سناریوهای پیش روی ایران در جلسه اضطراری مجمع عمومی سازمان ملل در خصوص روسیه

دیاکو حسینی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در خصوص آغاز جلسه مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای رای‌گیری درخصوص صدور قطعنامه علیه اقدام روسیه در حمله نظامی به اوکراین، در پاسخ به این سوال که با توجه به حساسیت این رای‌گیری، ایران باید چه تصمیمی اتخاذ کند، گفت: این نشست مجمع عمومی، همان‌طور که در اخبار هم تکرار شده بود جزء معدود نشست‌های مجمع عمومی است که به درخواست شورای امنیت به شکل اضطراری تشکیل می‌شود؛ از این جهت موضوع بسیار مهمی است و دیدگاه کشورها در رابطه با مهم‌ترین اصول منشور ملل متحد مرتبط با حمله روسیه به اوکراین به داوری گذاشته می‌شود و از این جهت فکر می‌کنم رأی همه کشورها می‌تواند نسبت آن‌ها را با منشور ملل متحد و نظم و حقوق بین‌المللی که البته در گذشته هم بارها توسط قدرت‌های بزرگ و آمریکایی‌ها و غربی‌ها نقض شده است را روشن کند. 

وی ادامه داد: بنابراین این رأی‌گیری برای کشورهای مختلف به خصوص کشورهایی که به نحوی ذی‌نفع هستند یا با یکی از طرف‌های این منازعه در تصویر کلی، یعنی روسیه رابطه‌ای دارند، می‌تواند برای آن‌ها جنبه تعیین‌کننده داشته باشد. برای ما هم اگرچه به طور مستقیم در بحران اکراین دخالت نداشته و منافع حیاتی کاملاً مشخصی نیز نداریم، اما در عین حال طبیعتاً می‌تواند با توجه به اهمیت این بحران موضع ایران رازیر ذره‌بین قرار بدهد و قضاوت‌هایی را به نوع نگاه ایران و ترتیبات بین‌المللی مرتبط با منشور ملل متحد بار کند. 

این تحلیل‌گر سیاست خارجی گفت: از این جهت فکر می‌کنم می‌توانیم ۴ سناریو در رابطه با رأی ایران داشته باشیم؛ اولاً‌ که ایران از رأی دادن خودداری کند، یعنی به این معنا که در نشست شرکت نکند، دوم این‌که رأی ممتنع بدهد، سوم این‌که رأی مثبت بدهد و در نهایت رأی منفی به این قطعنامه بدهد. ما هنوز جزئیاتی را درباره این قطعنامه، برای مثال این که شامل چه بندهایی خواهد بود و قرار است چه مقدار فشار به روسیه رامورد بحث قرار بدهد، نداریم. بنابراین قضاوت نهایی باید با توجه و علم بر این جزئیات باشد. 

وی افزود: با این حال موضوع روشن این است که فارغ از این جزئیات، رأی مثبت ایران به قطعنامه‌ای که در آن روسیه نسبت به این تجاوز محکوم می‌شود و همین‌طور خواستار این است که به سرعت نیروهایش را از اوکراین خارج کند و یا احتمالاً درخواست کند که کشورهای مختلف تحریم‌هایی را علیه روسیه وضع کنند، می‌‌تواند روابط ما با روسیه را به شدت منفی کرده و تحت‌الشعاع قرار بدهد که طبیعتاً ما به خاطر اهمیتی که به رابطه با روسیه به خصوص در این مقطع قائل هستیم، خیلی بعید است که چنین اقدامی صورت دهیم.

وی ادامه داد: در حال دیگر رأی منفی در حمایت از روسیه هم می‌تواند ایران را منزوی کند، زیرا از امروز می‌توان پیش‌بینی کرد که کشورهایی که رأی منفی به این قطعنامه در مجمع عمومی خواهند داد، بسیار کم و در اقلیت خواهند بود و در نتیجه خودبه‌خود این کشورها به عنوان کشورهایی که از روسیه در نقض منشورِ ملل متحد و تجاوز به یک کشورِ مستقل حمایت کرده‌اند، شناخته می‌شوند و این طبیعتاً تبعات منفی‌ای هم  به لحاظ سیاسی می‌تواند داشته باشد و هم تصویر این کشورها را در جهان مخدوش کند، بنابراین فکر نمی‌کنم ایران قصد داشته باشد رأی منفی به این قطعنامه بدهد و طبیعتاً نباید هم چنین رأی‌ای داده شود. در نتیجه انتخاب باقیمانده بین خودداری از شرکت در این رأی‌گیری است و همین‌طور رأی ممتنع که با توجه به محتوای جزئیات قطعنامه باید تصمیم گرفته شود، من فکر می‌کنم در نهایت رأی ممتنع دادن به این قطعنامه احتمالی که علیه روسیه داده خواهد شد خیلی عاقلانه‌تر است چون در عین این‌که نقض منشور ملل متحد را تأیید نمی‌کند، تلاش می‌کند که نگرانی‌های روسیه را در خصوص قطعنامه کاملاً یکجانبه‌ای که احتمالاً صدای روس‌ها در آن شنیده نخواهد شد یا بسیار ضعیف خواهد بود، درک کند.

