جاوید قربان‌اوغلی در گفت‌وگو با ایلنا:
مسکو مطالباتش از واشنگتن را به مذاکرات وین سنجاق کرده/ گروگان روسیه بودن خلاف مصالح، منافع و قانون اساسی کشورمان است
یک دیپلمات پیشین گفت: متأسفانه این برداشت در دنیا تقویت می‌شود که ایران گروگان روسیه است و این مساله خلاف مصالح کشور، منافع ملی، قانون اساسی و عزت،حکمت و مصلحت مورد تاکید رهبری است.
جاوید قربان‌اوغلی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در ارزیابی موانع دستیابی به توافق در مذاکرات وین و در پاسخ به این سوال که در حالی که تا چند روز گذشته سخن از نوشته شدن ۹۸ درصد متن توافق بود به ناگاه شاهد بودیم که سرگئی لاوروف با مطرح کردن خواست روسیه برای دریافت تضمین کتبی از سوی ایالات متحده در جهت مصونیت مبادلات این کشور با ایران از تحریم‌هایی که علیه روسیه وضع شده فضا را مه‌آلود کرد، هدف مسکو از طرح این خواسته چیست و آیا در حال حاضر نفع کرملین در برهم خوردن یا تعویق توافق است، گفت: مهم‌ترین تحول در مذاکرات هسته‌ای که امروز شاهد آن هستیم مساله درخواست آقای لاوروف یا روسیه از مذاکره‌کنندگان غرب یا آمریکایی‌ها برای گرفتن تضمین‌هایی است که بتواند با احیای برجام از مزایای برجام ــ همان‌طور که خودشان گفتند ــ برای همکاری‌های سرمایه‌گذاری، فنی، تکنولوژی، هسته‌ای، نظامی و... با ایران برخوردار شود. آقای لاوروف این موضوع را در شرایطی مطرح می‌کند که هم ایشان و هم دولت روسیه می‌دانند تحریم‌هایی که علیه روسیه وضع شده به علت تهاجم این کشور به اوکراین بوده و با تحریم‌های ایران متفاوت است؛ به این معنا که ایشان مساله‌ای که مطالبه خودشان است را به مذاکرات وین سنجاق کرده و موفقیت یا توافق وین را به قبول غربی‌ها برای تحقق خواسته‌های روسیه مشروط کرده است.
وی ادامه داد: در این شرایط چنانچه غربی‌ها بخواهند این مطالبه را بپذیرند، تحریم‌هایی که به خاطر جنگ اوکراین اعمال کرده‌اند نقض شده و قاعدتاً غربی‌ها این را نخواهند پذیرفت. همان‌طور که آقای بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا هم گفت که این حرف بی‌ربط است و این دو مسئله هیچ ارتباطی با هم ندارد، در مقابل چنانچه این خواست را قبول نکنند باید ببینیم که سازوکار برجام چگونه است. آیا بدون این‌که روس‌ها در مذاکرات باشند، امکان دستیابی به توافق وجود دارد؟
روسیه می‌خواهد ایران مفری برای دور زدن تحریم‌های آمریکا باشد
وی افزود: تا چند روز قبل تلاش آمریکایی‌ها این بود که اجماع درونی ۱+۴ و آمریکا محکم بماند، به همین دلیل هم دیدیم که وزرای امور خارجه آمریکا و روسیه در پایان اجلاس ژنو اعلام کردند که علیرغم عدم تفاهم روی موضوع اوکراین تاکید دارند که به طور هماهنگ در مساله مذاکرات وین همکاری کنند؛ یعنی تا آن زمان تلاش آمریکایی‌ها این بوده و روس‌ها هم همکاری می‌کردند. در این مدت شاهد بودیم که آقای اولیانوف، مذاکره‌کننده روسیه به سخنگوی ۱+۴ تبدیل شده بود اما مساله‌ای که صورت گرفت و درخواست مسکو نوعی فرصت‌طلبی روس‌هاست تا این‌که یا بتوانند از غربی‌ها امتیاز بگیرند یا حداقل بتوانند این مجوز را از غربی‌ها بگیرند که تهران مفری برای دور زدن تحریم‌های آمریکا باشد که بسیار سخت خواهد بود.
این تحلیل‌گر سیاست خارجی گفت: اگر بخواهیم به طور خلاصه بگوییم، در حال حاضر مذاکرات معلق و مشروط به این مساله شده که ببینیم در نهایت چه رخ خواهد داد که البته در کنار این موضوع برخی اختلافات هم باقی مانده که من معتقدم طرف آمریکایی به دلیل درگیر شدن در جنگ اوکراین نسبت به آنها انعطاف نشان خواهد داد چراکه نیاز دارند با برداشته شدن تحریم‌ها، نفت ایران وارد بازار شده و از فشار افزایش فزاینده قیمت بکاهد.
