عربستان با ارائه یک چهره خشمگین از ایران، سودی در ازسرگیری گفت‌وگوها نمی‌بیند/ تنش میان ایران و کشورهای خلیج فارس به نفع اتحادیه اروپا و آمریکاست

مهران کامروا در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در تحلیل مناسبات ایران و کشورهای عربی منطقه به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس در ماه‌های اخیر و در پاسخ به این سوال که کنفرانس بغداد ٢ هفته گذشته در اردن برگزار شد، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در این نشست شرکت کرد و پس از آن در توییتی نوشت که در صحبتی که با همتای عربستانی داشته وی نسبت به از سرگیری گفت‌وگوها ابراز امیدواری کرده است، با توجه به خبر «الاخباریه» مبنی بر تماس‌های غیرمستقیم تهران و ریاض با واسطه فرانسه و قطر، آیا چشم‌انداز ایجاد تحولی جدید در روند کاهش تنش میان دو کشور وجود دارد، گفت: هم فرانسه، هم آلمان و به طور کلی اتحادیه اروپا تا حدی سعی دارند تنش میان ایران و عربستان کمتر شود. تمایل تهران برای این کاهش تنش کمی بیشتر از ریاض است چراکه از دید عربستان الان بازگشت ایران به عرصه بین‌المللی سودی برای این کشور ندارد و مادامی که یک چهره خشمگین و جنگی را بتوانند از ایران در عرصه جهانی و در حوزه خلیج فارس و اتحادیه اروپا جلوه دهند، هیچ سودی برای‌شان در مذاکره با ایران نیست.

وی ادامه داد: بنابراین مساله کاهش تنش مطرح نیست بلکه مساله این است که با وارد شدن به مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم چه منافعی برای هر دو طرف وجود دارد که در محاسبات عربستان دایره این منافع کمتر است و به همین خاطر ریاض خیلی محتاطانه‌تر رفتار می‌کند. برای مثال روایت دو پایتخت از همین دیدار اخیری که بین وزرای امور خارجه دو کشور صورت گرفته بسیار متفاوت است؛ آقای امیرعبداللهیان این دیدار را مثبت ارزیابی کردند اما وزیر امور خارجه عربستان این دیدار را کوتاه و سطحی عنوان کرده و پروتکل عادی دیپلماتیک دانسته است.

وی افزود: مشخص است که هر دو کشور مایل به کسب منافع خود در سطح منطقه و بین‌الملل هستند اما معلوم نیست تا چه حدی بتوانند به یک توافق دست پیدا کنند چرا که هر کدام از کشور هدف و دید متفاوتی از بازگشت به مذاکرات برای کاهش تنش دارند. 

استاد علوم سیاسی دانشگاه جورج تاون در پاسخ به این سوال که نخستین کنفرانس بغداد با ابتکار فرانسه در زمان مصطفی الکاظمی، نخست وزیر پیشین عراق برگزار شد که دیدگاه وی بیشتر مبتنی بر همکاری‌های اقتصادی با کشورهای عربی و فرامنطقه‌ای بود، آیا عراق در دوران جدید باز هم با همین دیدگاه هدایت خواهد شد و یا تغییر در سیاست خارجی عراق به ویژه در رابطه با همسایگان دنبال می‌شود و نقش‌آفرینی بغداد در حوزه میانجی‌گری میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس دستخوش چه تحولاتی خواهد شد، گفت: هدف از برگزاری دومین نشست بغداد که در اردن انجام شد این است که کشورهای اروپایی و در راس آن فرانسه بتوانند نقش خود را در منطقه خاورمیانه حفظ کرده و ارتقا بخشند. در دوران ریاست جمهوری آقای ماکرون، فرانسه یک سیاست خارجی خیلی فعال در خاورمیانه داشته و این سیاست خارجی پیشینه تاریخی دارد و تا آنجایی که ممکن است نه از لحاظ امنیتی بلکه از لحاظ سیاسی و دیپلماتیک این کشور در تلاش است تا جایگاه خودش را در خاورمیانه و در غرب آسیا عمیق‌تر کند و این نشست خودش یک موقعیتی ایجاد کرد که ایران را هم در آن نشست دعوت کنند و تا آنجا که ممکن است تنش‌ها میان ایران و عربستان کاهش پیدا کند.

