متن برنامه‌های محمد فرهادی برای تصدی وزارت علوم

رئیس جمهور کشورمان در نامه‌‌ای به رئیس مجلس شورای اسلامی محمد فرهادی را به‌عنوان گزینه پیشنهادی دولت برای تصدی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری معرفی کرد.

به گزارش ایلنا متن کامل برنامه‌های محمد فرهادی برای احراز مسئولیت وزیر علوم، تحقیقات و فناوری بدین شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم

پیش‌گفتار:

در تهیه و تنظیم این گزارش مستندات زیر مورد توجه و استفاده قرار گرفته است:

۱ - بیانات و رهنمودهای مقام معظم رهبری در زمینه توسعه علم و فناوری

۲ - سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی

۳ - سیاست‌های کلی علم و فناوری

۴ - اسناد بالادستی موجود در زمینه علم، تحقیقات و فناوری:

- سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ ایران، مجمع تشخیص مصلحت نظام، ۱۳۸۴

- سیاست‌های کلی نظام برای رشد و توسعه علمی و تحقیقاتی کشور، مجمع تشخیص مصلحت نظام ۱۵ اسفند ۱۳۸۳

- سند نقشه جامع علمی کشور، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۰

- سند دانشگاه اسلامی، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ۲۵ تیر ۱۳۹۲

۵ - قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی شامل:

- قانون تشکیل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شورای‌عالی علوم، تحقیقات و فناوری مصوب ۱۳۸۳

- قانون برنامه چهارم توسعه فصل چهارم(توسعه مبتنی بر دانایی) ۱۳۸۴-۱۳۸۸

- قانون برنامه پنجم توسعه فصل دوم(علم و فناوری) ۱۳۹۰-۱۳۹۴

مقدمه این برنامه‌ها به‌شرح زیر است:

۱ - نقش راهبردی توسعه علوم، تحقیقات و فناوری در توسعه پایدار و حفظ و ارتقای موقعیت علمی و اقتدار کشور در منطقه و در سطح بین‌المللی امروزه شناخته شده است و مهمترین عامل در تحقیق اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ ایران اسلامی محسوب می‌شود. دستاوردهای این بخش در رشد و شکوفایی علمی، گسترش مرزهای دانش و خط‌شکنی و نفوذ به حوزه‌های انحصاری فناوری‌های پیشرفته، همواره در سالهای اخیر مورد مباهات مسئولان عالی‌رتبه کشور و عنایت خاص مقام معظم رهبری بوده است. در این میان نظام آموزش عالی به‌دلیل سروکار داشتن با تربیت دانشمندان، متفکران و مدیران آینده و شکل دادن به سرمایه انسانی کشور، در رشد و تعالی علمی و فرهنگی همه‌جانبه و احیای هویت تمدنی ایران اسلامی، نقش پیشران و موتور محرکه را به‌عهده دارد.

۲ - با توجه به نکات یادشده، نقش کانونی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در راهبری نظام آموزش عالی و تحقیقات برجسته می‌شود و حساسیت‌های موجود نسبت به آن قابل درک است. سیاست‌ها و برنامه‌های وزارت نیز به همین دلیل اهمیت می‌یابد. بر این اساس برنامه حاضر با هدف ارائه دیدگاه‌ها و اقدامات این‌جانب در صورت کسب رأی اعتماد از مجلس محترم شورای اسلامی با رویکردی آینده‌نگر و روبه‌جلو تهیه شده است، با این تأکید که بر سرعت توسعه علمی کشور بیفزاید.

۳ - علاوه بر قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی این بخش از ۶ سند بالادستی غنی و بسیار ارزشمند(سند چشم‌انداز، سیاست‌های کلی نظام، نقشه جامع علمی کشور، دانشگاه اسلامی، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلی علم و فناوری) برخوردار است که در واقع راهنمای کلی برنامه‌های وزارت علوم برای دولت فعلی و دولت‌های بعدی است.

۴ - چالش‌های بزرگ استفاده از این اسناد بالادستی و تهیه برنامه‌های وزارت، حجم زیاد و تنوع راهبردها و اقدام‌های درنظر گرفته شده برای پیاده‌سازی و تحقق آنها است. توضیح اینکه در قانون برنامه پنجم و دیگر اسناد بالادستی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در مجموع بالغ بر ۲۰۰ راهبرد و ۷۰۰ اقدام پیش‌بینی شده است که بالطبع هم‌پوشانی بین آنها دور از انتظار نمی‌تواند باشد. بنابراین تدوین و اجرای برنامه بر مبنای این اسناد، مستلزم اولویت‌بندی، راهبردها و اقدامات مذکور از طریق یک فرایند علمی است که تلاش خواهد شد در این ۳ سال باقی‌مانده از دوره وزارت سازماندهی و اجرا شود.

