غرب باید سپاسگزار ایران باشد که تاکنون رفتارهای منطقی داشته است/ تهران بهترین کارتی را که در اختیار داشت بازی کرد

«ریچارد فالک»، استاد حقوق بین‌الملل «دانشگاه پرینستون» آمریکا و از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴، گزارشگر شورای حقوق بشر سازمان ملل بوده است. وی در گفت‌و‌گو با ایلنا به بیان نظرات خود در مورد مذاکرات وین پرداخت:

به نظر می‌رسد هرگونه توافقی منوط به تایید توافق توسط مجلس  هر دو طرف  باشد

ریچارد فالک در ابتدا گفت: گزارش‌های متناقضی از سوی هیئت‌های ایالات متحده و ایران در مذاکرات وین وجود دارد که حاکی از وجود موانع است. ایالات متحده بر سطح پایین غنی‌سازی مجاز، بر حذف اورانیوم با غنای بیشتر از ایران، از رده خارج کردن سانتریفیوژهای پیشرفته و پروتکل‌های بازرسی سختگیرانه، با تحریم‌های فوری در صورت عدم پایبندی، اصرار دارد. ایران خواستار تضمین عدم خروج آمریکا در آینده از برجام است و به نظر می‌رسد هرگونه توافقی منوط به تایید توافق توسط مجلس  هر دو طرف  باشد. 

اسرائیل همچنان به اعمال فشار برای جلوگیری از توافق ادامه می‌دهد

وی افزود: کنگره آمریکا نیز ممکن است به این توافق اعتراض کند و حق دارد نقشی در تأیید موافقت‌نامه ایفا کند. بسیار دشوار است که بگوییم چگونه این کار انجام خواهد شد. علاوه بر این، اسرائیل همچنان به اعمال فشار برای جلوگیری از توافق و در صورت عدم انجام این کار، حداقل برای تقویت شرایط محدودسازی در مقایسه با سال ۲۰۱۵ که برجام آغاز شد، ادامه می‌دهد. نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل، علناً با هرگونه توافق با ایران مخالف است و مدعی است که این توافق بحران بزرگی را در منطقه به همراه خواهد داشت. با وجود این مانع، برخی از مفسران با وجود این ادعا اطمینان دارند که توافق در چند هفته آینده، احتمالاً خیلی زود، به دست آید.

غرب باید سپاسگزار باشد که ایران تاکنون رفتارهای منطقی داشته است

این کارشناس برجسته ادامه داد: توافق جدید  یک توافق خوب از منظر عدم اشاعه است. این که آیا این امر باعث ایجاد اعتدال بیشتر و آغاز گرایش‌ها به سمت عادی‌سازی روابط ایران با خاورمیانه، اروپا و آمریکای شمالی خواهد شد. اگر قرار است توافقی انجام شود، باید ظرف یک ماه آینده به وجود بیاید. منافع ایران کاهش تحریم‌ها است که بهبود اقتصادی آن را تسهیل می‌کند و ممکن است نقش آن را در درگیری‌ها در سراسر خاورمیانه کاهش دهد. بهترین حدس من این است که اگر ایالات متحده با تمدید مشارکت در برجام موافقت کند، دشواری بیشتری در مورد آن وجود نخواهد داشت. اگر اسرائیل و پادشاهی‌های خلیج‌فارس بخشی از دلیل چنین چانه‌زنی سخت واشنگتن نبودند، این توافق به سرعت بازسازی و احیا می‌شد. باید به خاطر داشت که این ایالات متحده بود که با خروج یکجانبه از برجام در سال ۲۰۱۸ و زمانی که ایران پایبند بود، این توافق را برهم زد و با اعمال تحریم‌های تنبیهی و سختگیرانه، اوضاع را بیش از پیش تشدید کرد. غرب باید سپاسگزار باشد که ایران تاکنون رفتارهای منطقی داشته است.

