سیاست خارجی دولت سیزدهم در رابطه با عراق نسبت به دولت قبل تفاوتی نکرده است. اتفاقا هر دو دولت امتیاز می‌دهند، یعنی کمک می‌کردند و دولت فعلی هم کمک می‌کند. در مقابل عراقی‌ها آن کمکی که باید به ما حداقل از نظر اقتصادی، مالی و پولی می‌دادند را انجام ندادند. زمانی عراق در اوج بحران بی‌برقی و بی‌گازی بود و ایران به دادشان رسید و حداقل چند ساعت در روز برق داشتند، اما الان عراق ۵ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و بخش عمده‌ای از آن را صادر می‌کند و هر بشکه را حدود ۸۰ تا ۱۰۰ دلار می‌فروشند، شکل زندگی‌شان تغییر کرده، سفر می‌کنند و وضعیت داخلی‌شان بهتر شده و روز به روز  بهتر می‌شود. رابطه دولت – ملتی برقرار شده که به هویت عربی‌شان برمی‌گردد و همین برگشت به هویت عربی آرامشی به آنها داده است.

فرجی‌راد تصریح کرد: بنابراین نمی‌شود گفت در رابطه با عراق بی‌اشکال بودیم و باید مسائلی را ریشه‌ای حل می‌کردیم. بنابراین تصور می‌کنم در مورد موضع‌گیری عراق علیه ایران درباره نام خلیج فارس، مسئله هویتی قابل حل نیست زیرا عراقی‌ها به هر حال به هویت عربی خود نزدیک می‌شوند و از آن هویت موقتی که در طول ۲۰ سال گذشته داشتند، دور می‌شوند.