باید در سیاست خارجی، موازنه مثبت را دنبال کنیم
این دیپلمات پیشین در پاسخ به این سوال که حضرتعالی پیش‌تر نیز بر لزوم گفت‌وگوی مستقیم ایران و آمریکا تاکید کرده بودید و امروز نیز مجددا این بحث مطرح می‌شود؛ آیا اقدام مسکو نوعی سوءاستفاده از عدم مذاکره مستقیم تهران و واشنگتن نیست، گفت: بنده از ابتدا و طی ۱۱ ماه گذشته همواره اصرار بر مذاکرات مستقیم با آمریکایی‌ها داشتم و دلایل متعددی هم بر آن اقامه کرده بودم و اعتقاد داشته و دارم که علاوه بر مسائل برجام که یک اولویت مهم برای ماست، گفت‌وگوهای ایران با آمریکا برای حل معضلاتشان و برای برون‌رفت از شرایط ایران بسیار مهم است و ما باید یک سیاست موازنه مثبت در سیاست خارجی‌مان را دنبال کنیم که بتوانیم منافع حداکثری را برای کشورمان بدون وابستگی به هیچ‌کدام از قدرت‌ها به دست بیاوریم.
وی ادامه داد: من الان هم اعتقاد دارم که ایران باید قبول کند که آمریکایی‌ها وارد مذاکره شوند و حال با قانون ۱+۵ یا به طور مستقیم ۱+۱، منتها مشکل فنی این است که توافق برجام یک توافق سیاسی و بین‌المللی است که ۵ قدرت دارای حق وتو در سازمان ملل متحد به اضافة آلمان در آن مشارکت داشتند؛ آنها بودند که با ایران به توافق رسیدند، آنها بودند که در شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامة ۲۲۳۱ را به تصویب رساندند اما من به لحاظ سازوکاری نمی‌دانم که آیا می‌توان روسیه را از این چرخه ۱+۵ حذف کرد؟
مذاکره مستقیم با آمریکا ضروری است
وی افزود: تصورم این است که اگر آمریکایی‌ها بخواهند این کار را بکنند به مصلحت‌شان نخواهد بود زیرا چینی‌ها با آن مخالفت خواهند کرد و متأسفانه احتمال دارد که ایران هم مخالفت کند اما حتی اگر این اتفاق هم نیفتد من سازوکارش را نمی‌دانم که واقعاً آیا به لحاظ پروتکل و سازوکار حقوق بین‌الملل این امکان وجود دارد که همان برجام را بدون روسیه احیاء کرد؟ بنابراین تأکید می‌کنم که مذاکره با آمریکا صددرصد ضروری است فارغ از این‌که الان در چه مرحله‌ای هستیم و روس‌ها چه شرایطی را مطرح کرده‌اند.
روسیه بارها با برگ ایران بازی کرده است
قربان‌اوغلی گفت: این اقدام مسکو نشان داد روس‌ها هم مانند تمام دولت‌های بزرگ دنیا به دنبال منافع خودشان هستند و دوستی و دشمنی دائمی برایشان وجود ندارد و ایران هم برایشان مانند همة کشورهای دیگر است و آن‌جا که منافع اقتضاء کند، حاضر هستند با برگ ایران بازی کنند. البته پیش‌تر هم بارها با برگ ایران بازی کرده بودند اما اگر پیش از این پنهان بازی می‌کردند، حالا کاملاً رو بازی کرده‌اند و این شرط را روی میز گذاشته‌اند. البته نکته دیگری نیز باعث نگرانی شده و آن موضوع این است که با وجود آنکه روز شنبه برای یهودیان حرمت دارد، نخست‌وزیر اسرائیل در این روز با عجله به دیدار آقای پوتین رفته و در خصوص مذاکرات وین گفت‌وگو کرده است؛ نگرانی من از این است حالا که روسیه آشکارا در مسیر توافق سنگ‌اندازی کرده به عنوان متحد اسرائیل عمل کند و مانند سوریه که غفلت کردیم، این بار نیز این احتمال وجود دارد که اسرائیل بهترین فرصت را به دست آورده باشد که چراغ سبزی از روسیه بگیرد و بخواهد شیطنتی بکند.
این کارشناس ارشد سیاست خارجی همچنین در پاسخ به این سوال که فکر می‌کنید روسیه تا کجا می‌خواهد این خواسته را ادامه بدهد، چرا که دو دیدگاه در این خصوص وجود دارد؛ یکی این‌که روسیه می‌خواهد اساساً زیر میز برجام بزند و دیگری این است که مسکو در شرایطی که در انزوا قرار گرفته، خواسته که با یک اظهارنظر بگوید که همچنان به عنوان یک بازیگر مهم شناخته می‌شود و حتی می‌تواند روی موضوع مهمی مانند مذاکرات وین که سه کشور اروپایی و آمریکا در آن دخیل هستند تأثیر بگذارد. فکر می‌کنید واقعاً از این مرحله عبور می‌کند و به مرحلة اقدام عملی می‌رسد، گفت: در فرضیه اول تردید دارم که آنها مخالف احیای برجام باشند چرا که می‌دانیم روس‌ها هم یکی از خطوط قرمزشان این است که ایران به عنوان کشور هسته‌ای در همسایگی‌شان باشد؛ یعنی مواضع مشترکی بین آمریکا، روسیه، اروپا و اسرائیل وجود دارد که ایران به مرزهای دستیابی به تکنولوژی هسته‌ای و زمان گریزی که مطرح هست، دست پیدا نکند.