بخش اول -

چشم‌انداز موفقیت، رویکردها و اصول حاکم بر برنامه‌ها به‌شرح زیر است:

۱ - چشم‌انداز موفقیت وزارت در پایان دوره دولت یازدهم

هدف کلی برنامه یا به‌بیان دیگر چشم‌انداز موفقیت برنامه پیشنهادی در پایان دوره دولت یازدهم را می‌توان در ۳ بخش خلاصه کرد:

۱-۱ ارتقای چشمگیر شاخص‌های رشد علمی و توسعه فناوری کشور برای نزدیک شدن به هدف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴:

دستیابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با تأکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم

سند نقشه جامع علمی کشور

دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام و احراز جایگاه برجسته علمی و الهام‌بخش در جهان

سیاست‌های کلی علم و فناوری

جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان

۱-۲ دستیابی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی به سطحی از توانمندی که بتوانند:

- کیفیت و عملکردی در تراز منطقه‌ای و جهانی(۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا) داشته باشند.

- از استقلال عملیاتی و پویایی لازم(با حداقل تأثیرپذیری از تحولات سیاسی و منابع دولتی) برخوردار باشند.

- به التزام اجتماعی خود در توسعه سرمایه انسانی دانشمند و فرهیخته، اعتلای دانش و فرهنگ جامعه، تولید علم و ایفای نقش مؤثر در فرایند تبدیل علم به فناوری‌های نوین و تجاری‌سازی آنها در خدمت اقتصاد مبتنی بر دانش عمل کنند.

۱-۳ برقراری و نهادینه شدن یک فرایند علمی و منسجم سیاست‌گذاری علوم، تحقیقات و فناوری در سطح ملی، در چارچوب «تقسیم کار ملی در نظام علم و فناوری»

۲ - رویکردها و اصول حاکم در برنامه‌ها

تنظیم و اجرای این برنامه‌ها بر رویکردها واصول زیر مبتنی است:

۱-۲ اولویت‌بندی راهبردها و اقدام‌های مندرج در اسناد بالادستی عتف - علوم تحقیقات و فناوری -(سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، سیاست‌های کلی نظام در بخش علم و تحقیقات، نقش جامع علمی کشور، دانشگاه اسلامی، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و سیاست‌های کلی علم و فناوری) و تلاش برای پیاده‌سازی راهبردهای اولویت‌‌دار در ۳ سال باقی‌مانده از دولت یازدهم.

۲-۲ حفظ استقلال عملیاتی دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی همراه با پاسخگویی و التزام اجتماعی

۲-۳ کاهش نقش تصدی‌گری وزارت و کوچک‌سازی آن

۲-۴ حفظ کیفیت آموزش عالی و اعتبار علمی رشته‌ها و مدارک

۲-۵ توسعه و رشد علم در دانشگاه‌ها در یک فضای آزاداندیشی و نشاط علمی

۲-۶ تعامل فعال و اثربخش علمی و فرهنگی با محیط منطقه‌ای و بین‌المللی

۲-۷ اولویت اصلاح فرایند‌ها و رفتارهای مدیریتی به‌جای تغییرات گسترده مدیران

۲-۸ تعلیم و تربیت مبتنی بر ایمان، برخورداری از مکارم اخلاقی و عاملیت به احکام اسلامی

۲-۹ حفظ موازین اسلامی و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی در استفاده از علم و فناوری

۲-۱۰ تحول در برنامه‌های درسی دانشگاهی با رویکرد تربیت نیروهای کارآفرین

بخش دوم - محورهای اصلی برنامه طی سال‌های ۱۳۹۳ - ۱۳۹۶

برنامه‌های اصلی وزارت در دوره دولت ۳ساله به‌شرح زیر است:

ارتقای کیفیت آموزش عالی و اعتبار علمی رشته‌ها و مدارک دانشگاهی

۱-۱ بازنگری و اصلاح فرایند گسترش کمی آموزش عالی و ضابطه‌مند کردن توسعه رشته‌ها و مؤسسات آموزش عالی براساس استانداردهای کیفی متداول در آموزش عالی

۱-۲ بازنگری در ضوابط و استانداردهای توسعه رشته‌ها و مؤسسات آموزش عالی در چارچوب طرح آمایش آموزش عالی

