«بیلگِهان آلاگُز» در گفت‌وگو با ایلنا:
۵ عضو دائم سازمان ملل به جای صیانت از صلح جهانی، منافع خودشان را تضمین می‌کنند/ شرایط سیاسی داخل آمریکا عامل اصلی طولانی شدن روند احیای برجام است
کارشناس ارشد مرکز مطالعات ایران در آنکارا گفت: مدل کنونی سیستم سازمان ملل مؤثر نیست. بنابراین، هنگامی که مسائل به منافع ملی خودشان ارتباط پیدا می‌کند، نه تنها ایالات متحده بلکه سایر این پنج کشور، تصمیماتی اتخاذ می‌کنند که به جای صیانت از صلح جهانی، منافع ملی خودشان را تضمین می‌کند. بنابراین، باید تجدیدنظرهایی در رابطه با این سیستم صورت بگیرد.
«بیلگِهان آلاگُز»، کارشناس ارشد مرکز مطالعات ایران در آنکارا، در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا و در پاسخ به این پرسش که با توجه به آخرین وضعیت احیای برجام، آیا در جریان برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل و با توجه به دیدارها و گفت‌وگوهایی که انجام می‌شود، احتمال شکسته شدن بن‌بست فعلی در جریان مذاکرات وجود دارد یا خیر، بیان داشت: موضوع اصلی که در زمان انتخاب آقای رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور در جون ۲۰۲۱ (تیر ۱۴۰۰) به شدت مورد بحث قرار داشت این نکته بود که آیا او تلاش خواهد کرد تا مناقشات موجود بر سر برنامه هسته‌ای ایران را حل‌وفصل کند. چراکه در آن زمان برخی پیش‌بینی می‌کردند که پس از روحانی، ایران محافطه‌کارتر شده و گفتمان تند‌تری را در پیش می‌گیرد. آشکارترین اقدامی که نشان‌دهنده تمایل رئیسی برای اتخاذ سیاست دیپلماسی‌محور در رابطه با جامعه جهانی بود، تصمیم وی برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای که در آوریل ۲۰۲۱ (اردیبهشت ۱۴۰۰) آغاز شد، است. شرکت کردن در نشست مجمع عمومی سازمان ملل می‌تواند نشانه تمایل وی برای تداوم این سیاست دیپلماسی‌محور باشد.
آلاگز فضای بعد از سخنرانی بایدن و رئیسی در مجمع عمومی سازمان ملل را اینگونه بیان کرد که برای ایران و ایالات متحده، حفظ موازنه در سیاست داخلی خود امکان پیشرفت در مذاکرات را با مشکلاتی مواجه کرده است. به دلیل اینکه گروهایی در این دو کشور نسبت به این توافق تردیدهایی دارند. با توجه به این موضوع، من بر این باور هستم که رؤسای‌جمهوری دو کشور کوشش کردند تا به افکار عمومی کشورهای‌شان در سخنرانی‌هایی خود در مجمع عمومی سازمان ملل ارائه اشاره کنند. بایدن و رئیسی هر دو سخنرانی‌های خود را در چهارچوبی ارائه کردند که با اصول بنیادینی که دولت‌های‌شان از آن پیروی می‌کنند همخوانی داشته باشد. این نکته به افکار عمومی در کشورهای هریک از این رهبرها این پیام را می‌رساند که از مواضع اصلی خود عقب‌نشینی نمی‌کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به استقرار دفتر مرکزی سازمان ملل در نیویورک و با توجه به میزبانی آمریکا در این رویداد بین‌المللی چقدر ضرورت دارد که این سازمان به عنوان یک نهاد بین‌المللی تحت سیطره و نفوذ قدرت‌های بزرگی مثل آمریکا نباشد؟ به نظر شما آیا تا امروز تصمیمات این سازمان در برخی موارد جانبدارانه و به نفع قدرت ها نبوده است، اظهار داشت: بزرگ‌ترین سازمان بین‌المللی که پس از جنگ جهانی دوم تشکیل شده است، سازمان ملل متحد است. به‌منظور ایجاد موازنه قوا برای جلوگیری از اینکه درگیری‌های نظامی در مقیاس جهانی به‌وقوع بپیوندند؛ شورای امنیت سازمان ملل با عضویت پنج عضو دائم که هریک از این اعضاء از «حق وِتو» هر قطعنامه‌ای که صلاح بدانند برخودار هستند تأسیس شد. علت انتخاب این پنج کشور این بود که آن‌ها پنج کشور قدرتمند جهان در آن زمان بوده‌اند. متأسفانه مدل کنونی این سیستم مؤثر نیست. بنابراین، هنگامی که مسائل به منافع ملی خودشان ارتباط پیدا می‌کند، نه تنها ایالات متحده بلکه سایر این پنج کشور، تصمیماتی اتخاذ می‌کنند که به جای صیانت از صلح جهانی، منافع ملی خودشان را تضمین می‌کند. بنابراین، باید تجدیدنظرهایی در رابطه با این سیستم صورت بگیرد. در همین راستا «رجب‌طیب اردوغان»، رئیس‌جمهوری ترکیه، دراین‌باره بیان داشته است که «جهان بزرگ‌تر از پنج کشور است». من بر این باور هستم که در سال‌های پیشرو به اصلاح ساختار سازمان ملل توجه بیشتری بشود.
