برجام و واگرایی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی
عربستان از روابط پرتنش و پرچالش ایران با غرب و به خصوص ایالات متحده به عنوان اهرمی در جهت منافع خود استفاده کرده است. در تمام این دوران عربستان یکی از منتفعین تنش در روابط ایران و غرب بوده است، بنابراین بدیهی است که با کاهش چالش بین ایران و غرب در نتیجه توافق برجام و بازگشت دوباره آمریکا به برجام، عربستان نگران افزایش نقش و نفوذ منطقه‌ای ایران باشد.
به گزارش ایلنا، آنچه به عنوان توافق هسته‌ای بین ایران و کشورهای غربی بعد از سال ها مذاکره و تلاش دیپلماتیک، منعقد شد تأثیری مستقیم بر روابط ایران و عربستان گذاشت. هرچند دو کشور در برهه قبل از انقلاب و متأثر از سیاست دوستونی آمریکا، یک رابطه مساعد و همگرا داشتند، اما بعد از انقلاب اسلامی با اقدامات عربستان نظیر حمایت از عراق در جنگ تحمیلی و کشتار حجاج ایرانی در سال ۱۳۶۶ روابط دو کشور به سمت واگرایی پیش رفت؛ بنابراین آنچه به عنوان واگرایی بعد از انقلاب شکل گرفته بود، با به سرانجام رسیدن مذاکرات هسته‌ای وارد مرحله نوینی شد.
نگرانی اصلی عربستان از سال ۲۰۰۳ با اشکار شدن برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران آغاز گردید، ریاض بر این باور غلط است که فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران پوششی برای ساخت تسلیحات هسته‌ای محسوب می‌گردد. این کشور بارها همراه با سایر کشورهای عربی مدعی شده‌اند که برنامه هسته‌ای ایران بقای کشورهای منطقه را با خطر جدی مواجه خواهد کرد. عربستان سعودی از جمله کشورهایی بود که برای فرستادن پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت اقدامات گسترده‌ای انجام داد و خواهان اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی بر ایران شد. سعود الفیصل وزیر خارجه وقت سعودی در راستای نگرانی از برنامه هسته‌ای ایران و تلاش برای متوقف کردن آن در سال ۲۰۰۷ طرحی را ارائه نمود که در قالب آن ایران همراه با سایر کشورهای عربی یک کنسرسیوم بین المللی برای تولید اورانیوم ایجاد کنند.
مقامات سعودی همچنین در راستای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران همواره از سیاست‌های غرب و به خصوص آمریکا تبعیت کرده و با همراهی اسرائیل سعی در امنیتی‌سازی برنامه هسته‌ای ایران کردند. امنیتی‌سازی ایران این فرصت را در اختیار عربستان قرار می‌دهد تا با تهدید پنداشتن ایران علیه خود و منطقه به خرید تسلیحات نظامی پیشرفته از کشورهای غربی روی آورد. پرونده هسته‌ای ایران به عنوان یکی از نگرانی‌های عمده عربستان نقش قابل توجهی در کیفیت روابط ایران و عربستان داشت.
این کشور در تمام طول مذاکرات به نحوی از به نتیجه رسیدن ان ابراز نگرانی میکرد و خواستار برخورد تند و خشن با ایران بود و از تمام ابزارهای خود برای شکست مذاکرات استفاده میکرد؛ اما با توافق ایران و ۱+۵، عربستان که طرح‌های خود را شکست خورده می‌دید با اکراه آن را پذیرفت. در این بین عکس‌العمل برخی از چهره‌های معروف عربستان قابل توجه بود و نشان از ناخرسندی عمیق این کشور از حصول این توافق داشت. به عنوان مثال شاهزاده بندر بن سلطان رئیس سابق دستگاه اطلاعات عربستان سعودی و سفیر اسبق این کشور در آمریکا در واکنش به توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ طی اظهار نظری گفت که این توافق به ایران اجازه دستیابی به بمب هسته‌ای و نابودی منطقه را خواهد داد. بندر بن سلطان مدعی شد که بعد از این توافق اعراب از آمریکا دور خواهند شد.
حال انچه به نظر می‌رسد این است که عربستان از روابط پر تنش و پر چالش ایران با غرب و به خصوص ایالات متحده به عنوان اهرمی در جهت منافع خود استفاده کرده است. در تمام این دوران عربستان یکی از منتفعین تنش در روابط ایران و غرب بوده است، بنابراین بدیهی است که با کاهش چالش بین ایران و غرب در نتیجه توافق برجام و بازگشت دوباره امریکا به برجام، عربستان نگران افزایش نقش و نفوذ منطقه‌ای ایران باشد.
با بررسی اتفاقات اخیر میان ایران و عربستان سعودی می‌توان به این نتیجه دست یافت که نوعی گرایش به ایجاد تنش و اشوب در رفتار سعودی و در مقابل آن نوعی رفتار مبتنی بر بردباری از سوی ایران در دستور کار دو کشور قرار گرفته است که با وجود دلایل کافی برای اغاز درگیری‌های نظامی، سبب جلوگیری از این امر شده است. راهکار اول عربستان به انزوا کشاندن ایران، تضعیف ژئوپولتیک ایران و در نهایت برتری ژئوپولتیک نسبت به ایران در منطقه بوده است که با سیاست خوداتکایی امنیتی ایران عملا با شکست روبه رو شده است. راهکار دوم به راه انداختن جنگ نیابتی با ایران است.
عربستان با درگیر کردن حداکثری ایران در یک جنگ نیابتی، امید به تسهیل در نیل به اهداف سیاسی خود در صحنه ی جهانی و منطقه‌ای با ایجاد ائتلاف‌های ضد ایرانی دارد. در همین این راستا و با روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا و زمزمه‌های بازگشت آمریکا به توافق برجام به نظر می‌رسد عربستان سعودی دوباره نگران استیلا و اوج گیری منطقه‌ای ایران شده است. از این رو در دیدار اخیر بن سلمان ولیعهد عربستان و وزیر خارجه آمریکا که در ریاض اتفاق افتاد راهکارهای فشار حداکثری بر ایران در فرصت باقی مانده مورد بحث و رایزنی قرار گرفت، با این وجود بسیار بعید به نظر می‌رسد که عربستان ظرفیت ماجراجویی جدیدی در منطقه را داشته باشد و این اقدام بیشتر به یک نمایش تبلیغاتی و فرافکنانه برای القای پیروزی سیاست‌های ترامپ در منطقه شبیه است تا یک دستاورد مهم سیاسی از همین رو یقینا نتیجه محتوم آن به شکست ختم خواهد شد.
رضا رسالت، کارشناس روابط بین‌الملل