۱-۳ حمایت‌ از دانشگاه‌های پیشتاز بر گسترش مرزهای دانش و فناوری و کسب مرجعیت علمی در منطقه و جهان و تبدیل شدن به الگوی کیفی برای مؤسسات آموزش عالی نوپا با هدف ارتقای جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلام

۱-۴ حمایت مؤثر از حفظ و ارتقای کیفیت تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها با توجه به توسعه کمی آنها

۱-۵ افزایش قانونمند و برنامه‌ریزی شده نقش و مشارکت بخش غیردولتی در حوزه علم و فناوری

۱-۶ تشویق و حمایت از فرآیند خودارزیابی علمی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی

۱-۷ تشویق و حمایت از انجمن‌های علمی در ارزیابی مستقل کیفیت و اعتباربخشی آموزش عالی

۱-۸ حمایت از ارتقای کیفیت و اعتبار بین‌المللی مجلات علمی کشور, و ارتقای جایگاه مرکز ISC و تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی و جذب نتایج پژوهش‌های محققان، نخبگان علمی و نوآوران سایر کشورها به‌ویژه جهان اسلام

۱-۹ بررسی و ریشه‌یابی عوامل منجر به رواج فرهنگ مدرک‌گرایی در جامعه و اتخاذ سیاست‌های مناسب برای تعدیل آن با هدف ارتقای کیفیت آموزش عالی و هدف جلوگیری از شیوع تقلب علمی

۲ - حمایت از فرآیند تبدیل علم به فناوری‌های مفید مورد نیاز و تجاری‌سازی آنها در خدمت اقتصاد دانش‌بنیان امروز

۲-۱ تلاش برای پیاده‌سازی راهبرد «جهت‌دادن چرخه علم و فناوری و نوآوری به ایفای نقش مؤثر در اقتصاد» و تحقق هدف کلان «افزایش سهم تولید محصولات و خدمت مبتنی بر دانش فناوری داخلی به بیش از ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور» از طریق گسترش همکاری و تعامل فعال سازنده و الهام‌بخش در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی به‌ویژه جهان اسلام همراه با تحکیم استقلال کشور

۲-۲ تسهیل و حمایت از توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به‌ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاهی با مشارکت هیئت علمی و بخش خصوصی

۲-۳ تسهیل مراحل راه‌اندازی و فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان اعم از اخذ پروانه و مجوز، امور واردات و صادرات، بیمه و رفع موانع استقرار آنها در شهرها

۲-۴ افزایش اثربخشی پارک‌های علم و فناوری کشور به‌نحوی که استقرار و سرمایه‌گذاری شرکت‌های دانش‌بنیان در آنها جاذبه حداکثری داشته باشد.

۲-۵ توسعه پژوهش‌گاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کاربردی در شهرستان‌ها متناسب با نیازهای واقعی آنهاست.

۲-۶ ارتقای نقش دانشگاه‌ها در چرخه تولید و تبدیل علم و فناوری از ایده تا بازار از جمله:

- گسترش مراکز رشد فناوری در دانشگاه‌ها به‌نحوی که در هر دانشگاه بزرگ و متوسط یک مرکز رشد و کارآفرینی وجود داشته باشد.

- آشنا کردن استادان دانشگاه‌ها با روش‌های کاربردی کردن و تجاری سازی نتایج علمی و پژوهشی

- افزودن درس‌های مرتبط با تجاری‌سازی علم و فناوری و کارآفرینی به درس‌های اختیاری رشته‌های دانشگاهی

۳ - حرکت به‌سوی الگوی اسلامی ایرانی دانشگاه و توسعه پایدار علم و فناوری

برنامه‌های وزارت برای حرکت در جهت تحقق نقش و رسالت‌های مختلفی که در سند دانشگاه اسلامی برای آموزش عالی کشور ترسیم‌شده است به‌شرح زیر است:

۳-۱ اولویت‌بندی راهبردها و اقدام‌های پیش‌بینی شده در سند دانشگاه اسلامی برای اجرا از طریق یک فرآیند علمی و رایزنی با صاحب‌نظران دانشگاهی و حوزوی

۲-۳ مشارکت دادن دانشگاه در تعریف و اصول و معیارهای الگوی اسلامی ایرانی دانشگاه شامل: احیای تاریخ علمی و فرهنگ مسلمانان و ایران و الگوسازی از مفاخر و چهره‌های موفق عرصه علم و فناوری و تبیین و ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی با رویکرد تمدن‌سازی نوین اسلامی و همچنین اصول و مبانی تعریف شده در فصل‌های ۳-۱ سند دانشگاه اسلامی