روس‌ها به طور اصولی خواهان ایران غیرهسته‌ای هستند
وی افزود: بنابراین روس‌ها به طور اصولی خواهان این هستند که ایران توان هسته‌ای نداشته باشد اما شرایطی به وجود آمد که روس‌ها در باتلاق اوکراین گیر کردند و تحریم‌ها آنها را به مرز نابودی خواهد کشید. به نظر من این‌جا هر عقلی حکم می‌کند که در چنین شرایطی از همة کارت‌هایی که در دست دارد استفاده کند که یکی از کارت‌هایی که الان جهان به آن نیاز دارد مسئلة اجرای برجام و نقش ایران است. آقای پوتین فهمیده که بهترین فرصت استفاده از این کارت از دو راه امکان‌پذیر است؛ یکی فشار به ایران برای این‌که مواضعش آنچنان شدت پیدا کند که دستیابی با مانع روبه‌رو شود که این یک راه‌حل است و من نمی‌دانم این تا چه حد امکان‌پذیر است و ایران چقدر آن را خواهد پذیرفت و راه‌حل دوم این است که در دست خودش است و آن مسئله این است که اگر من به عنوان یکی از اعضای ۱+۴ هستم می‌گویم اگر چنانچه می‌خواهید من بیایم و این توافق انجام شود باید تحریم‌ها را در مورد ایران برای من لغو کنید که این خواسته‌ای است که به طور قطع یقین غربی‌ها نمی‌پذیرند.
وی ادامه داد: بنابراین به نظر من روس‌ها این بازی را ادامه خواهند داد اما این‌که به کجا برسد را نمی‌دانم و بستگی به همان سازوکار توافق دارد و اگر آن‌جا راه‌حلی پیدا شود که من زیاد به لحاظ فنی در آن ساختار برجام آشنا نیستم و آقایان ظریف، تخت‌روانچی، عراقچی یا کارشناسان دیگر باید بگویند که در آن ۱۵۰ صفحه چه چیزهایی نوشته شده است.
قربان اوغلی در پاسخ به این سوال که ما تا روز گذشته هیچ از ایران ندیدیم اما در نهایت وزیر امور خارجه و سخنگوی دستگاه دیپلماسی در این خصوص اظهاراتی را مطرح کردند، آیا تهران واکنش مناسبی به این مساله نشان داده است، گفت: ایران به عنوان طرف و متضرر اصلی از تاخیر در توافق و اجرای آن موضعی دو پهلو اتخاذ کرده و آقای امیرعبداللهیان در واکنشی دور از انتظار گفته است «اجازه نمی‌دهیم هیچ عامل خارجی منافع ملی کشور را در وین تحت تاثیر قرار دهد» که عبارتی خنثی و کلی است و برداشت‌های متفاوتی از آن مستفاد می‌شود. سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه نیز به تاسی از مقام بالادستی خود و پس از گذشت دو روز از موضع تخریبی وزیر خارجه روسیه با تمجید از رویکرد سازنده این کشور در مذاکرات وین به عبارت کوتاه «منتظر هستیم که از مجاری دیپلماتیک موضع آنها را بشنویم» بسنده کرده است. این در حالی است که پهپادهای ترکیه در اکراین با ارتش روسیه مقابله می‌کنند و اردوغان در حال رایزنی برای واسطه گری برای پایان جنگ است.
این برداشت در دنیا تقویت شده که ایران گروگان روسیه است
وی ادامه داد: متأسفانه این برداشت در دنیا تقویت می‌شود که ایران گروگان روسیه است و به نظر من این برای ایران، آوازه و استقلال ایران خوشایند نیست که این تلقی در دنیا ایجاد شود که انقلابی با آن عظمت که ما خودمان آن را ادعا می‌کردیم گروگان روس‌هاست و الان که روس‌ها پایشان در باتلاق اوکراین است می‌توانند ایران را وادار کنند که موضع سرسختانه‌تری در مذاکرات بگیرد. در هر صورت این هم خلاف مصالح کشور، منافع ملی و هم خلاف قانون اساسی، شئونات و اصلی است که رهبری بر عزت، حکمت و مصلحت تاکید کرده‌اند، است.
وی افزود: تهران باید از امروز دو اقدام را در دستور کار قرار دهد که نخست رایزنی فشردة دیپلماتیک با روس‌ها برای عدول از این مطالبه و دیگری مذاکره صریح و رودررو با ایالات متحده است و بگوییم ما خواهان احیای برجام هستیم، اگر چنانچه خطوط قرمزی که قبلاً مطرح کردیم، رعایت شود توافق را امضا می‌کنیم.