این پژوهشگر در ارزیابی خود از سکوت مجامع بین‌المللی در قبال تحریم‌های آمریکا علیه ملت‌ها به ویژه در مورد دسترسی به دارو و سابقه این کشور در جلوگیری از دسترسی ایران به واکسن بیان داشت: اینکه تحریم‌های اقتصادی در جهان سیاسی امروز تا چه اندازه موثر هستند، نکته‌ای است که باید مورد بررسی قرار بگیرد. چراکه هدف اصلی اعمال تحریم‌های اقتصادی تنبیه دولتی به لحاظ اقتصادی به وسیله کشوری دیگر در واکنش به عملی غیرقابل پذیرش یا جلوگیری از رفتاری ناخواسته است. به‌عنوان مثال، ایران کشوری است که هدف ایالات متحده از تحت تحریم قرار دادن منصرف کردن این کشور از دنبال کردن برنامه هسته‌ای‌اش است. نتیجه این تحریم‌ها چه بوده است؟ فعالیت‌های هسته‌ای ایران سرعت بیشتری پیدا کرده است. در نتیجه ایالات متحده در دستیابی به هدف خود ناکام بوده است. در مقابل، مردم ایران با مشکلات عدیده‌ای در رابطه با حقوق بنیادین انسانی خود مانند دسترسی به خدمات درمانی مواجه شدند. ایالات متحده باید این رویکرد خود را مورد بازنگری قرار دهد و راه‌حلی را در پیش بگیرند که مردم ایران مورد تنبیه قرار نگیرند.
آلاگز در پاسخ به این پرسش که «آلنا دوهان» گزارشگر ویژه سازمان ملل که اردیبهشت ماه سال جاری به دعوت ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران به کشورمان سفر کرد، گزارش خود را به طور رسمی درباره سفر به ایران منتشر و در آن تاکید کرد که تحریم‌های یکجانبه علیه ایران با اصول حقوقی مطابقت ندارد و باید چارچوبی مفهومی برای سازوکارهای جبران خسارت، غرامت و اصلاح آسیب قربانیان نقض حقوق بشر ناشی از اقدامات قهری یکجانبه ایجاد شود. این گزارش را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا این مساله تاثیری در تغییر رفتار قدرت‌های بزرگ خواهد داشت؟ و آیا سازوکار مدنظر گزارشگر ویژه حقوق بشر قابلیت اجرایی دارد، گفت: گزارش‌هایی از این دست برای کشورهای بسیاری منتشر شده‌اند. متأسفانه خواسته‌های سیاسی معین می‌کنند که این گزارش‌ها چگونه نوشته شوند.
وی در ارزیابی خود از اقدام غیرسازنده و خلاف حسن‌نیت سه کشور اروپایی در انتشار بیانیه‌ای در رابطه با آخرین تحولات احیای برجام در شرایطی که طرف ایرانی منتظر پاسخ آمریکا بوده و هنوز پاسخ رسمی دریافت نکرده است، گفت: کشورهای اروپایی به دلیل بحران انرژی که در نتیجه جنگ اوکراین با روسیه دارند می‌خواهند مطمئن شوند که ایران به بازار انرژی بازمی‌گردد. تحقق چنین خواسته‌ای مستلزم این است که برجام باید هرچه سریع‌تر احیا شود. در نتیجه، به‌نظر می‌رسد که کشورهای اروپایی به‌صورت فعالی در مذاکرات هسته‌ای مشارکت می‌کنند. از زمان انتخاب بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، وی به روابط آمریکا و اروپا اولویت بالایی داده است. بنابراین، من بر این باور هستم که ایالات متحده این خواسته اتحادیه اروپا را به‌صورت سازنده‌ای پیگیری خواهد کرد ولی انتخابات میان‌دروه‌ای این کشور که در ماه نوامبر (آذر) برگزار می‌شود و برای مدتی این کشور را در عمل به این هدف در مضیقه قرار داده است. به جای اختلاف‌نظر میان اروپا و آمریکا، شرایط سیاسی داخلی آمریکا عامل اصلی طولانی شدن روند احیای برجام شده است.
این کارشناس مرکز مطالعات ایران در آنکارا، در پاسخ به این پرسش که واشنگتن در طول مذاکرات، ایران را به وقت‌کشی متهم می‌کرد اما هر زمان توپ در زمینش بوده به دلایل مختلف از ارائه پاسخ در زمان معقول و منطقی خودداری کرده است، شما دلیل طولانی شدن رد و بدل شدن پاسخ‌ها و این رفتارها را چه می‌دانید، اظهار داشت: کنگره آمریکا قانون بازنگری توافق هسته‌ای ایران را در می ۲۰۱۵ (خرداد ۱۳۹۴) تصویب کرد. بر اساس قوانین ایالات متحده، خواسته ایران مبنی‌بر اینکه برای توافق هسته‌ای باید تضمین داده شود، باید به تصویب کنگره برسد. در هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه آمریکا افرادی وجود دارند که با برنامه هسته‌ای ایران مخالف هستند. بایدن باید بر تمامی این مخالفت‌ها غلبه کند. از سوی دیگر، نظرسنجی‌ها نشان‌دهنده این نکته هستند که انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره بسیار تفرقه‌برانگیز خواهند بود. این موضوع عاملی است که منجر به سکوت ایالات متحده دراین‌باره شده است. دولت بایدن در حال بررسی این است که کدامیک ارجحیت دارد، به نتیجه رسیدن توافق پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای، یا پس از آن.
وی در خصوص تأثیر رایزنی مقام‌های اسرائیل با همتایان آمریکایی‌شان بر وضعیت کنونی توافق و اقدام اخیر اتحادیه اروپا گفت: بی‌تردید اسرائیل تأثیر قابل‌توجهی بر سیاست ایالات متحده دارد. البته من بر این باور هستم که دیدگاه‌های متنوعی در رابطه با توافق هسته‌ای در اسرائیل وجود دارد. در حالی که برخی از مردم اسرائیل بر این باور هستند که توافق هسته‌ای روشی برای جلوگیری کردن از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است، گروه دیگری از اسرائیلی‌ها افزایش فشارها بر ایران (از جمله استفاده از قدرت نظامی) را روشی براب جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای می‌دانند. بنابراین، با توجه به این نگرش‌های متنوع آسان‌ترین گزینه برای بایدن این است که خودش شخصاً دیدگاه‌هایش را در رابطه با ایران شکل بدهد.
این کارشناس ارشد مسائل ایران در خصوص اینکه چرا ابتکارات تهران و تعاملات طرف‌های توافق به یکباره نادیده گرفته شد، اظهار داشت: پیش از سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) مذاکرات هسته‌ای مدت زیادی طول کشید و بارها متوقف شد. درک این نکته که چنین اتفاقاتی «ذات دیپلماسی» است، از اهمیت خاصی برخودار است. آخرین باری که مذاکرات متوقف شد، به نظر من چندان اتفاق عجیبی نبود.
وی در پاسخ به این پرسش که برخی معتقدند دولت بایدن که از ابتدای دور جدید مذاکرات نسبت به اتخاذ تصمیمات ضروری و ارائه ابتکار عمل‌های مذاکراتی برای پیشبرد گفت‌وگوها با تزلزل روبرو بود، اکنون و با نزدیک شدن به انتخابات کنگره در ماه نوامبر تحت فشار است، این گزاره را چقدر نزدیک به واقعیت می‌دانید، بیان داشت: بایدن در زمان مبارزات انتخاباتی خود، متعهد شده بود که توافق هسته‌ای با ایران را احیا خواهد کرد؛ وی همچنین قول داده بود که برای به نتیجه رساندن توافق دوم با ایران به مذاکره خواهد پرداخت. توافقی که برنامه‌های نظامی و موشک‌های بالستیک این کشور را شامل خواهد شد. ایران هم در مقابل بر این نکته تأکید کرده است که بر سر هیچ مورد مضاعفی در رابطه با برجام توافق نخواهد کرد. تضمیم بایدن برای بازگشت بدون هیچ‌گونه توافق مضاعفی، پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای، به شانس پیروزی حزبش در این انتخابات صدمه خواهد زد. به نظر من، فرمول‌هایی برای خروج از این شرایط وجود دارد.