۳-۳ برقراری ارتباط مستمر بین صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه برای پژوهش و تعریف روزآمد اصول و معیارهای الگوی اسلامی ایرانی دانشگاه و اتخاذ رویکرد مناسب نسبت به علوم انسانی در یک فرآیند مشارکت

۴-۳ تلاش جدی برای عملیاتی کردن رهنمودهای مقام معظم رهبری و اصول ارزشی مندرج در نقشه جامع علمی کشور و سند دانشگاه اسلامی در برقراری فضای آزاداندیشی و خردورزی در دانشگاه‌ها از طریق بازنگری در قوانین و مقررات موجود و یا تدوین مقررات جدید:

- آزاداندیشی و تبادل آرا و تضارب افکار

- تعمیق خردورزی و عقلانیت و تقویت روحیه آزاداندیشی و خلاقیت در دانشگاه‌ها

- تقویت منطق خردورزی و روحیه آزاداندیشی و بازنگری در فضای عمومی و علمی دانشگاهی

- تأمین زیرساخت‌های حقوقی لازم جهت توسعه آزاداندیشی و بازنگری در قوانین موجود با هدف حمایت از روحیه خردگرایی و آزاداندیشی و پرسشگری

- تشکیل کرسی‌های نظریه‌پردازی و تقویت فرهنگ کسب و کار دانش‌بنیان و تبادل آرا و تضارب افکار و آزاداندیشی علمی

۳-۵ رفع موانع فضای آزاداندیشی و نشاط علمی و اجتناب از ایجاد فضای امنیتی در دانشگاه از جمله:

- تعامل با تشکل‌های دانشجویی و قانونمند کردن فعالیت آنها با حفظ محوریت فعالیت علمی در دانشگاه و احترام به قداست علم و فضای آموزش عالی

- محدود کردن دخالت‌های نهادهای بیرونی در جهت برقراری و حفظ سلامت فضای آزاداندیشی و پرسشگری در دانشگاه

- اجتناب از برخوردهای انضباطی با رویکرد سیاسی و امنیتی و پذیرش و تحمل روحیه نقد و پرسشگری دانشجو و اعتماد به درستکار و درست اندیشه بودن قاطبه دانشجویان و هیئت علمی براساس اصل برائت اسلامی

۳-۶ احترام به کرامت هیئت علمی و اجتناب از برخوردهای دور از شأن با آنها در فرایندهای گزینش و امتیازدهی فرهنگی براساس ارزش‌های بنیادین نقشه جامع علمی کشور و از طریق بازنگری در آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوطه با هدف ارتقای منزلت استادان، محققان و دانش پژوهان

۳-۷ بهبود معیشت اعضای هیئت علمی در جهت ایجاد فراغ‌بال برای تمرکز فعالیت‌ها و آموزش و پژوهش کیفی و افزایش بهره‌وری و اثربخشی آنان در تحقق مأموریت‌های دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها.

۳-۸ تأمین امکانات رفاهی مناسب برای دانشجویان در جهت احترام به کرامت انسانی دانشجو، امیدبخشی و شکوفایی استعدادها به‌ویژه در تحصیلات تکمیلی

۴ - تعامل فعال با محیط منطقه‌ای و بین‌المللی(دیپلماسی علمی و فرهنگی)

۴-۱ حمایت از تعامل اثربخش علمی و فرهنگی دانشگاه‌های کشور با دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی دیگر کشورها به‌ویژه در جهان اسلام و تعامل فعال و اثرگذار در حوزه علم و فناوری با کشورهای دیگر به‌ویژه کشورهای منطقه و جهان

۴-۲ حمایت تعامل دانشگاه‌های مرزی با دانشگاه‌های کشورهای همسایه

۴-۳ اتخاذ الگوی مناسب جذب، توسعه و بهره‌گیری از دانش و فناوری‌های جهانی در جهت تحقق اهداف کلان نظام علم و فناوری کشور:

- دستیابی به توسعه علوم و فناوری‌های نوین و نافع متناسب با اولویت‌ها و نیازها و مزیت‌های نسبی کشور و انتشار و به‌کارگیری آنها در نهادهای مختلف آموزشی و صنعتی و خدماتی

- استفاده از ظرفیت‌های علمی و فنی ایرانیان مقیم خارج و جذب متخصصان و محققان برجسته سایر کشورها به‌ویژه جهان اسلام