حسینی در ارزیابی موضع اولیه ایران در قبال بحران اوکراین که در مکالمه تلفنی روسای جمهور ایران و روسیه مطرح شد و همچنین تغییرات صورت گرفته در این موضع طی روزهای گذشته گفت: موضع اولیه ایران که به نظر بسیار ناپخته و عجولانه بود، احتمالاً تحت‌تأثیر شوکِ حمله ناگهانیِ روسیه و آن هم در این مقیاس گسترده به اوکراین و نوعی تلاش برای همدردی با روسیه یا اثبات حسن‌نیت ایران در برابر روسیه بود، اما پس از این نظر شتاب‌زده، همان‌طور که به نظر می‌رسید مقامات دولتی به سرعت متوجه شدند که با توجه اصول همیشگی و اعلامیِ ایران مبنی بر احترام به حق تعیین سرنوشت و همین‌طور توجه به منشورِ ملل متحد و خودداری از یکجانبه‌گرایی و مهم‌تر از همه توسل به زور برای حل اختلافات در واقع نکوهش توسل به زور برای حل اختلافات؛ باید تجدید نظر داشته باشند. 

وی افزود: این موضع بسیار ناپخته، ناسازگار و پرتناقضی بود که حتی با مواضع پیشینِ ما در رابطه با تجاوزهایی که آمریکا به کشورهای مختلف عمدتاً یکجانبه و در نقض منشور ملل متحد انجام داده، مغایرت داشت. با این حال  در مرحله بعد فکر می‌کنم این توجه به دولت داده شد که این موضع نمی‌تواند اصولی باشد و ما را وارد تناقض‌های متعددی در رابطه با هم اصول مشخص وزارت خارجه ایران می‌کند و هم ممکن است پیامدهایی را برای منافع ملی ما داشته باشد، اگر ایران بی‌قید و شرط در کنار روسیه بایستد، این تأثیرِ حمایتِ ایران از روسیه در سطح جهانی مخابره شود. بنابراین حفظ فاصله منطقه‌ای از روسیه ضمن اعلام همدردی با نگرانی‌های مشروع و قابل دفاع روسیه، ضرورت داشت. 

وی ادامه داد: در عین این‌که ایران نباید وارد این مناقشه می‌شد و طرفی از این مناقشه را می‌گرفت؛ به ویژه جنگی که ما می‌دانیم کاملاً برخلاف مقررات بین‌المللی آغاز شده است. بنابراین من فکر می‌کنم موضع بعدی ایران تعدیل شده است، اما هنوز مطمئن نیستم که با دید جامعی، نه فقط دید دوجانبه در روابط ایران ـ روسیه یا ایران ـ اوکراین، بلکه با دید جامع‌تر و تصویر بزرگ‌تر از نمای دورِ این صحنه داشته باشیم. درواقع این تصویر بزرگ هست که باید وزارت خارجه ما را هدایت کند و ما باید بدانیم انتخابی که رخ داده بخشی از کدام مجموعة تأثیرات در روابط بین‌المللی است. 

این کارشناس سیاست خارجی گفت: ما می‌دانیم که روس‌ها حمله به اوکراین را جزئی از یک پازل بزرگ‌تر به منظور مقابله با نظمِ اروپایی یا یوروآتلانتیکی در اروپا می‌بینند. ممکن است ما به عنوان ایران با بخشی از این اعتراضات موافق باشیم، اما الزاماً منافع ما با رویکرد روسیه ممکن است تماما سازگار نباشد و همین‌طور باید توجه کنیم که این اقدامات سنت‌ها یا بدعت‌هایی را برای آینده ایجاد می‌کنند که می‌تواند درموارد متعددی توسط کشورهای مختلف مورد استفاده قرار بگیرد.

وی افزود: هرچند شاید در نگاه اول در جنگ روسیه و اوکراین ایران بتواند موضع سازگارتر و هم‌سوتری با روسیه اتخاذ کند، اما در موارد آینده الزاماً چنین شرایطی نخواهد بود. درحالی‌که مبنای استدلالی رویدادهای احتمالیِ آینده می‌تواند همین نوع جنگ‌های یک‌جانبه و در طرف منشور ملل متحد باشد. بنابراین از همان روز اول منافع ما اقتضاء می‌کرد که فاصلة منطقی را با روسیه حفظ کنیم و در عین حال به اصولِ همیشگی ارتباط خارجی خودمان متعهد بمانیم. این پایبندی به اصول ضمن این‌که به جهان نشان می‌داد که ایران مبنای کاملاً روشن و پایداری در روابط خارجة‌ خودش دارد، اعتماد دیگران را به ویژه کشورهای همسایه و دوستان را نسبت به ایران افزایش می‌داد. این اتفاق هرچند در روزهای اول بامقداری کوتاهی همراه شد و جزئیات به خوبی در مواضع اول دیده نشد، اما در روزهای بعد اصلاح شد و امیدوارم با همین رویة خوب و متعادل در رابطه با دو طرف این جنگ حفظ شود.