وی همچنین در رابطه با این نکته که ایران اعلام کرده که برای جلوگیری از عدم تکرار اتفاق سال ۲۰۱۸ آمریکا باید تضمینی برای خروج طرف‌ها از این توافق ارائه کند، گفت: با توجه به فضایی که در شرایط کنونی بر سیاست آمریکا حاکم است، تقاضای ایران برای دریافت تضمین از سوی آمریکا از شانس پایینی برخوردار است. در این شرایط، ایالات متحده به دنبال توافق بر سر موضوعاتی فراتر از برنامه هسته‌ای است، نکته‌ای که ایران اصلاً تمایلی به انجام دادن آن ندارد. در نتیجه ایران اکنون باید تصمیم بگیرد تا چه کاری انجام بدهد. یا به توافقی موقتی با جامعه بین‌المللی برسد یا با استفاده از گفتمانی تند و تیز روابط دیپلماتیک را کاملاً قطع کند. به‌نظر من ایران نمی‌خواهد با جامعه بین‌المللی درگیر شود و در نتیجه کوشش خواهد کرد تا تقاضای خود برای دریافت تضمین را مورد بازنگری قرار دهد.
آلاگز با توجه به وضعیت فعلی و بیانیه تروئیکای اروپایی نتیجه تلاش‌ها برای احیای برجام را آنگونه ارزیابی کرد که به عقیده من، تمامی طرف‌ها برای احیای برجام صادقانه تلاش می‌کنند. چراکه جهان در شرایط کنونی به امنیت در منظقه نیاز دارد نه بی‌ثباتی. ایران کشوری بسیار مهم و استراتژیک است. ایران با عراق و افغانستان مرز مشترک دارد و قفقاز در شمال و خلیج فارس در جنوب این کشور قرار دارند و با توجه به اینکه روابط چین و روسیه روزبه‌روز مستحکم‌تر می‌شود، ضرورت مشارکت دادن ایران در نظام بین‌الملل به شدت افزایش پیدا کرده است. مشارکت‌کنندگان در این مذاکرات با توجه به در نظر گرفتن این نکات رفتار می‌کنند.
این کارشناس ارشد مسائل ایران در تحلیل خود از وضعیت بازار انرژی در صورت انعقاد و عدم امضای توافق بیان داشت: ایران از منابع عظیم نفت و گاز برخوردار است؛ بنابراین، من بر این باور هستم در صورتی که توافق هسته‌ای به نتیجه برسد، بازارهای انرژی از این توافق منتفع می‌شوند. به این نکته باید اشاره کرد که هر دو حوزه (نفت و گاز) نیازمند نوسازی هستند. مسئله‌ای که به سرمایه‌گزاری مستقیم خارجی در ایران ضرورت می‌بخشد. ایران باید به دنبال جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی در این شرایط باشد. اگر صنایع نفت و گاز ایران نوسازی و مدرن شوند، این کشور از موضع قوی‌تری در باراز انرژی برخودار خواهد شد.
وی در اظهارنظر در خصوص میزان تاثیر فشار اسرائیل بر سازمان انرژی اتمی و دولت آمریکا در به نتیجه نرسیدن برجام و چرایی اینکه اقدامات اسرائیل در ترور دانشمندان هسته ای و خرابکاری در مراکز صلح آمیز هسته‌ای ایران با سکوت غرب همراه است، گفت: رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کارکنانش بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران اشراف خوبی دارند. در نتیجه، من بر این باور هستم هنگامی که گزارش‌های خود را آماده می‌کنند، کوشش می‌کنند تا تأثیر آن بر دنیای خارج را کاهش دهند.
این کارشناس ارشد مسائل ایران در پاسخ به این پرسش که ایران در چارچوب ان پی تی و برجام کاملا اجازه بازرسی به بازرسان را در چارچوب توافق داده و فعالیت‌های ایران ۱۴ بار از سوی آژانس تایید شده است اما اسرائیل با وجود داشتن زراخانه‌های هسته‌ای هرگز این چارچوب را نپذیرفته و تن به هیچ نظارتی از سوی آژانس نمی‌دهد این استاندارد دوگانه آژانس بین المللی انرژی اتمی را در نحوه نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران را چگونه تحلیل می‌کنید؟ آیا آژانس به ابزار سیاسی غرب و صهیونیست‌ها تبدیل شده است، بیان داشت: در حالی که اسرائیل رسماً به داشتن سلاح هسته‌ای اعتراف نکرده است، این باور وجود دارد که در حدود ۸۰ کلاهک هسته‌ای در اختیار دارد. این رژیم با وجود اینکه عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است، ولی ان‌پی‌تی را به امضاء نرسانده است و با این وجود، آژانس تمامی تحقیقات هسته‌ای این رژیم را رصد و تأیید کرده است.