۵ - تأمین منابع مالی آموزش عالی و تحقیقات

۵-۱ تلاش برای یافتن راهکارهای مناسب و قانونمند تأمین منابع مالی آموزش عالی و تحقیقات در جهت اجتناب از روی آوردن دانشگاه‌ها به شیوه‌های نامطلوب برای درآمدزایی و تأمین منابع مالی و تحت‌الشعاع قرار گرفتن فعالیت‌های آکادمیک و کیفیت و اعتبار علمی دانشگاه

۵-۲ تلاش برای بالا بردن سهم آموزش عالی در بودجه عمومی دولت حداقل به‌میزان یک درصد(از حدود ۱.۵ درصد فعلی به حداقل ۲.۵ درصد)

۵-۳ تلاش برای بالا بردن تدریجی سهم تحقیقات در تولید ناخالص ملی از کمتر از یک درصد فعلی و حداقل دو درصد و متعاقباً به ۴ درصد تولید ناخالص داخلی تا پایان سال ۱۴۰۴ با توجه به بند ۸-۲ سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری

۵-۴ حمایت از جذب دانشجو از کشورهای همسایه و منطقه با حفظ کیفیت دانشگاه

۵-۵ تدوین و پیشنهاد لایحه قانونی به مجلس شورای اسلامی برای تصویب قانون نحوه اعمال برای اصل ۳۰ قانون اساسی در زمینه آموزش عالی رایگان تا سرحد خودکفایی به‌منظور تأمین بخشی از منافع مالی دانشگاه‌ها از محل شهریه و اعطای وام و تسهیلات به دانشجویان با توان مالی محدود

۶ - اصلاحات ساختاری در سطح دانشگاه، وزارت و فراوزارتی

برنامه‌های وزارت برای پیاده‌سازی راهبرد «اصلاح ساختارها و نهادهای علم و فناوری و انسجام بخشیدن به آنها و هماهنگ‌سازی نظام تعلیم و تربیت در مراحل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی» به‌شرح زیر است:

۶-۱ نهادینه کردن استقلال عملیاتی دانشگاه در برابر پاسخگویی و التزام اجتماعی

- بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های قانونی بند ب ماده ۲۰ برنامه پنجم، تهیه و تصویب آیین‌نامه‌های جدید موردنیاز در جهت تعریف دقیق و شفاف سازی جایگاه و اختیارات هیئت‌های امنا از جمله:

* شایسته‌سالاری و مشارکت دادن اعضای هیئت علمی در فرآیند انتخاب مدیران دانشگاه

* افزایش اختیارات دانشگاه‌ها در استخدام و ارتقای هیئت علمی و کارکنان

* بازنگری آیین‌نامه مالی، معاملاتی در جهت تسهیل گردش کار امور مالی معاملاتی دانشگاه

۶-۲ تعدیل روند تمرکزگرایی و تصدی‌گری وزارت و تبدیل نقش آن به سیاست‌گذاری، ظرفیت‌سازی و حمایتی و ارزیابی

- اصلاح برخی سیاست‌های تمرکزگرایانه به‌منظور جلوگیری از آسیب‌های جدی به بنیان‌ها و عوامل موفقیت آموزش عالی در درازمدت از جمله:

* ارزیابی تجربه برگزاری آزمون‌های تخصصی و پذیرش متمرکز دانشجو در دوره‌های کارشناسی ارشد و به‌ویژه دکترا توسط سازمان سنجش و تجدید نظر در نحوه پذیرش دانشجو در تحصیلات تکمیلی با مشارکت دانشگاه‌ها با توجه به بند ۲-۲ سیاست‌های کلی علم و فناوری مبنی بر اصلاح نظام پذیرش دانشجو و توجه ویژه به استقلال و علاقه‌مندی دانشجویان در انتخاب رشته تحصیلی و افزایش ورود دانشجویان به دوره‌های تحصیلات تکمیلی

* ارزیابی نقش فعلی سازمان سنجش آموزش کشور و ظرفیت آن برای اجرای مأموریت‌های جدید:

- برگزاری آزمون‌های عمومی به‌جای آزمون‌های متمرکز تخصصی و دخالت در پذیرش دانشجو به‌ویژه در تحصیلات تکمیلی

- ایفای نقش در ارزیابی کیفیت و اعتباربخشی آموزش عالی به روش‌های علمی

۶-۳ انسجام بخشی به فرایندها و نهادهای سیاست‌گذاری علم و فناوری

- تعامل با شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در جهت هماهنگی و انسجام‌بخشی به مراکز متعدد تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در سطح فراوزارتی

- هماهنگی بین شورای عتف و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به‌ویژه در تصویب طرح‌های ملی

- همکاری وزارت با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در جهت تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی دانشگاه‌ها، انتقال دانش فنی به صنعت و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاهی.