آیت‌الله و دکترین ام‌القری

به گزارش ایلنا، محسن هاشمی رفسنجانی فرزند آیت الله هاشمی و رئیس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی ایران در یادداشتی در آستانه پنجمین سالگرد رحلت آیت الله هاشمی رفسنجانی به بررسی نگاه وی در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی جمهوری اسلامی پرداخت.

متن این یادداشت به شرح ذیل است:

استقلال یکی از محورهای سه گانه شعار انقلاب بود و برای ملتی که سابقه تلخ استعمار را در دوران قاجار و پهلوی داشتند، شاید ذهنیت منفی نسبت به تعامل و ارتباط با سایر کشورها پدید آمده بود که در کنار تفکرات ضدامپریالیستی گروههای چپ موجب شد تا دیپلماسی جمهوری اسلامی نه از صفر بلکه از نقطه زیرصفر ومنفی آغاز کند و بخشی مهمی از منابع کشور در دهه نخست انقلاب عمدتا صرف تنش های ناشی از این موضع منفی گردد.

در این شرایط سیاست خارجی یکی از مهمترین تفاوتهای آیت الله هاشمی رفسنجانی، با سایر رهبران و مسئولان ارشد انقلاب اسلامی است، هاشمی بدلیل سفرهای خارجی و بازدید از کشورهای توسعه یافته ای نظیر آمریکا، اروپا و ژاپن وخاورمیانه مانند لبنان،ترکیه وعراق در  قبل از انقلاب، بر اهمیت دیپلماسی وسیاست خارجی در توسعه وتوانمند سازی کشور آگاه بود و از این رو تسخیر سفارت آمریکا در ۱۳  آبان ۱۳۵۸، در غیاب او و آیت الله خامنه ای که در سفرحج بودند، نخستین ضربه بزرگ به دیپلماسی جمهوری اسلامی محسوب می شد.

ماجرای مکفارلین که از یک پروژه خرید قطعات یدکی برای تعمیر سیستم رادار پدافند هوایی ایران تبدیل به یک پروژه مهم دیپلماتیک در بالاترین سطوح برای ایالات متحده آمریکا گردید نمونه ای از واقع گرایی و عملگرایی هاشمی بود که در عین حفظ اختلافات اساسی وخصومت میان ایران وآمریکا از فرصت بوجود آمده برای تامین نیازهای رزمندگان و نیروهای نظامی کشور در برابر ارتش مجهز بعثی استفاده کرد که ثمره آن را در پیروزی عملیاتهای والفجر هشت و کربلای ۵ در انهدام ناوگان هوایی و زرهی عراق شاهد بودیم و در این میان تلاش برخی دلواپسان وقت برای تخریب مسئولان ودر راس آنها، فرمانده جنگ با حمایت قاطع امام خمینی وعتاب "فاین تذهبون" به دلواپسان مواجه شد.

هاشمی در اوج جنگ ودر قامت رییس مجلس، حضورش در دیپلماسی را با سفر به کشورهای مختلف بلوک شرق مانند بلغارستان و کشورهای عربی چون لیبی، الجزایر، سوریه وچین و کره شمالی برای تامین نیازهای صنعتی کشور و تسلیحات ادامه داد و در قامت فرمانده جنگ فرایند مذاکرات قطعنامه ۵۹۸ را هدایت کرد.

از سال ۱۳۶۸ در قامت رییس جمهور سیاست تنش زدایی وبازسازی دیپلماسی جمهوری اسلامی را آغاز کرد وبا دیپلماسی مکاتبه با صدام در خرداد وتیر ۱۳۶۹، بزرگترین دستاورد سیاست خارجی انقلاب، یعنی تثبیت  قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر، حفظ تمامیت ارضی ایران و آزادی اسرا که به تعبیر صدام حسین مطالبات اصلی ایران بود را بدون دخالت در جنگ عراق وکویت به ارمغان آورد.

او در نخستین سال در دولت سازندگی، تعطیلی حج را پایان داد و با زمینه سفر حجاج ایرانی به عربستان را که پس از حج خونین قطع شده بود فراهم کرد.

برگزاری اجلاس سران کشورهای اسلامی یکی دیگر از نتایج ابتکار او در دیپماسی با عربستان بود که در نخستین ماههای دولت خاتمی به نتیجه رسید.

شاید برجام را بتوان آخرین دستاورد سیاست تنش زدایی، تعامل وعقلانیت هاشمی در دیپلماسی دانست که توسط محمد جواد ظریف وهمکارانش یکسال قبل از درگذشت هاشمی به نتیجه رسید و هیچ رخدادی در آن سالها نتوانست به اندازه برجام که کشور را خطر جنگ وقطعنامه های فصل هفتم شورای امنیت رها کرد وحقوق هسته ای جمهوری اسلامی را  نیز رسمیت بخشید، خوشحال نکرد

امروز راه هاشمی مبتنی برتنش زدایی و عقلانیت،  استفاده از دیپلماسی در خدمت توسعه کشور ومنافع ملی در برابر سایر راهها که به تنش زایی، ماجراجویی و تقابل با جهان می رسد، قرار دار وهیچگاه تحریمها را نعمت نمی دانست وبه دنبال سیاستی بود که به لغو تحریمها بیانجامد نه تداوم وتشدید آن.

در برابر تقابل میان ارزشهای انقلابی ومنافع ملی، تعامل یا تقابل، مذاکره یا درگیری ، هاشمی دکترین ام القری را در سیاست خارجی مطرح ساخت که در آن بر توانمند سازی ایران بعنوان ام القری جهان اسلام تاکید شده است و هراقدامی که به تضعیف ایران وعلیه منافع ملی کشور است با رسالتهای انقلابی سازگار نیست و در یک کلام انقلابی گری اصیل و واقعی یعنی توسعه و تقویت ایران ورفاه مردم.