وی ادامه داد: البته این را باید در نظر بگیریم که تنش و اختلاف دیپلماتیک میان ایران و کشورهای خلیج فارس یا کشورهای دیگر خاورمیانه کاملا به نفع اتحادیه اروپا و آمریکاست، جنگ به نفع آن‌ها نیست اما مادامی که تنش و اختلاف میان ایران و همسایگانش وجود دارد، آن‌ها می‌توانند تسلیحات نظامی خود را به منطقه صادر کنند و کشورهای منطقه نیز از منافع خود در این رابطه استفاده می‌کنند. بنابراین دلیل برگزاری این نشست چند عامل است که همه یکدیگر را عمیق‌تر می‌کنند. 

وی افزود: در طرف مقابل اما همانطور که می‌دانید برای عراق خیلی مثبت‌تر است که تنش میان ایران و کشورهای غرب آسیا کاهش پیدا کند چرا که رقابت اصلی در یک کشور ثالث مثل عراق اتفاق می‌افتاد. در نتیجه عراق و لبنان و سوریه و همه کشورهایی که دولت‌های مرکزی ضعیفی دارند به نفع‌شان است که تنش میان ایران و عربستان یا امارات کاهش پیدا کند. 

 مدیر واحد مطالعات ایران در مرکز عربی مطالعات سیاسی در پاسخ به این سوال که  لبنان این روزها با خلأ سیاسی ناشی از عدم موفقیت پارلمان برای انتخابات رئیس‌جمهور درگیر است، «الاخبار» نیز یکی از موضوعات مورد بحث میان ایران و عربستان را لبنان عنوان کرده؛ نقش ایران و تعاملش با عربستان تا چه میزان بر موضوع لبنان تاثیرگذار خواهد بود، گفت:  در کشورهایی مانند لبنان، عراق، یمن و سوریه که دولت مرکزی توانایی حکومت بدون پشتیبانی بازیگران خارجی ندارد، این امر موقعیتی را برای کشورهای دیگر پدید می‌آورد که بطور مستقیم بیا غیرمستقیم از موقعیت استفاده کرده و منافع خودشان را در آن کشور بسط دهند. بنابراین در لبنان می‌بینیم که به دلیل ضعف دولت مرکزی، به عرصه رقابت شدید میان عربستان و ایران بدل شده و چند دهه است که این رقابت وجود دارد و عربستان از طریق پشتیبانی‌های مالی و تجاری و ایران از طریق ایدئولوژیک تلاش می‌کنند گروه‌های موافق خودشان در این کشور را تقویت کنند و اهداف مدنظرشان را پیگیری کنند.      

وی ادامه داد: در واقع یکی از دلایل اصلی تنش میان ایران و عربستان استراتژی‌های رقابت با یکدیگر در کشورهایی نظیر لبنان و عراق است و مسلما لبنان یک میدان اصلی برای رقابت این دو کشور است.

کامروا همچنین در پاسخ به این سوال که در جریان ماه‌های پس از تعلیق مذاکرات وین شاهد تماس‌ها و رفت و آمدهایی از سوی مقامات عمانی و قطری بودیم که هر بار شائبه نقش‌آفرینی قطر و عمان در موضوع مذاکرات را ایجاد کرد، ارزیابی و تحلیل شما از نقش این دو بازیگر منطقه‌ای در موضوع ایران چیست، گفت: این موضوع درست است که مقامات عمانی و قطری رفت و آمد زیادی در ماه‌های اخیر به ایران داشته‌اند و هر دو کشور بطور موازی اما تا حدی متفاوت یک دیپلماسی را در پیش گرفته‌اند تا تنش‌های ایران با غرب و کشورهای خلیج فارس کاهش پیدا کند. دو پایتخت مسقط و دوحه به نفع خودشان می‌بینند که ایران به عنوان یک بازیگر در عرصه سیاست‌های منطقه‌ای نقش آفرینی کند. این سیاست خارجی یک الی دو دهه اخیر قطر بوده و در عمان قدمت بالاتری دارد.

وی افزود: البته باید به این نکته توجه داشته باشیم که این دو کشور مهره‌های اصلی نیستند و هر دو کشور مسائل خاص خود را دارند و حتی در شورای همکاری خلیج فارس نیز اکثر اوقات وزنه سنگینی نیستند و هر زمان که شورای همکاری خلیج فارس بیانیه‌ای علیه ایران می‌دهد این دو کشور نیز از آن پشتیبانی می‌کنند. به هر صورت کشورهایی مانند عراق، پاکستان و ترکیه که وزنه‌های سنگین‌تری هستند و خودشان در خلیج فارس نقش اصلی ندارند می‌توانند نقش‌های موثرتری میان ایران و عربستان داشته باشند و کشورهای اتحادیه اروپا نیز می‌توانند نقش سازنده‌تری در حوزه مذاکرات هسته‌ای داشته باشند.