چالش آمریکا برای ارائه تضمین در مذاکرات وین بزرگتر است

وی در مورد مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا در آینده گفت: احساس قوی من این است که اگر ایران معتقد باشد توافق بر سر شرایط قابل قبول در دسترس است، با مذاکرات مستقیم موافقت خواهد کرد و در واقع از آنها استقبال خواهد کرد. ایالات متحده به وضوح اعلام کرده است که خواهان مذاکره مستقیم است. بنابراین، به نظر من، پذیرش مذاکرات مستقیم به منزله تعهد هر دو طرف برای بازگرداندن برجام است، از طرفی من شک دارم که مذاکرات زیاد دیگری وجود داشته باشد و تلاش‌های متقابل بیشتری برای اطمینان خاطر انجام شود. چالش آمریکا بزرگتر خواهد بود زیرا برای ایران مهم است که خروج ترامپ تکرار نشود، اما هیچ راهی برای ایالات متحده وجود ندارد که فراتر از محدودیت‌های ریاست‌جمهوری بایدن و با توجه به نمایش سیاسی جمهوری خواهان این اطمینان را بدهد. چشم‌انداز بازگشت ترامپ به کاخ سفید یک منبع منطقی برای دلهره در تهران است. چالش ایران پذیرش بازرسی‌های سرزده و اعلام نشده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.

ایران بهترین کارتی را که در اختیار داشت بازی کرد

وی ادامه داد: ایران حتی پس از خروج و اعمال مجدد تحریم‌ها با یک سال فرصت به ایالات متحده برای تغییر رویکرد یا اجازه دادن به پنج طرف دیگر توافق برای کاهش اثرات اقتصادی تحریم‌ها، مسئولانه عمل کرد. ایران بهترین کارتی را که در اختیار داشت بازی کرد، به آستانه تسلیحات هسته‌ای رسید و این پویایی به ریاست بایدن و حتی اسرائیلی‌ها انگیزه داد تا برجام را بازگردانند.

دو نگرانی اروپا درصورت عدم احیای برجام

فالک ادامه داد: این احتمال وجود دارد که شکست مذاکرات وین باعث شود هر دو طرف، طرف مقابل را مقصر بدانند و برای ابراز ناامیدی و خشم خود اقدام کنند و بدون شک منجر به تشدید تنش‌ها در منطقه و نزدیک شدن به جنگ آشکار شود. باقی ماندن تحریم‌ها و افزایش تلاش‌های ایران برای تأثیرگذاری بر درگیری‌های منطقه‌ای از جمله عواقب این اتفاق است. اروپایی‌ها در صورت عدم تمدید مشارکت ایالات متحده در برجام، دو نگرانی دارند ؛ اول، انحراف آمریکا از مشکلات ناشی از تنش‌ها با روسیه به عنوان نگرانی اصلی امنیتی آنها. دوم، افزایش بی‌ثباتی در منطقه که منجر به فشار بیشتر پناهجویان فراری از خاورمیانه می‌شود.

وی گفت: در نهایت، نباید فراموش کرد که از منظر حقوق بین‌الملل، تحریم‌های اعمال‌شده بدون مجوز سازمان ملل و دیپلماسی قهری مرتبط، عموماً غیرقانونی بوده و نقض منشور سازمان ملل متحد است. علاوه بر این، ایران بر اساس معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای از حق خروج برخوردار است، با حق حاکمیتی مرتبط برای دستیابی به سلاح هسته‌ای در صورت لزوم برای امنیت ملی‌اش، که به نظر می‌رسد با توجه به رفتار اسرائیل/آمریکایی اقدامی معقول باشد. این واقعیت که ایران تا به امروز این کار را نکرده است باید بخشی از تصویر کلی درخصوص این مساله باشد. توافقی که از منظر صلح و امنیت مفیدتر از برجام باشد، یک معاهده، برای ایجاد خاورمیانه به عنوان منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای و شاید تقویت بیشتر با یک پیمان عدم تجاوز منطقه‌ای است که دیپلماسی اجباری را مجاز نمی‌داند.

گفت‌وگو از نیلوفر ادیب‌نیا

دبیر: سعیده امیدی